Xaqani Şİrvani seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
________________Milli Kitabxana________________ Beytin mənası: rəqiblər naqis Firondurlar, onlar mənim ecazkar əlimin qüdrətini bilməzlər.
Gövhərim nəccardır, təbin nəcib övladına, Tişəsi altında bir mahir ata əl gəzdirər. Xaqanı özünün nəccar oğlu olduğunu nəzərə çarpdıraraq, təbinin yaratdığı övladını (şeirlərini) bir ata hünərilə rəndələyib, safa çıxardığını bildirir.
Nəzm tufanında onlar mütləqa tapmaz nicat, Arvadı, oğlu kimi Nuhun, mənə ləc getdilər. Bu beytdə məşhur Nuh tufanı yad edilir. Şair bu əfsanəvi hadisədən bədii istifadə ilə Xaqani istedadını inkar edən rəqiblərin özünün nəzm tufanında qərq olduqlarını bildirir. Səh. 122. Kafinin təbidir hünərə əsgər, Əsgəri ney kimi şəkərdir, şəkər.
və mənalı sözlər xəzinəsidir. Səh. 122. Gülqənd, o qarğıya paxıllığından, Boğazda zəhərdir, ciyərdə tikan. Beytin mənası: Kafiyəddinin əsərlərinə qənd və gül paxıllıq edir, yəni, onun yazdıqları qənddən şirin, güldən ətirlidir.
O qələm hüsndə Yusifə oxşar, Görsə göy gəlini əlini doğrar. Rəvayətlərə görə, Züleyxanın evinə qonaq gələn gəlinlər alma soyarkən Yusifın gözəlliyinə heyran qalaraq, öz əllərini kəsmişlər. Beytin mənası: o, elə misilsiz və gözəl yazır ki, heç bir qələm onunla rəqabət edə bilməz.
Gümüş və şəkərdən təbi, damağı, Təmğacın kanıdır, Şüştərin bağı.
Şüstör) - İranın Xuzistan vilayətində bir şəhərdir, bura su bəndləri və bağları ilə məşhur olmuşdur.
Gümüş bərabərdir gözündə daşa, Ləldir qələmindən qopan talaşa. Yeni: onun qələmindən ləl - cəvahir (qiymətli sözlər) tökülür, ona görə də gümüşün onun yanında qiyməti yoxdur.
O, suların cilovunu yığdı bir qış yeli tək. Yəni, qış küləyi suları dondurub, hərəkətdən saxladığı kimi, o da suyun qabağını kəsib, axınını saxladı. Səh. 127. ________________Milli Kitabxana________________ Xurma, söyüd bakirə Məryəmidir bağların, Gül isə İsa kimi açırdı dodaqların. Xaqani yazın ilk günlərində təbiət mənzərələrini təsvir edir. Yəni: bağ hələ bakirə Məryəm kimidir, ağaclar təzə-təzə yarpaqlayır, gül da yeni anadan olmuş İsa kimi hələ təzəcə dil açır. Səh .127. Qar əriyib, yerinden bənövşə çıxan zaman, Heyrət etmə, kafurun kanıdır Hindustan. Şərq şairləri, yeri gəldikcə, kafuru məcazi mənada ağlıq, Hindustanı isə qaralıq mənasında işlətmişlər. Burada Xaqani deyir ki, ağ qarın altından qara bənövşə çıxsa, təəccüb etmə, çünki, ağ kafurun da mədəni qara Hindistandır. Səh. 128. Dərvişsayaq qumrunun beynin qurutmuşdu qəm, Nəsrin bunu görəndə, tez ona verdi məlhəm. Burada Xaqani təbiəti, baharı, quşları, çiçəkləri təsvir edir; klassik poetikada nitqləndirmə üsulu ilə insanların əhvalını quşlara, çiçəklərə keçirir.
və əziz kimsələrindən ayrı düşən adam deməkdir. Səh. 128. Məğlub etdi davada Zöhrə ilə Dəhrəni, Nizəsilə Dəhrəni, qılıncıyla Zöhrəni. Şahın şücaətini mübaliğəli tərifləyərkən, Xaqani onun Zöhrə və Dəhrə ulduzlarını da məğlub etdiyini bildirir.
Sinəsi can Kəbosi, dörd yanıdır bu cahan, Rüstəmi - dindir, ona yeddi fələk həftxan. Xaqani şahı Rüstəmi-Zalla müqayisə edir. Rüstəm əgər həftxanı (yeddi tilsimi) sındırmışdısa, şahın sındırdığı tilsimlər yeddi fələkdir. Buna görə Xaqani şahı dinin Rüstəmi adlandırır. Səh. 131. Sanki yuyulmuşdur dişi yanmış bir uddan sübhü, bax! Ud- qədimdə Hindistandan gətirilən qiymətli bir ağacdır ki, yananda xoş ətir verir, onun kömürü ilə də dişi yuyub ağardırdılar. Bu misrada deyilir: sanki sübhün dişini ud kömürü ilə yuyub ağartdılar, yəni, səhər açıldı.
Səh. 131. Xurma ağacı əkdi şəb, bax Pərvinə, olmuş rütəb, Bu sənətə etmiş əcəb valeh o məstan sübhü, bax! Burada: xurma ağacı - gecə qaranlığı; Pərvin (biri-birinə çox yaxın yerləşmiş ülkər ulduzları) - xurma salxımı; rütəb - təzə, dəymiş xurma deməkdir. Xaqani deyir: gecə xurma ağacı əkibmiş, budur sübh vaxtı ülkərdən salxım sallanır, səhər bu nəfis və incə sənətə gülür.
Aşiqlər ahına məgər çoxdan nişanlıymış səhər? Bir odlu peykanla edər sədparə xoftan sübhü, bax!
________________Milli Kitabxana________________ Peykan - ox və nizə ucu; sədparə - yüz parca; xoftan - arxalıq kimi pambıqlı geyim deməkdir. Beytdə deyilir: gecəni keçirmiş aşiqlərin ahı, odlu oxlar kimi, gecənin qara paltarını yırtıb parçaladı (səhər oldu).
Saqidən al cami-zəri, iç, yad elə saqiləri, Bəxş et mənə tər ləbləri, birsə, son üç san sübhü, bax!
üç sübhün açılması kimi təsvir edir. Səh. 132. Keyxosrovanə cami-mey, onda Səyavuş qanı - mey, San atəşi-Kavusi-Key qılmış zərəfşan sübhü, bax!
Firdovsinin "Şahnamə"sinə görə, Keyxosrov Səyavuşun oğlu və Keykavusun nəvəsi olmuşdur; Səyavuş öz ögey anasının ona atdığı böhtan nəticəsində atası Keykavusdan acıq edib, Turana qaçmış, Turan padşahı Əfrasiyabın qızı Firəngizlə evlənmişdir. Orada da yenə böhtana düşüb, Əfrasiyab tərəfindən öldürülmüşdür. Sonralar Firəngiz Səyavuşdan Keyxosrovu doğanda Əfrasiyab uşağı öldürmək istəmiş, lakin, onu qaçırıb, dağda çobanlar arasında böyütmüşlər. İranlılar Turana gələrək, Keyxosrovu tapmış və onu aparıb babası Keykavusa çatdırmışlar. Keykavus atəşpərəstlərə məxsus bir təntənə ilə Keyxosrovu öz yerinə taxta çıxararaq, şah etmişdir. Xaqani bu beytdə: Keyxosrovun şərab qədəhləri, Səyavuşun qanı, Keykavusun atəşi deyərkən, həmin tarixi əfsanələrə işarə edir. Beytin məzmunu isə açılan sübhün şəfəqlərinin şərab, qan və atəş rənglərilə müqayisə edilməsidir. Səh. 132. İslama olmuş hökmran Darayi-dövran Axsitan, Bəhramdan ədli rəvan, Pərvizi-İran Axsitan.
hökmdarı olmuşdur; onun dövründə İran böyük bir əraziyə malik idi. Axsitan - Şirvanşahlardan ikinci Mənuçöhrün oğludur; atası azərbaycanlı, anası gürcü olmuşdur. Xaqani və Nizaminin müasiridir. İranda Bəhram adlı bir neçə hökmdar olmuşdur. Xaqaninin burada adını çəkdiyi
zalım olduğu üçün, yıxmış və onun yerinə keçmişdir. Pərviz, yaxud Xosrov Pərviz - Hörmüzün oğlu, Nuşirəvanın nəvəsidir. Xaqani bu beytdə Axsitanı keçmişin belə məşhur və güclü şahları ilə müqayisə edir. Səh. 133. Sağlıq de xaqan naminə, mey iç, sənə can bəxş edə, Bəlkə o fateh şah sənə lütf ilə Turan bəxş edə. Burada xaqan deyərkən Axsitan nəzərdə tutulur. Turan - Türküstana və ümumiyyətlə, qədimdə türk xalqlarının yaşadığı yerlərə iranlıların verdiyi addır.
Məclis pərilər yurdudur, bəzmi-Süleyman onda gör! Quşlar durubdur səfbəsəf, bir xoş gülüstan onda gör!
Süleyman bütün heyvanların və quşların dilini bilirmiş; istənilən zaman onlar Süleymanın Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|