Türk xalqlarinin mərasim sistemiNDƏ novruzun yeri
Yüklə 6,43 Mb. Pdf görüntüsü
|
keçirdikl ərini, bu gecə mömünlərin Xıdır babanı ağ saqqallı qoca şəklində görə biləcəklərini, bu zaman onu görən şəxs Xıdır vasitəsilə Allahdan istədiyini diləsə, diləyi yerinə yet əcəyini yazır. Bağında barı çox olan adam haqqında deyirlər ki, onun bağına Xıdır nəzər salıb, əsası ilə toxunub [141, s.94]. H əsənqulu rayonunun cəfərbəyli yomutlarına görə, Qədir gec əsi Xıdır ev heyvanlarının (qoyun, dəvə, keçi…) cildində g əlir. Təsadüfən onun xətrinə dəyməmək üçün türkmənlər h əmin gecə qarşılarına çıxan heyvanlarla salamlaşırlar: “Assalom- aleykum, Xıdır ata” [141, s.107]. Bildiyimiz kimi, “min aydan daha xeyirli” olan Q ədir gec əsi Hz.Muhammədə “Quran-i Kərim” nazil edilmişdir. H əmin gecə mələklərlə ruh (Cəbrayıl) yerə enir, mömünlərin dil əklərini qəbul edir.Həştərxan türkmənlərinin qədir gecəsi Xıdır babanı görmək ümidləri, diləkləri əski inancın İslam dinin ə qarışmasından, bu şəkildə yaşamasından xəbər verir. Tarixi m əxəzlərə görə, Xıdır Nəbi tanınmış tarixi şəxsdir. Lakin Xızır peyğəmbərin adının “Quran-i Kərim”də ç əkilməsinə baxmayaraq Xıdır Nəbi, Xızır Nəbi, Xederlez bayramının İslam dini ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Qeyd etdiyimiz kimi, Bakıdan Dəvəçiyə gedən yolun solunda “Xızır Zind ə dağ” var: Bir dahi velik Hızır-ı Zinde Yörür İlyas ile yir yüzinde [92, s.231]. Xızırın burada qeyb olduğu söylənilir. “Zində” diri, yaşayan anlamını verir. Təsadüfi deyil ki, bu dağa da Xızır Zind ə, yəni Xızır yaşayan, Xızır qeyb olan dağ deyirlər. Ətraf k əndlərin əhalisinin söylədiyi, Ə.Cəfərzadənin də qələmə aldığı 188 r əvayətlərdən birinə görə, burada Xızır, İlyas, Nəbi adlı üç q ardaş varmış. Onlar gözütox, əlləri də ürəkləri kimi açıq, hamıya yardım edən insanlar imiş. İmtahan üçün onlara dağın başına xəlbirlə su daşıtdırırlar. Bu imtahandan uğurla çıxan qardaşlardan biri Xəzərin sularına qərq olur, o biri göyə çıxır, Xızır isə dağda qeybə çəkilir. Burada bir quyu da var. Quyunun suyunun şəfalı olduğuna inanılır. Diləklə gələnlər buradan keçir, qurban k əsir, nəzir-niyaz paylayır, övladı olmayanlar niyy ət edirlər. Xızırın bu dağda əbədiyyətə qovuşması, burada bel ə bir quyunun olması Nizaminin «İsgəndərnamə»sindəki dirilik suyu il ə bağlı rəvayəti xatırladır. İsgəndər zülmətdəki dirilik suyunu axtarmağa gedir, bu səfərdə ona Xızır rəhbərlik edir. O, dirilik bulağını tapır, doyunca həm çimir, həm də yuyunur, içir, əbədiyyətə qovuşur [5, s.165]: Biri deryadadır, biri kuruda İrer her kişi bunlardan murada. Denizde Hızır olur, karada İlyas Bunlardır şimdi bilgin efdalün-nas… [92, s.231] Başqırdların «Ural Batır» dastanında da Ural Batır dirilik suyunu tapır, amma içmir. Onu dağlara, çöllərə çiləyir. Ural dağından İdel (Volqa), Yaik (Uralçay), Nuquş, Xakmar çayları yaranır, təbiətə can verir. Burada Ural Batır da Xızır kimi su il ə, həm də dirilik suyu ilə bağlıdır. Unutmayaq ki, Ural da dağa çevrilir. Bu gün Xızır Zində dağı olduğu kimi Ural dağı, Xızır Zində dağında bulaq olduğu kimi, Uraldan da təbiətə, canlılara can verən, yaşıllıq yaradan çaylar axır. Yazda Günəş havanı isidir, donmuş suları oyadır, su da torpağa can verir. 189 Qaqauz sürü sahibl əri Xederlezdə çobanlarla sözlü anlaşma bağlayırlar. Bu anlaşmaya əsasən, çoban Xederlezdən Kasımacan sürünü otaracaq, əvəzində sahibkardan razılaşdıqları əmək haqqını alacaq.Bayram günü qadınlar, uşaqlar əl-üzlərini, ayaqlarını səhərin şehli otları ilə yuyur, kişilər dənli bitkilər cücərmiş tarlaları gəzirlər. Həmin gün qurban k əsilir, “cadı”dan qorunmaq məqsədilə “kurban”ın qanı il ə uşaqların alnına, yanağına, qapıya xaç çəkirlər (xristianlığın t əsiri). Bolqarlar bulqurlu kurban, pörtlədilmiş kurban hazırlayırlar. Kurban doğranılmaz, sümüklər kəsilməzdi ki, heyvanlar şikəst olmasınlar. Hamı yellənçəkdə yellənərdi ki, yayda işləri yüngül olsun. İgidlər güləşərdi ki, yay qışla savaşdan qalib çıxsın. Fala baxmalar, uşaqları çəkmək, boylarını ölçüb keçən illə müqayisə etmək, süd sağılan qablara, ağıllara yaşıl otlar qoymaq da həmin günün adətlərindəndir [155]. Araşdırmalar göstərir ki, Kiçik Çillənin çıxması ilə keçiril ən Xızır İlyas mərasimi, əsasən, heyvandarlıqla bağlıdır. Bunu türkm ənlərdə daha aydın görürük. Cənub-şərqi türkm ənlər iki Novruz keçirirlər. Onlardan biri “Çarva Nov ruzı” adlanır. Türkmənlərin “Çarva Novruzı” Kiçik Çillə bit ən zaman Xıdır Nəbi bayramının keçirildiyi vaxta düşür. Bu s əbəbdən də onun Azərbaycandakı Xıdır Nəbi bayramı olduğunu düşünürük. “Çarva Novruzı” heyvandarlıqla bağlı olub fevralın 22-də keçirilir. Təbii ki, həm əkinçilik, həm də heyvandarlıqla məşğul olan kənd əhalisi bu mərasimdə Xızırdan bol məhsul istəyirlər… Kiçik Çill ə çıxanda, Boz atlı Xıdırla gələn Boz ayda c əmlələr (cəmrələr) başlayır, Günəş sıra ilə havaya, suya və torpağa düşür, yəni bir ünsür digər üç ünsürü cana gətirir. Boz 190 Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|