Xaqani Şİrvani seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
________________Milli Kitabxana________________ Qızıl yeddibaşlı ilandır, ilan. Altıbaşlı dünya dedikdə, Xaqani altı cəhəti nəzərdə tutur ki, bu da yenə dünya deməkdir. Yeddibaşlı ilan qədim Azərbaycan əfsanələrində bədii surət kimi istifadə edilmişdir ki, o da insanları udan yerə (qəbrə - ölümə) işarədir. Yerin yeddi qat olması fikri də bununla bağlıdır. Səh. 26. Pars odu püskürür dodaqlarımdan, Edib hind xəncəri qəlbimi şan-şan.
Başıma bir çəkic zərbəsi dəydi, "Əlif" qamətini "mim" kimi əydi. Klassik ədəbiyyatımızda çox zaman qamət ərəb əlifbasında düz duran əyilməyən "əlif"hərfinə oxşadılır, əyri bel isə "mim" hərfinə bənzədirlər. Burada Xaqani düşmənlərin zərbəsilə öz qəddinin əyilməsini "əlif"in "mim"ə dönməsi kimi ifadə etmişdir.
Yüksəlir göylərə, o, zəncir təkin, Keçir ayağına Bənatin-nəşin. Xaqani ağzından çıxan ahların halqa-halqa göyə yüksəlib, Yeddibacı ulduzunun ayaqlarına keçdiyini nəzərə çarpdırır. Yəni, onun ahları göylərdə ulduzlara qədər yüksəlir.
Ey yeddi çəmənə yaşıllıq verən, Ey, altı gəlini al bəzəndirən. Burada - yeddi çəmən ərzin orta əsrdə bölündüyü yeddi iqlimə işarədir. Altı gəlin isə altı cəhəti ifadə edir.
Bədənim dərd üçün bir kor quyudur, Bir dəmir dağıdır, qürurla durur. Beytin mənası: bədənim dərdlərlə dolu olduğu halda o, dəmir dağı kimi bu ağırlığa dözür və öz qürurunu itirmir.
"Bir" gəlib "min" olar, əgər onu sən, Yerindən üç xana sola köçürsən. Məlumdur ki, bir rəqəmini üç xana sola çəkəndə o, minlik xanasına düşür. Xaqani burada "birə-min artar" ifadəsinin bir rəqəminin yerini dəyişməklə əmələ gəldiyini göstərir. Səh. 30. Piyadan keçdimi yeddi xanəni, Udmaq çətin olar, çox güman, səni. Şahmat oyununda piyadanın taxta üzərində yeddi xana keçib, səkkizinci xanada vəzir olduğuna işarədir. Bu zaman, şübhəsiz ki, hərif oyunu uduzmuş olar. Beytin mənası budur ki, əgər sən yeddi təbəqədən ibarət olan dünyanı ötüb keçsən, ali məqsədə çatmaq, çətinliyə qalib gəlmək olar.
________________Milli Kitabxana________________ Mustafa torpaqda yatdığı üçün... Mustafa – Məhəmməd peyğəmbər.
Dördüncü iqlimə çatdır özünü... Dördüncü iqlim - İraqa işarədir.
Dördüncü növbədə yarandı insan, Sırada dördüncü kitabdır "Quran". Bu və bundan əvvəlki beytlərdə Xaqani dörd rəqəminin şərafətindən bəhs açır. O, dörd ünsür, dördüncü göydən bəhs etdikdən sonra, məxluqatın ən şərəflisi olan insanın nəbatat, cəmadət və heyvanatdan sonra yarandığını, "Quran"ın 4-cü müqəddəs kitab olduğunu qeyd edir və buradan nəticə çıxararaq 4-cü iqlimə düşən İraqı tərifləyir.
Dövrün əmirinin fərmanıyla mən, Nəhayət, qurtardım Şirvan bəndindən.
beytlərdə Xaqani özü Şirvan deyil, Şərvan demişdir. Səh. 32. Torpağı İsaya tutiya verər, Daşları Musaya kimiya verər. Bu beyt məşhur dini əfsanə ilə bağlıdır. Məlum olduğu üzrə, İsa peyğəmbər guya korun gözünü açmışdır. Musa peyğəmbərin isə əli işıq vermişdir. Xaqani burada Qohesfan torpağının bərəkət qüdrətini göstərmək üçün onun İsanın gözlərini işıqlandıra biləcəyini, Musanı özünün möcüzəsi ilə heyran edəcəyini nəzərə çarpdırmaq istəyir.
İki top qoymuşdur Xuzistana o, Üç zərbə vurmuşdur Hindistana o. Burada şahmat oyunu nəzərdə tutulur. Məlumdur ki, şahmatda iki topun dal-dala durması düşmən üçün boyük təhlükə yaradır, xüsusilə düşmənin eyni xanasına üç zərbə yönəldilərsə, bu təhlükə bir az da artır. Burada Xaqani, şahmat oyununa yaxşı bələd olduğunu göstərməklə bərabər, Qohesfanın Xuzistan və Hindistandan daha məhsuldar olduğuna işarə edir. Səh. 33. Həm oddur, həm sudur onların dili. Xaqani Qohesfan əhalisini iki dilli (iki üzlü) adlandırır.
Samirilər kimi danışan zaman, Od, alov püskürür ağızlarından.
qoşun başçısının tərəfdarla. Səh.34. Bir zərrə qədərdir yarımda Seyhun, Bir korun göz yaşı qədərdir Ceyhun.
edərkən onu Seyhun və Ceyhun çaylarından daha şərafətli sayır. Səh.34. ________________Milli Kitabxana________________ Bu hüma üzlünün ördəyi, sən bil, Simurğun özündən heç kiçik deyil. Xalq nağıllarında hüma mifik səadət quşu, ünqa ya Simurğ - müdrik xilaskar, əfsanəvi quşdur. Xaqani İraqda axan çaydakı ördəyi bu əfsanəvi quşlardan üstün tutmaqla, onu mübaliğəli surətdə tərifləmək istəmişdir. Səh.34. Olur qulaqlarda Barbəd nəğməsi. Barbəd - Sasani şahlarından Xosrov Pərvizin məşhur çalğıçı və xanəndəsidir. Firdovsinin "Şahnamə"sində və Nizami Gəncəvinin "Xosrov və Şirin" poemasında onun sənətkarlıq qüdrəti geniş təsvir edilmişdir.
Balıq tutmaq üçün gələr Süleyman, Onları qızardar Məsihlə Rizvan.
isə behiştin qapıçısının adıdır. Beytin məzmunu yenə İraq çayının mədhi ilə bağlıdır.
Ya hərf üzərində sükundu guya. Ərəb əlifbasında səsli hərflər yoxdur, onlar işarələrlə göstərilir və əksər halda onlardan istifadə olunmur. Sükun - durğu və ya səssizlik işarəsidir ki, xüsusilə, bu işarədən heç istifadə edilməz. Xaqani bu misrada dünyanı gərəksiz sükun işarəsinə oxşatmışdır. Səh. 34. "Əl-əbdü" deyərdi qullar sayağı. Əl-əbdü - mən qulam deməkdir. Səh. 34. Yerin sakit yatan öküzü, budur, Onun fərmanının bir sübutudur. Dini əfsanəyə görə guya Yer kürəsi bir öküzün üzərində, öküz bir balıq üzərində, balıq isə sonsuz bir dəryadadır. Guya öküzün bir tükü tərpənərsə, yerdə zəlzələ əmələ gəlir.
Xaqani demək istəyir ki, Xəlifənin hökmranlığı zamanı yerin öküzü onun fərmanı ilə sabit durur və yerdə də sakitlik hasil olur. Səh. 35. Tur dağı yandırmaz oda Musanı, Yandırar, əlbəttə, azğın insanı. Dini əfsanəyə görə Musa peyğəmbər guya Turi-Sina dağında Allahla danışarmış, başqası isə buraya çıxmaq istərkən yanarmış. Xaqani Xəlifənin sarayını da Tur dağına oxşatmış və buraya daxil olmaq istəyən adamları yandıracağını bildirmişdir.
Müştəri sifətli və Ay camallı, Zühəl həmayilli, Mərrix kamallı.
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|