Xaqani Şİrvani seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
________________Milli Kitabxana________________ Dördüncü göy olub mənə bu Şirvan. Guya, Günəş və İsa dördüncü göydə olduğu üçün, Xaqani özünü Günəşə və İsaya müqabil tutub, Şirvanı dördüncü göy hesab edir. Səh. 86. Onun əl suyundan yarandı kövsər, Rəfrəf- dükanının rəfinə bənzər.
Məhəmmədi göyün yüksək qatına qaldıran nur atma deyilir. Məhəmmədin möcüzələrindən biri də barmağından su axıtmaq idi. Xaqani demək istəyir ki, əmisinin dərmanları kövsər suyu qədər şəfa-vericidir.
Qarikon kimidir acı sözləri, Acı tərbəd kimi boşdur özləri.
Tərbədtək içləri zəhri-həlahil. Zəhri-həlahil - quyruğu çömçə kimi olan əfsanəvi həlahil adlı heyvanın "sidiyi" guya son dərəcə zəhərlidir. O, öz zəhərini ona hücum edən heyvanın üzünə çırparaq, onu zəhərləyib öldürür.
Əvvəlcə birlikdən altmışa atdı, Sonra da altmışdan otuz yaratdı.
ay.
Xaqani demək istəyir ki, əmim təbabətdə olan bütün dəyişiklikləri və dünyanı mənə öyrətdi. Sonrakı beyt də həmin mənanı ifadə edir. Səh. 87. Atam dözməyərək dərdə cahanda, Sam Zalı atantək məni atanda... Bu və bundan sonrakı beytlərdə Xaqani məşhur "Şahnamə" surətlərindən istifadə edir. Məlumdur ki, əfsanəvi qəhrəman Rüstəmin babası Sam pəhləvan anadan eybəcər doğulmuş, ağ tüklü, tunc bədənli oğlu Zalı (Zal - qoca deməkdir) meşəyə atdırmış və bu uşağı guya Simurğ quşu öz yuvasında balaları ilə birlikdə bəsləmişdir. Xaqani də bu beytlərdə özünü Zala, atasını Sama, əmisini isə Simuğr quşuna bənzətmişdir.
Əhmədə əmisi necə oldu yar... Əhməd - Məhəmməd peyğəmbərin adlarından biridir. Səh 88. Atam mənə verdi ağır bir cəza, Ərəblər o zülmü edərdi qıza. Bu sözü "Quran"da axtar, tap, öyrən, Get, oxu "və izəl-müvəddə"ni sən. "Quran"da olan bu ayənin mənasından məlum olur ki, ərəblər Məhəmmədə qədər öz qızlarını diri-diri basdırar və ya yandırarmışlar. Xaqani bu beytdə atasının onunla rəftarım ərəblərin qızlara olan rəftarına bənzədir. ________________Milli Kitabxana________________ Səh. 88. Aldı kainatdan yeddi dəmir mil, Bir halqa boynuma etdi həmayil. Xaqani demək istəyir ki, əmisi yeddi mühüm elm sahəsindən bir həmayil düzəldib, onun boynundan asaraq, kainat sirlərinə vaqif etmişdir.
Əvvəlcə o mənə öyrətdi "əbcəd", Mənə Həqqayiqi dedi, nəhayət.
8 kəlmə ilə ifadə olunur. Məsələn: Əbcəd, həvvəz, hütti, kələmən, səfəs, qərəşət, səxiz, zəzığ. Xaqani deyir ki, əmim mənim savadsızlığımı ləğv etdi və sonra mənə Həqqayiqi təxəllüsü verdi. Xaqani gənclik zamanı Əfzəl, Əfzəli və Həqqayiqi təxəllüsü ilə şerlər yazmışdır.
Nəhayət, çatdırdı "vənnasə" məni... "Vənnas" - "Quran"ın son sözüdür. Xaqani "Quran"ı oxuyub qurtardığını bildirir. Səh. 89. Dəlillə, sübutla eylədi bir-bir, "Quran"ın yüz on dörd sirrini təbir. Xaqani "Quran"ın 114 surədən ibarət olduğuna və onların sirrini öyrəndiyinə işarə edir.
Çox asan yol ilə o mahir insan, Etdi "bir", "iki", "üç", "dörd", "beşi" bəyan. Klassik Şərq ədəbiyyatında 1-9 rəqəmlərinin müəyyənləşmiş mənaları vardır: Bir - Allah, iki - iki dünya, üç - nəbatat, çəmadat, heyvanat, dörd -dörd ünsür: su, od, torpaq, hava, beş - hiss: dad bilmək, görmək, eşitmək, ləms və iyi bilmək (bəzən beş rəqəmi - Məhəmməd peyğəmbərin əbası altında gizlənənlərə də aid edilir ki, bunlara "Pənctəni-ali- əba" deyilir.), altı - cəhətlər: ön, arxa, sağ, sol, yuxarı və aşağı, yeddi - yerin yeddi təbəqəsi, səkkiz - behiştin səkkiz qapısı (göyün təbəqələri), doqquz - doqquz fələk (doqquzuncu fələk guya Allahın qərar tutduğu yerdir.) Xaqani yuxarıdakı beytdə əmisinin rəqəmlərin bu sirrini ona öyrətdiyini xəbər verir.
Sonra dörd kitaba saldıqda nəzər, Verdi dörd əsasdan ətraflı xəbər.
dörd müqəddəs kitab: "Zəbur", "Tövrat", "İncil" və "Quran", dörd əsas - dörd ünsür - su, od, torpaq və hava.
Kəsdi salxımımı qara oraqla, Qəzavü-qədərdən dərs alan Covza.
cüt uşaq şəklində rəsm edilir. Xaqani öz vəziyyətinin ağırlaşdığını bildirmək istəmişdir.
Etdi "Nun vəl-qələm" taleyimi zar. ________________Milli Kitabxana________________ Ərəb əlifbasında "nun" beli bükülmüş hərf olduğu üçün, Xaqani öz əyilmiş qəddini bu hərfə oxşatmışdır. "Nuni-vəl qələm ", "Yasin " - "Quran" surələrinin adlarıdır.
O, mənə ad qoydu: Həssani-əcəm. Burada: Həssan - Məhəmməd peyğəmbəri tərif edən məşhur ərəb şairi (VÜ əsr) Həssan ibn Sabitə işarədir ki, ona Həssani-ərəb demişlər. Xaqani demək istəyir ki, əmisi onu Əcəmin Həssanı hesab etmişdir (Ərəb olmayanlar əcəm adlanırdılar.) Səh. 90. İzzəddin olmuşdur mənə qəmküsar. İzzəddin - Xaqaninin müasirlərindən şair İzzəddin Şirvaniyə işarədir. Səh .91. Zəmanə Söhbanı susub, qalar mat. IX əsrdə yaşamış məşhur ərəb alimi Söhban ibn Vaila işarədir.
Mən, ölüb qurtaran tuti kimi, ah, Nəhayət, ölümə gətirdim pənah. Məşhur Hind təmsili nəzərdə tutulur. Bu təmsildə tuti qəfəsdən can qurtarmaq üçün özünü ölülüyə vurur və sahibi onu ölmüş bilib, qəfəsdən çölə atdıqda uçub azad olur, Bu misal bir çox Şərq klassikləri tərəfindən istifada edilmişdir. Səh. 94. O murdar uşağı qaşqabaqlıdır, Həm də yeddibaşlı, dördayaqlıdır.
adlandırmışdır. Səh. 94. Hər zaman "ələmovt" deyib dururlar, Heyf ki, "əlmovtdan" uzaqdır onlar. Bu beytdə "əlmovt" sözü iki mənada işlədilmişdir. Birinci misrada Məlikşah Səlcuqi (XI əsr) zamanında Həsən Səbbahın başçılıq etdiyi İsmaililər firqəsinin sığındığı yerin adı - Ələmovt qalası (İranda Qəzvin ilə Gilan arasındadır), ikinci misrada "Əlmovt" sözünün mənası olan "ölüm"ə işarədir. Xaqani demək istəyir ki, kaş Əlomut qalasında yaşayanlar (yeni İsmaililər) öləydilər. Səh. 94. "Dal" kimi, "nun" kimi əyri qalıblar. Ərəb əlifbasında "dal" və "nun " əyri şəkilli hərflər olduğu üçün Xaqani düşmənlərini bu hərflərə oxşatmış və onları eyri, naxələf adlandırmaq istəmişdir. Səh. 94. Onlar etibarda Kufə əhlidir. Kufə - Ərəb İraqının böyük şəhərlərindən biridir. Kufə əhli İmam Hüseynə beyətə söz vermişdilər, lakin çətin ayaqda öz vədlərindən üz döndərdilər. Bu zamandan Kufə əhli vəfasız, əhdini danan kimi işlənməyə başlamışdır.
Bərcis bu söhbəti eşidən zaman, Kəsdi öz əlini Günəş qolundan.
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|