Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
yazlağı, yaylağı, payızlağı, qışlağı olduğu məlumdur. Belə yurd yerl ərinə, məsələn, yaylağa köç ərəfəsində qışın xəstəliyindən, ağrı-acısından arınmaq məqsədilə ayin keçirmək lazım gəlirdi. Bunun üçün türkm ənlər iki böyük tonqal qalayır, onların arasından heyvandarlar ailələri, mal-qarası, qoyun-quzusu, yüklü d əvələri ilə keçir, arxaları ilə gələ biləcək şər qüvvələri qorxutmaq m əqsədilə tüfənglərdən atəş açır, yaman ruhların yolunu k əsmək üçün tonqalların közlərini birləşdirirdilər: “od altında bəla qalmaz” [140, s.24]. M. Seyidov Xızırın qam-şamanla bağlılığı ehtimalını da ir əli sürür. Tədqiqatlar isə bu ehtimalın doğruluğunu t əsdiqləyir. A.Y.Ocak bir sıra digər tədqiqatçılara əsaslanaraq Novruzun iranlıların, Nəbi bayramının isə türklərin yeni ili olduğunu yazır [92, s.162-168]. Əslində Xıdır bayramın mahiyyəti haqqında da dəqiq bir fikir söyl ənilmir, gah əkinçiliklə, gah da heyvandarlıqla bağlanılır. Od qalandığı, səməni bişirildiyi kimi Axır Ç ərşənbəyə xas adətlər bu bayrama da şamil olunur [5, s.162- 168]. Bu da t əbii olaraq onun Novruzla, Axır Çərşənbə ilə qarışıq salınmasına gətirib çıxarır. A.Nəbiyevin yanlış olaraq ç ərşənbələrə aid etdiyi dörd ünsürü (od, hava, torpaq, su) buraya da p ərçimləməsi əməlli-başlı qarışıqlıq yaradır. Deməli, Xıdır Nəbi bayramının çözülməsi üçün cənub-şərqi Avropanın, Kiçik Asiyanın, Orta Asiyanın türk, qeyri-türk xalqlarında bu bayramın keçirilməsinə diqqət etməliyik. Türkiy ədəki ələvilər hər il fevralın 13-15-i arası Xızır Orucu deyil ən oruc tutur, sonra da Cem ayini icra edirlər. Ələvilərə görə, əlinə, dilinə, belinə, aşına, işinə, yoldaşına sahib çıxmaq ən böyük oruc və ibadətdir. Zora düşənlər Xızırdan imdad, kömək diləyirlər: “Yetiş ya Bozatlı Xızır!”, 181 “Xızır yoldaşın ola!”, “Qul bunalmayınca Xızır yetişməz”, “H ər vaxtını hazır bil, hər gördüyünü Xızır bil!” Ələvi ozanlarının yaradıcılığında Xızırın önəmli yeri var: Min bir adı var, bir adı Xızır Harada çağırsam, orada hazır. Əli Padişahdır, Muhamməd vəzir, Bu f ərmanı yazan Əli deyilmi? Pir Sultan Abdal Burada Xızırın dara düşənlərin harayına yetişmə öz əlliyilə yanaşı başqa bir məqamla da rastlaşırıq. Ələvilərin imam Əlini hətta Məhəmməd peyğəmbərdən də üstün tutduqlarını görürük. Türkiy ə türklərinin böyük əksəriyyəti, qaqauzlar, türkm ənlər, hətta bolqarlar, rumınlar, moldavlar, əski Yuqoslaviya xalqları (makedonlar, Kosovo türkləri, albanlar…) bu bayramı Xıdrəlləz, Xederlez, yəni Xıdır Əlləz (İlyas) adı ilə, əsasən, mayın 6-da keçirirlər. Bir daha vurğulayaq ki, onlar ili Xızırla Kasım (Noyabr) olaraq iki yerə bölürl ər. Mayın 6-da Xızır ilə yay başlayır, 186 gün sürür. Kasımın 8-dən qış başlayır, 179 gün çəkir. Fevral 29 gün olanda is ə 180 gün sürür. Yəni əvvəllər il ancaq qışla yaydan ibar ət olub isti günlər, soyuq günlər kimi dəyərləndirilir, isti günl ər mayın 6-dan Xederlezlə başlayıb noyabrın 8-də bitir, soyuqlar is ə elə bu vaxtdan başlayıb mayın 6-a qədər davam edirdi. Yulian t əqvimində əvvəllər həmin gün 23 aprelə düşürdü. Bu gün, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, bir çox türk boyları ili artıq iki fəslə deyil, dörd fəslə ayırsalar da, əski adəti 182 qoruyub saxlayaraq yayın, isti ayların gəlişi, sürülərin yaylağa sürül əcəyi gün sayılan 6 may tarixini Xıdır Əlləz bayramı kimi qeyd edirl ər. Bayram üç gün davam edir. Əslində insanlar bu üç günü sürül əri yaylağa hazırlayıb sürürlər. Təbii ki, q ədimdən bəri heyvandarlıqla bağlı olan bu bayrama xristianlıq da öz t əsirini göstərmədən keçməmişdir... Xalqların bu m ərasimi hər il qeyd etdiyini görən xristian din adamları həmin günü guya h əm iri, həm xırda buynuzlu mal-qaranın hamisi sayılan müqəddəs Georgi günü elan etmişlər. 8 Kasım isə müq əddəs Dmitri günü hesab olunur... Əslində İlyas xristianlıqdakı İlya peyğəmbərdir. Məntiqlə Xıdır İlyas (Xederlez, Xıdır Əlləz) mərasimi İlya peyğəmbər günü olmalı idi. Ancaq artıq çoxdan təsdiq olunmuş xristian t əqviminə görə 6 may müqəddəs Georgi günü hesab olunur. Dem ək olar ki, Bakıya aid hər şeydən yazan H.Sarabski “Köhn ə Bakı” kitabında Xıdır Nəbi bayramı haqqında heç bir m əlumat vermir [32]. Bu mərasim doğrudan da heyvandarlıqla, bir sıra xalqlarda sürülərin yaylağa sürülməsi, digərlərində qışdan, özəlliklə də Kiçik Çillədən sağ-salamat çıxması ilə bağlıdır... Xıdır İlyas, Xıdırla İlyas əleyhissəlamların adlarının birl əşməsidir. Xızır əleyhissəlam İbrahim peyğəmbərdən sonra yaşamış 124 min peyğəmbərdən biridir. Avropa, Asiya qit ələrinə hakim olan Zülq ərneyn əleyhissəlamın s ərkərdələrindən biri, həm də xalası oğlu kimi qələmə verənlər d ə var. Adının Belya bin Melkan, künyəsinin Əbül-Abbas olduğu (bütün bunlar onu ərəbləşdirmək cəhdləridir [92, s.63]), soyunun Nuh peyğəmbərin oğlu Şamdan gəldiyi bildirilir. B əziləri Xızırın İsrail oğullarından olduğunu da söyləyirlər. “ Xızır” ləqəbilə məşhur olmasının səbəbi isə bu idi ki, quru bir 183 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|