130
4.9.
Bankın Azərbaycan üzrə
ölkə qrupunun hesablamalarına
əsasən kommunal infrastrukturun
(enerji
təchizatı,
qaz, su və
kanalizasiya)
və
digər
dövlət
xidmətlərinin (magistral yollar və
dəmir
yolları
kimi)
inkiĢaf
etdirilməsi
üçün
tələb
olunan
investisiyaların
ümumi
həcmi
növbəti on il ərzində ildə təxminən
1,1 milyard ABġ dolları təĢkil edir
(Cədvəl 4.2). Ġllik orta məbləğlərə
gəldikdə, dəmir yolları sektorunun
maliyyə ehtiyacları ən yüksəkdir,
ondan sonra isə su, qaz və yol
sektorları gəlir. 2007 və 2008-ci
illərdə baĢ vermiĢ yüksək inflyasiyanı
nəzərə alaraq bu qiymətləndirmələrə
müvafiq düzəliĢlər edilməlidir, bu da
ki, məsrəflərin təxminən 50% artması
ilə nəticələnə bilər. Bu hesabatda öz
əksini tapmıĢ fiskal dayanıqlılıqla
bağlı tövsiyələrin (Fəsil 3) əsasında,
kapital xərclərini azaltmaq üçün
görüləcək
iĢlərin
daha
ciddi
prioritetləĢdirilməsi tələb olunur.
Cədvəl 4.3: AMA ölkələrində infrastrukturun inkiĢafı nəticəsində
səmərəliliyin artırılmasından potensial mənfəətlər (%)
Mənbə: Calderón 2007
Qeyd: Ġnfrastrukturun keyfiyyəti və kəmiyyətinin orta sənaye ölkəsinin
səviyyəsinə çatdırılmasının təsiri.
Cədvəl 4.4: ġirkətlərin məsrəflərinin infrastrukturun keyfiyyətinə
qarĢı elastikliyi
Mənbə: Dünya Bankının hesablamaları
ġərti sektor ilə
ġərti setkor olmadan
Xidmət tam göstərilməyən günlərin sayı
Enereji təchizatı
0.0083
*
0.0086
**
(0.0043)
(0.0039)
Su təchizatı
0.0127
0.0176
(0.0146)
(0.0132)
Rabitə
0.0148
0.0030
(0.0160)
(0.0145)
Xidmətdə yaranan fasilələrin orta müddəti
Enerji təchizatı
0.0093
0.0393
**
(0.0185)
(0.1681)
Su təchizatı
0.0264
0.0683
*
(0.0457)
(0.0416)
Rabitə
-0.0317
0.0173
(0.0387)
(0.0352)
Ümumi
Infrastruktur
sistemi
Ġnfrastrukturun
Ümumi
Keyfiyyəti
Bolqarıstan
0.39
1.49
Xorvatiya
0.42
1.08
Çexiya
0.18
Estoniya
0.02
1.52
Macarıstan
0.05
1.01
Qazaxıstan
1.53
1.52
Latviya
0.31
1.69
Litva
0.11
0.38
PolĢa
0.27
0.87
Ruminiya
0.47
1.60
Rusiya
1.29
1.49
Serbiya və Monteneqro
0.47
1.61
Slovakiya
0.30
0.20
Sloveniya
0.12
Türkiyə
0.62
1.39
Ukrayna
0.70
1.59
131
4.10.
Kommunal xidmətlərin aĢağı keyfiyyəti iqtisadiyyat üzərinə ağır xərc yükü qoyur.
Ġnfrastrukturun keyfiyyəti iqtisadi artım üçün önəmlidir.
88
Bir çox ölkələr üzrə məlumatlara
əsaslanan empirik tədqiqatlarda infrastrukturun həcm və keyfiyyətinin iqtisadi artıma təsirini
hesablanmıĢdır. Bu onu göstərir ki, infrastruktur, xüsusilə də rabitə və yol sektorlarında Ģərti
keyfiyyət göstəricilərini yüksəltməklə iqtisadi artımı stimullaĢdırmaq mümkündür. Lakin həmin
keyfiyyət təsirlərinin statistika nöqteyi-nəzərdən kəmiyyət effektlərinə məruz qalması
tendensiyası var. Calderón (2007) modeli yalnız Avropa və Mərkəzi Asiya regionu üzrə
məlumatlardan istifadə etməklə təkmilləĢdirmiĢ və göstərmiĢdir ki, infrastrukturun keyfiyyətinin
regionda mövcud olan ən yüksək səviyyəyədək çatdırılmasının potensial iqtisadi artıma təsiri 1,0
– 1,5 faiz ola bilər (Cədvəl 4.3).
89
4.11.
Mikro səviyyədə, elektrik enerjisi və su təchizatı xidmətlərinin davamlılığı
Ģirkətlərin əməliyyat məsrəflərinə təsir göstərir.
90
26 Avropa və Mərkəzi Asiya ölkəsi üçün
2005-ci il üzrə BEEPS-in məlumatları əsasında müəssisələr üçün məsrəf funksiyasının
hesablanması zamanı, Ģirkətlərin məsrəflərinin
elektrik
enerji
təchizatında
fasilələrin
müddətinə münasibətdə elastikliyi 0,039
səviyyəsində qiymətləndirilib (Cədvəl 4.4).
OxĢar olaraq, su təchizatında fasilələr üçün
elastiklik 0,068 təĢkil edir. Bu o deməkdir ki,
ölkə elektrik enerji təchizatında bütün mövcud
fasilələri aradan qaldırsa, Ģirkətlər əməliyyat
məsrəflərinin təxminən 4%-nə qənaət edə
bilərlər. Su təchizatında bütün fasilələr aradan
qaldırılsa, Ģirkətlərin qənaət edəcəkləri vəsait
əməliyyat məsrəflərinin təxminən 7%-ni təĢkil
edə bilər.
4.12.
Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün enerji
və su təchizatının etibarlılığının artırılması
nəticəsində proqnozlaĢdırılan mənfəət müvafiq olaraq ÜDM-in 3,5 və 6,5 faizini təĢkil edir
(Diaqram 4.1).
91
Azərbaycanda 2004-2005-ci illərdə enerji və su təchizatında yaranan fasilələrin
88
―Calderón və Servén 2004‖ hesabatına uyğun olaraq. ġübhəsiz infrastrukturun kəmiyyət göstəricilərinə ciddi təsir
göstərilir (bax: Dünya Bankı 1994, Démurger 2001, Fay və Yepes 2003).
89
Azərbaycana hazırkı modelin tətbiq edilməsi
onu göstərir ki, infrastrukturun kəmiyyət
göstəricilərinin Qərbi
Avropa ölkələrinin orta səviyyəsinə çatdırılması səmərəliliyin daimi olaraq 1,5% artmasına gətirəcək. Bax: Jamet
2008.
90
Daha ətraflı məlumat üçün bax: Dünya Bankı 2008.
91
2005-ci il üzrə BEEPS-ə Azərbaycan üzrə məsrəflər və satıĢlar haqqında məlumatların daxil olmamasını nəzərə
alaraq, infrastrukturun keyfiyyətinin Azərbaycanın iqtisadiyyatına təsiri ilə bağlı nəticənin çıxarılması üçün bir neçə
ehtimal irəli sürülməlidir. Ehtimal olunur ki, Azərbaycanın müəssisələri üçün mənfəət marjası (satıĢların məsrəflərə
nisbəti) regionun orta göstəricisi ilə eyni səviyyədədir. Bundan əlavə, 2002-ci il üzrə BEEPS-də satıĢlar haqqında
toplanmıĢ məlumatlar inflyasiyaya görə bəzi düzəliĢlərlə istifadə olunmuĢdur. Digər tərəfdən, subyektiv əsasda,
Azərbaycanın müəssisələri bildirdilər ki, elektrik enerji və su təchizatında yaranan fasilələrə görə çəkilmiĢ itkilər
müvafiq olaraq ümumi satıĢın 5,9% və 3,5% səviyyəsində hesablanıb.
Diaqram 4.1: Ġnfrastrukturun keyfiyyətinin
artırılması ilə bağlı hesablanmıĢ mənfəətləri, 2005-
2007 ( ÜDM-də faizlə)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Azərbaycan
Polşa
Ruminiya
Moldova
İn
fr
a
st
ru
k
tu
r
k
e
y
fiy
y
ə
tin
in
a
rt
m
a
sı
il
ə
b
a
ğ
lı
m
ə
nf
əə
t
(Ü
DM
-d
ə
fa
iz
lə
)
Elektrik.enerjisinin kəsilməsi
Su təchizatının kəsilməsi