Xaqani Şİrvani seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
________________Milli Kitabxana________________ Xaqani, bədmi tərzi-ifadə olaraq, şəfəqin qan rəngində olmasını Müştəri əlinin kəsilməsi kimi izah etmişdir. Eyni zamanda guya Müştəri Xaqaninin parlaq ilhamını görüb, öz yerini ona verdi. Səh. 100. Bu məna Xızrını hər kəs ətəkdən tutsa Musatək, Suyu xatırladar Xızrı, Əli möcüzdə Musanı. Dini əfsanəyə görə Xızr ilə Musa iki müasir peyğəmbər olmuşlar. Musa özünü dövrünün ən böyük alimi sanırmış; lakin, Xızrın daha böyük alim olduğunu görüb, ondan çox şeylər öyrənmişdir. Dini xurafata görə, hər ikisi insanları heyrətdə qoyan çoxlu möcüzələr göstərmişlər. Xaqani burada demək istəyir ki, Musa Xızrın mənalı möcüzələrini öyrənən kimi, mənim zəhmət və yaradıcılıq məktəbimi keçib, yazdıqlarımın mənalarını dərk edənlər də Xızır və Musa kimi alim və ecazkarları aciz qoyarlar. Səh. 101. O "əbcəd" ki, mənə ustad təlim etdi təcridi, Saralmış çöhrəmə yazdı qızıl xətlə gözüm qanı. Təcrid əbcədini yazmaq - (tək və insanlardan ayrı yaşayış dərsi) - dünya həvəslərindən və nəfsin tələblərindən əl çəkib, güşənişin olmaq deməkdir. Məlumdur ki, Xaqani bir zaman saray həyatının rəzalətlərinə dözməyərək, özbaşına, tək və azad yaşamaq üçün Şirvanşahlar sarayından qaçıb getmiş və bunun da nəticəsində yolda tutularaq, həbs edilmişdir. Burada şair deyir ki, mən təcrid dərsini qanlı göz yaşlarımla solğun üzümə yazdım.
Oyun həngaməsi qurmuş uşaqlar, mən baxıb gördüm, Qara möhrə durar, göy möhrə dövr eylər bu meydanı.
böyük bir kədərlə tamaşa edib, görürəm ki, insanların mərəkə və təlaşları içində yer dinc, asudə olduğu halda, göy (dövran, tarix) onun üstündə çox oyunlar çıxarır.
Ağıl qorxardı təbimdən, əlacı gördüm heyrətdə, Necə Musa deyirkən eylədim tabutu zindanı. Dini rəvayətə görə, qədim Misirdə Firon münəccimlərin dediyini doğru sanaraq, inanmışdı ki, bəni-İsraildən bir oğlan törəyəcək və onu öldürüb, taxtına sahib olacaqdır. Buna görə o, bəni-İsrailin doğulan bütün oğlan uşaqlarını öldürmüşdü. Musanı isə anası gizli doğaraq, ölümdən xilas etmək üçün bir sandığa qoyub, Nil çayına atmışdı. Xaqani burada öz həyatını dövrünün zalım hakimlərinin zülmündən qorumaq ücün əqlinin dəlalətilə təbini diri-diri (tabutda) zindanda saxlamağa məcbur olur. Yəni, istədiyini yaza bilmir.
Səh. 102. Günəşdir hümmətim, rindəm, özüm aləmdə şahənşah, Minib ərşi, yatırmışdır dizi üstündə İsanı. Şairin obrazlı ifadəsincə, göylər Günəşin dizi altında, guya göyə çəkilmiş İsanın da başı onun dizi üstündədir. Xaqani: məndə Günəş hümməti var, - deməklə özünü "müqəddəsat"la bağlayır, yəni içində yaşadığı qaranlıq feodal cəmiyyətindən üstün olduğunu bildirir. Səh. 102. ________________Milli Kitabxana________________ Süleymana bərabərdir hər hümmət sahibi dərviş, O, "rəbbi həbli" təblinin səsindən titrər eyvanı. Rəvayətə görə, Süleyman həm peyğəmbər, həm də böyük dövlətə malik bir padşah olmuşdur. Dərviş isə kasıb həyat keçirən bir adamdır. Xaqani deyir ki, məndəki Günəş hümməti hansı dərvişdə olsa, o, Süleymana bərabərdir. Bu cür hümmət sahibi olan dərviş meydanın qabağında: "Ey yatanlar, oyanın!" - deyə qışqırar. Səh. 103. O İskəndərsifət Xızrın hava - taxtı, ağıl - tacı, O aqil sərxoşa süfrə - rzadır, can - mehmanı. Dini rəvayətə görə, Xızr peyğəmbər zülmətdə dirilik suyunu icərək, daimi ömür qazanmışdır. Guya o, hər yeri gəzərək, fəlakətə düşən insanlara kömək edir.
Bu beytdə şair demək istəyir ki, Xızırda İskəndər qəlbi var, deməli, o da bütün dünyaya malikdir; lakin Xızrın taxtı hava, tacı isə ağlıdır (Dini xürafata görə, Xızr yel kimi uçub, istədiyi zaman istədiyi yerə çata bilərmiş). Səh 103. Xəzinədarı - fikr, ilham, keşikçi - şər ilə tovfiq, Əsiri - nəfs ilə amal, qul etmiş çərxi, keyhanı. Yəni onun (Xaqani kimi Günəş hümmətli dərvişin) iki xəzinəçisi (fikir və ilham), iki muhafızəçisi (Allahın qanunu və yardımı), iki pislədiyi şey (nəfs və arzu), iki xidmətçisi (Yer və göy) vardır. Səh. 103. Nə Hind cibalıtək qurmuş sitəmlə qəsri-tağuti, Nə Çin xaqanıtək zülm ilə düzmüş tacə mərcanı.
bir büt (şeytan) adıdır. Beytdə deyilir: nə Lahur padşahı kimi zülm ilə şeytan üçün taxt qurmuş, nə də Çin padşahı kimi zülmkar olmuşdur.
Onun təslim ocağında odundur təxti cibalın, Onun ixlas atına nal edərlər taci-xaqanı. Onun (yəni dərvişin) mətbəxində cibalın taxtını odun edib, yandırarlar; onun ixlas atına Çin xaqanının tacından nal qayırarlar.
Azadlıq meydanında at çapırmaq könlünə düşsə, Kosu - amal olar, əqlin ayağı - əldə çovqanı.
ağac adıdır. Bu beytdə Xaqani demək istəyir ki, əgər azad yaşamaq istəyirsənsə, artıq tamah və arzunun başını top, ağlın ayağını da o topu vuran çovqan et! Yəni, azadlıq və xoşbəxtlik istəyən adam ehtirasları deyil, ağlını özünə rəhbər etməlidir. Səh. 105. Süleymanam demə, əvvəl yanından divləri rədd et, Qov, öldür, ya tutub zəncirə çək quli-biyabanı! Xaqani burada demək istəyir ki, Süleymanlıq (padşahlıq) iddiasına düşməmişdən əvvəl divləri, yəni yamanlıq, zülm, acgözlük, bədxahlıq, fitnəkarlıq və bu kimi pis sifətləri ya qəlbindən qov, əsir et, ya da öldür!
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|