World Bank Document

 130 
4.9.
 
Bankın  Azərbaycan  üzrə 
ölkə  qrupunun  hesablamalarına 
əsasən  kommunal  infrastrukturun 
(enerji 
təchizatı, 
qaz,  su  və 
kanalizasiya) 
və 
digər 
dövlət 
xidmətlərinin  (magistral  yollar  və 
dəmir 
yolları 
kimi) 
inkiĢaf 
etdirilməsi 
üçün 
tələb 
olunan 
investisiyaların 
ümumi 
həcmi 
növbəti  on  il  ərzində  ildə  təxminən 
1,1  milyard  ABġ  dolları  təĢkil  edir 
(Cədvəl  4.2).  Ġllik  orta  məbləğlərə 
gəldikdə,  dəmir  yolları  sektorunun 
maliyyə  ehtiyacları  ən  yüksəkdir, 
ondan  sonra  isə  su,  qaz  və  yol 
sektorları  gəlir.  2007  və  2008-ci 
illərdə  baĢ  vermiĢ  yüksək inflyasiyanı 
nəzərə  alaraq  bu  qiymətləndirmələrə 
müvafiq  düzəliĢlər  edilməlidir,  bu  da 
ki,  məsrəflərin  təxminən  50%  artması 
ilə  nəticələnə  bilər.  Bu  hesabatda  öz 
əksini  tapmıĢ  fiskal  dayanıqlılıqla 
bağlı  tövsiyələrin  (Fəsil  3)  əsasında, 
kapital  xərclərini  azaltmaq  üçün 
görüləcək 
iĢlərin 
daha 
ciddi 
prioritetləĢdirilməsi tələb olunur.  
 
 
 
 
 
Cədvəl 4.3: AMA ölkələrində infrastrukturun inkiĢafı nəticəsində 
səmərəliliyin artırılmasından potensial mənfəətlər (%) 
 
Mənbə: Calderón 2007 
Qeyd:  Ġnfrastrukturun  keyfiyyəti  və  kəmiyyətinin  orta  sənaye  ölkəsinin 
səviyyəsinə çatdırılmasının təsiri.
 
Cədvəl 4.4: ġirkətlərin məsrəflərinin infrastrukturun keyfiyyətinə 
qarĢı elastikliyi  
 
Mənbə: Dünya Bankının hesablamaları 
 
ġərti sektor ilə 
 
 
ġərti setkor olmadan  
 
   
Xidmət tam göstərilməyən günlərin sayı 
 
Enereji təchizatı 
 
0.0083
 
*
 
0.0086
 
**
 
(0.0043)
 
(0.0039)
 
Su təchizatı
 
0.0127
 
0.0176
 
(0.0146)
 
(0.0132)
 
Rabitə 
 
0.0148
 
0.0030
 
(0.0160)
 
(0.0145)
 
Xidmətdə yaranan fasilələrin orta müddəti 
 
Enerji təchizatı 
 
0.0093
 
0.0393
 
**
 
(0.0185)
 
(0.1681)
 
Su təchizatı 
 
0.0264
 
0.0683
 
*
 
(0.0457)
 
(0.0416)
 
Rabitə 
 
-0.0317
 
0.0173
 
(0.0387)
 
(0.0352)
 
Ümumi  
 
Infrastruktur  
 
sistemi
 
Ġnfrastrukturun 
Ümumi 
Keyfiyyəti   
 
 
 
Bolqarıstan 
 
0.39
 
1.49
 
Xorvatiya 
 
0.42
 
1.08
 
Çexiya
 
0.18
 
Estoniya
 
0.02
 
1.52
 
Macarıstan
 
0.05
 
1.01
 
Qazaxıstan 
 
1.53
 
1.52
 
Latviya 
 
0.31
 
1.69
 
Litva
 
0.11
 
0.38
 
PolĢa
 
0.27
 
0.87
 
Ruminiya
 
0.47
 
1.60
 
Rusiya
 
1.29
 
1.49
 
Serbiya və Monteneqro 
 
0.47
 
1.61
 
Slovakiya
 
0.30
 
0.20
 
Sloveniya
 
0.12
 
Türkiyə
 
0.62
 
1.39
 
Ukrayna
 
0.70
 
1.59
 

---

 131 
 
4.10.
 
Kommunal  xidmətlərin  aĢağı  keyfiyyəti  iqtisadiyyat  üzərinə  ağır  xərc  yükü  qoyur.  
Ġnfrastrukturun  keyfiyyəti  iqtisadi  artım  üçün  önəmlidir.
88
 Bir  çox  ölkələr  üzrə  məlumatlara 
əsaslanan  empirik  tədqiqatlarda  infrastrukturun  həcm  və  keyfiyyətinin  iqtisadi  artıma  təsirini 
hesablanmıĢdır.  Bu  onu  göstərir  ki,  infrastruktur,  xüsusilə  də  rabitə  və  yol  sektorlarında  Ģərti 
keyfiyyət göstəricilərini yüksəltməklə iqtisadi artımı stimullaĢdırmaq mümkündür. Lakin həmin 
keyfiyyət  təsirlərinin  statistika  nöqteyi-nəzərdən  kəmiyyət  effektlərinə  məruz  qalması 
tendensiyası  var.      Calderón  (2007)  modeli  yalnız  Avropa  və  Mərkəzi  Asiya  regionu  üzrə 
məlumatlardan istifadə etməklə təkmilləĢdirmiĢ və göstərmiĢdir ki, infrastrukturun keyfiyyətinin 
regionda mövcud olan ən yüksək səviyyəyədək çatdırılmasının potensial iqtisadi artıma təsiri 1,0 
– 1,5 faiz ola bilər (Cədvəl 4.3).
89
  
4.11.
 
Mikro  səviyyədə,  elektrik  enerjisi  və  su  təchizatı  xidmətlərinin  davamlılığı 
Ģirkətlərin  əməliyyat  məsrəflərinə  təsir  göstərir.
90
 26  Avropa  və  Mərkəzi  Asiya  ölkəsi  üçün 
2005-ci  il  üzrə  BEEPS-in  məlumatları  əsasında  müəssisələr  üçün  məsrəf  funksiyasının 
hesablanması zamanı, Ģirkətlərin məsrəflərinin 
elektrik 
enerji 
təchizatında 
fasilələrin 
müddətinə  münasibətdə  elastikliyi  0,039 
səviyyəsində  qiymətləndirilib  (Cədvəl  4.4). 
OxĢar  olaraq,  su  təchizatında  fasilələr  üçün 
elastiklik  0,068  təĢkil  edir.  Bu  o  deməkdir  ki, 
ölkə elektrik enerji təchizatında bütün mövcud 
fasilələri  aradan  qaldırsa,  Ģirkətlər  əməliyyat 
məsrəflərinin  təxminən  4%-nə  qənaət  edə 
bilərlər. Su təchizatında  bütün  fasilələr aradan 
qaldırılsa,  Ģirkətlərin  qənaət  edəcəkləri  vəsait 
əməliyyat məsrəflərinin təxminən 7%-ni təĢkil 
edə bilər. 
4.12.
 
Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün enerji 
və  su  təchizatının  etibarlılığının  artırılması 
nəticəsində proqnozlaĢdırılan mənfəət müvafiq olaraq ÜDM-in 3,5 və 6,5 faizini təĢkil edir 
(Diaqram 4.1).
91
 Azərbaycanda 2004-2005-ci illərdə enerji və su təchizatında yaranan fasilələrin 
                                                 
88
 ―Calderón və Servén 2004‖ hesabatına uyğun olaraq.  ġübhəsiz infrastrukturun kəmiyyət göstəricilərinə ciddi təsir 
göstərilir (bax: Dünya Bankı 1994, Démurger 2001, Fay və Yepes 2003).  
89
 Azərbaycana hazırkı modelin tətbiq edilməsi onu göstərir ki, infrastrukturun kəmiyyət göstəricilərinin Qərbi 
Avropa ölkələrinin orta səviyyəsinə çatdırılması səmərəliliyin daimi olaraq 1,5% artmasına gətirəcək. Bax: Jamet 
2008. 
90
 Daha ətraflı məlumat üçün bax: Dünya Bankı 2008.  
 
91
 2005-ci  il  üzrə  BEEPS-ə  Azərbaycan  üzrə  məsrəflər  və  satıĢlar  haqqında  məlumatların  daxil  olmamasını  nəzərə 
alaraq, infrastrukturun keyfiyyətinin Azərbaycanın iqtisadiyyatına təsiri ilə bağlı nəticənin çıxarılması üçün bir neçə 
ehtimal irəli sürülməlidir. Ehtimal olunur ki, Azərbaycanın müəssisələri üçün mənfəət marjası (satıĢların məsrəflərə 
nisbəti)  regionun  orta  göstəricisi  ilə  eyni  səviyyədədir.  Bundan  əlavə,  2002-ci  il  üzrə  BEEPS-də  satıĢlar  haqqında 
toplanmıĢ  məlumatlar  inflyasiyaya  görə  bəzi  düzəliĢlərlə  istifadə  olunmuĢdur.  Digər  tərəfdən,  subyektiv  əsasda, 
Azərbaycanın  müəssisələri  bildirdilər  ki,  elektrik  enerji  və  su  təchizatında  yaranan  fasilələrə  görə  çəkilmiĢ  itkilər 
müvafiq olaraq  ümumi satıĢın 5,9% və 3,5% səviyyəsində hesablanıb.   
Diaqram 4.1: Ġnfrastrukturun keyfiyyətinin 
artırılması ilə bağlı hesablanmıĢ mənfəətləri, 2005-
2007 ( ÜDM-də faizlə) 
 
 
 
0
1
2
3
4
5
6
7
8
Azərbaycan
Polşa
Ruminiya
Moldova
İn
fr
a
st
ru
k
tu
r 
k
e
y
fiy
y
ə
tin
in
 a
rt
m
a
sı 
il
ə
b
a
ğ
lı 
m
ə
nf
əə
t 
(Ü
DM
-d
ə
fa
iz
lə
)
Elektrik.enerjisinin kəsilməsi
Su təchizatının  kəsilməsi

---