VəLİyev dünyamali əMİr oğLU
Yüklə 3,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
269 neftin əlverişli konyunkturu ixracatın daha da artmasına təkan vermiş və 2006- cı ildə əmtəə ixracı 2005-ci ilə nisbətən 1, 7 dəfə artaraq 13, 0 mlrd. $ çox olmuşdur. Nəticədə ixracın ÜDM-də xüsusi çəkisi keçən illə müqayisədə 4, 7% artaraq 65, 6%-ə çatmışdır. Bu isə ölkənin dünya iqtisadiyyatına daha sıx inteqrasiya olunduğunu, onun açıqlıq dərəcəsinin yüksəldiyini göstərir. 2006-cı ildə ölkənin qeyri-neft sektorunun payına düşən ixrac mallarının ümumi dəyəri 2005-ci ilə nisbətən 22, 7% artaraq 939, 3 mlrd. $-a çatmışdır. Bu artım əsasən maşınqayırma və kimya məhsullarının, əlvan və qara metalların və kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracının artımı hesabına olmuşdur. 2005-ci illə müqayisədə 2006-cı ildə ölkəyə idxal olunan istehlak mallarının strukturunda ərzaq mallarının xüsusi çəkisi 3, 6% azalmışdır. İdxalı əvəz edən yeyinti məhsullarının istehsalının inkişafı burada əsas faktor olmuşdur. Fiziki şəxslərin idxalını (915, 4 mln. $) və humanitar malları (33, 6 mln. $) da nəzərə almaqla 2006-cı il ərzində ölkəmizə 1860, 8 mln. $ məbləğində istehlak malları gətirilmişdir. Bunun da 35%-i, yəni 651, 4 min. $ ərzaq məhsullarının payına düşür. İdxalın strukturunda investisiya yönümlü maşın-avadanlıqların və malların xüsusi çəkisi 25, 1% təşkil edərək 1319, 9 mln. $ olmuşdur. Bunun da 81, 2%-ni beynəlxalq neft-qaz kontraktları çərçivəsində ölkəyə cəlb olunmuş investisiyalar hesabına idxal olunmuş mallar təşkil edir. Bundan başqa 2006-cı il ərzində ölkəyə 465, 1 mln. $ dəyərində təbii qaz və ümumi məbləği 1623, 5 mln. $-a bərabər olan istehsal təyinatlı maşın-avadanlıq, kimya, qara və əlvan metal məhsulları da gətirilmişdir 2006-cı ildə xarici dövlətlərlə Azərbaycanın iqtisadi əlaqələrində qarşılıqlı xidmətlər əsas yerlərdən birini tutmuşdur və həmin xidmətlərin ümumi həcmi 3, 8 mlrd. $ təşkil etmişdir. Bunun da 2, 9 mlrd. $ qeyri- rezidentlər tərəfindən Azərbaycan rezidentlərinə, 939, 9 mln. $ isə Azərbaycan rezidentlərinin xarici ölkələrin rezidentlərinə göstərdiyi xidmətlərdir. Beləliklə, xidmətlər balansının saldosu mənfi 1923, 4 mln. $ olmuşdur ki, bu da ÜDM-in 9, 7%-ni təşkil edir. Müqayisə üçün, bu göstərici 2005-ci ildə 15, 7% təşkil etmişdir. Xidmətlər balansının kəsiri əsasən beynəlxalq kontraktlar çərçivəsində ölkənin neft-qaz sektorunun fəaliyyəti ilə bağlıdır. Belə ki, bu sektorda görülmüş işlərin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar ölkədə istifadə olunmuş 3, 7 mlrd. $ məbləğində xarici investisiyaların 1, 6 mlrd $-ı tikinti-quraşdırma və digər xidmətlərlə bağlı xərclərə görə xarici dövlətlərin rezidentlərinə ödənilmişdir. Bu isə xidmətlər balansının kəsirinin 83, 3%-ni təşkil edir. Cari transfertlər üzrə xarici ölkələrlə aparılan əməliyyatların ümumi dəyəri 930, 2 mln. $ təşkil etmişdir Bütövlükdə, cari transfertlər üzrə əməliyyatların müsbət saldosu 2005-ci ilə nisbətən 17, 0% artaraq 566, 3 mln. $ (ÜDM-in 2, 9%-i) təşkil etmişdir. 2006-cı ildə ölkə iqtisadiyyatında istifadə olunmuş xarici kapitalın ümumi həcmi 5, 1 mln. $ təşkil edərək əvvəlki ilin göstəricisindən 3, 3% çox olmuşdur. Bu göstəricinin əvvəlki dövrlərə nisbətən nəzərə çarpacaq dərəcədə 270 artmamasının əsas səbəbi beynəlxalq neft-qaz kontraktları çərçivəsində iri layihələrin xarici investorlar tərəfindən maliyyələşdirilməsinin tamamlanma mərhələsinə çatması ilə əlaqədar neft-qaz sektoruna cəlb olunan birbaşa xarici investisiyaların əvvəlki ilə nisbətən 9, 9% azalması ilə bağlıdır. Nəticədə, neft- qaz sektorunda istifadə olunmuş birbaşa investisiyaların ümumi məbləği keçən ilə nisbətən 377, 6 min. $ azalaraq 3, 4 mlrd. $ təşkil etmişdir. İqtisadi artım və neftin qiymətinin yüksəlməsi ölkənin tədiyə qabiliyyətində də öz əksini tapır. 2007-ci ilin 9 ayında cari əməliyyatlar hesabında 6 mlrd. ABŞ dollarına yaxın və ya ÜDM-in 31 faizi səviyyəsində profisit yaranmışdır. Neft-qaz sektoru üzrə ixracın 62 faiz artması nəticəsində ticarət balansında 10, 2 mlrd. ABŞ dolları müsbət həcmində saldo yaranmışdır. Cari hesabda yaranmış böyük profisit nəticəsində hesabat ilində ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 3 mlrd. ABŞ dollarından çox artaraq, 7 mlrd. ABŞ dollarını ötmüşdür. Hazırda ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının qeyri-neft sektoru üzrə mal və xidmətlərin idxalını maliyyələşdirmə müddəti beynəlxalq normadan 5 dəfə yüksəkdir. 271 10. 5. Xarici iqtisadi fəaliyyətin vergiyə cəlb edilməsi mexanizmi. Hüquqi və fiziki şəxs beynəlxalq bazarlara çıxdıqda onların vergi problemləri artır. Hər bir dövlət öz vergi sisteminə, öz vergi dərəcələrinə və müvafiq vergi qanunvericiliyinə malikdir. Buna görə də qlobal səviyyədə kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olarkən aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır: milli vergiləri və vergi qanunlarını; xarici dövlətlərdə mövcud olan vergiləri və vergi qanunlarını; beynəlxalq vergi qanunlarını. Müxtəlif ölkələrdə vergitutmanın müxtəlifliyi və bir-birindən fərqlənməsi, beynəlxalq ikiqat vergitutma halını yaratmaqla yanaşı, xarici iqtisadi fəaliyyətə vergitutma baxımından müəyyən üstünlüklər də verir. Belə ki, müxtəlif ölkələrdəki vergi dərəcələri arasındakı fərqdən, daha liberal qanunlardan istifadə edərək kapitalı və gəlirləri daha əlverişli vergi qanunvericiliyi mövcud olan ölkəyə köçürmək mümkündür. Klassik siyasi iqtisaddan məlumdur ki, üç əsas istehsal amili-əmək, torpaq, kapital və bunlara müvafiq olaraq üç əsas gəlir forması-əmək haqqı, renta və mənfəət mövcuddur. Klassik ənənələrə sadiq qalaraq istehsal amillərinin və gəlirlərin aşağıdakı təsnifatını verə bilərik. Gəlirlərin müasir təsnifatında aktiv və passiv gəlirlər fərqləndirilir. Xarici iqtisadi əməliyyatlar aparılan zaman aktiv gəlirlər hər hansı xarici dövlətin ərazisində daimi nümayəndəlik vasitəsilə aparılan kommersiya fəaliyyətidir. Bunun üçün isə həm fiziki, həm də hüquqi şəxslər üçün vergi domisili olmalıdır. Vergi domisili vasitəsilə alınan gəlirlər rezidentlik prinsipi əsasında, daimi nümayəndəliyi gəlirləri isə ərazi prinsipi əsasında vergiyə cəlb olunur. Aktiv gəlirlər vergi ödəyicilərinin (fiziki və hüquqi şəxslərin) məcmu gəlirlərinə daxil edilir və onlar iki əsas gəlir vergisini-şəxsi gəlir vergisini(fiziki şəxslər) və korporasiyaların mənfəət vergisini (hüquqi şəxslər) ödəməyə cəlb olunurlar. Bu iki verginin bütün mənbələri əhatə etmədiyi hallarda, vergilərin digər növləri də tətbiq edilir: əmlak vergisi, kapitalın artımına görə vergi, mülkiyyət bir şəxsdən digər şəxsə keçən zaman ödənilən vergilər və s. Passiv gəlirlər onları götürən şəxslərin həmin yurisdiksiyada daimi nümayəndəliyinin olması ilə əlaqədar deyildir. Passiv gəlirlər xarici investisiyalı müəssisələrdə onların fəaliyyətinə tam nəzarət etmədən portfel investisiyası forması pay iştirakı nəticəsində yaranır. Bundan əlavə bura faizlər, dividentlər və royalti də daxildir. Bu gəlirlərin formalaşdığı dövlət ərazi prinsipini rəhbər tutaraq xarici investorun (qeyri-rezidentin) xeyrinə mənfəətin (gəlirin) bölüşdürülməsindən xüsusi vergilər tutur. Xarici iqtisadi fəaliyyət zamanı birbaşa və dolayı vergitutma mexanizmini fərqləndirmək lazımdır. Birbaşa vergitutmada rezidentlik və ərazi mənsubiyyəti prinsipi aşağıdakı kimidir: Rezidentlik prinsipi fiziki və ya hüquqi şəxsin onun vergi domisilinin mövcud olma yeri üzrə vergi məsuliyyətini nəzərdə tutur. Həmin prinsipə əsasən təsərrüfat subyektinin gəlirləri fiziki və ya hüquqi şəxsin rezident olduğu ölkədə vergiyə cəlb olunur. Bundan fərqli olaraq, ərazi mənsubiyyəti prinsipinə müvafiq olaraq hər hansı bir dövlətin ərazisində yaranan gəlir həmin dövlətdə vergiyə cəlb olunmalıdır. Bu cür gəlirlər digər dövlətin ərazisində yerləşən rezidentlərin xeyrinə bölüşdürülərkən Yüklə 3,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|