Xaqani Şİrvani seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
________________Milli Kitabxana________________ Xaqani deyir: Ünsürinin nəzmi xırda ülkər ulduzları kimi, nəsri isə nəş ulduzları kimi olmuş, onda heç bir zaman Günəş parlaqlığı olmamışdır; yəni, Ünsüri ona deyilən təriflərə layiq böyük şair deyildir. Səh. 112. Nə Söhban, nə Yörəbbəyan Ünsüri. Söhban - VIII əsrdə yaşamış məşhur ərəb ədib və natiqlərindəndir; Yörəb - ərəb leksikologiyasının banisi, böyük bir alim olmuşdur. Xaqani burada Ünsüridə məşhur adamlarla müqayisə edilə biləcək heç bir böyüklük olmadığını göstərir.
Qart qarının qarşısında kimsə mərdlik edə bilməz, El uşaqtək acizdirsə, mən olmaram uşaqtək zar.
Beytin mənası: Çoxları uşaq kimi nadinc olaraq, bu qoca dünyaya əsirdirsə, mərdanəliklə bu qoca qarıya (dünyaya) meyl salmaram.
Zaman başa vuranda Sənainin dövrünü. Sənai - XI-XII əsrin ən böyük şairlərindəndir. Qəznədə doğulmuş, orada da ölmüşdür. "Hədiqətül-həqiqət" adlı məşhur əsərin müəllifıdir. Xaqaninin sevdiyi şairlərdən olmuşdur.
Getdisə də bir dahi üçüncü iqlimdən, ah! Beşinci iqlimdə bir dahi insan doğuldu. Şərq şairləri yerin Şimal yarımkürəsini yeddi iqlimə (məntəqəyə) bölürlər. Xaqani burada üçüncü iqlim dedikdə Qəznəni, beşinci iqlim dedikdə isə Şirvanı nəzərdə turur.
Tarixlərə baxanda gördüm Bəhmən öləntək, Tarixdə İskəndərtək bir hökmran doğuldu.
Düz danışan Yusifın şirin dili susanda, Onun varisi Musa tez anadan doğuldu. Dinlər tarixi üzrə, Yusif peyğəmbərdən sonra peyğəmbərlərin ən böyüyü Musa olmuşdur.
Əbu-Hənifə öldü, axşamüstü həmin, gün, Şafei dan ulduzu çıxan zaman doğuldu.
qanunşünaslığının (fiqhin) banilərindən biri və onun ilk tərtibçisi olmuşdur. Hənəfilər məzhəbinin əsasını qoyan həmin Əbu-Hənifədir.
İslamiyyətin ən böyük alimlərindən biri, Şafeiyye məzhəbinin banisi, eyni zamanda şair olmuşdur.
Oxşayır ceyrana saqi, qədəhi zər öküzə, Meyi dovşan qanıdır, istər edə qurbanım.
________________Milli Kitabxana________________ Xaqani burada demək istəyir ki, həyat gözəldir, o mənə zövq verir, amma, tale o şərabı qana döndərərək, məni məhv etmək istəyir.
Samiri zər öküz istər, ona ver; Musatək, Mənə ver abi-həyat, yandı ləbi-ətşanım. Samir qədim Şərqdə əla qumaşlar toxunan bir yer olmuşdur. Samiri Samirdə yaşamış bir adamdır; Musa peyğəmbərin vaxtında o, qızıldan bir buzov qayırıb xalqı düz yoldan azdırarmış. Xaqani deyir: qızıl öküzü (şərabı, insanları düz yoldan çıxaran dövləti) Samiriyə ver, mənə isə Musanın istədiyi abi-həyatı ver.
Göz yaşı tökdü qədəh, söylədi: mən Pərvizin, Torpağından əmələ gəlmişəm, ey xaqanım!
məcazi mənada isə xoşboxt, təntənəli həyat sahibi deməkdir. Xaqaninin bu beytində həmin söz hər iki mənada işlədilmişdir.
Mələk üzlü, bəd niyyətli fələk istər Cəmşidə, Divlər bir qul olduğutək bəlkə ola xidmətim. Yəni, bu dünya məlaikə paltarında bəd niyyətli yırtıcıdır; məndən, divin Cəmşidə xidmət etdiyi kimi, özünə xidmət tələb edir. Bu beytdə Xaqani öz dövrünün zahirdə mələk kimi görünən hökmdarlarının əslində insan qanı içən bir cəllad olduğunu göstərir. Səh .117. Xızr dilə gəlib, mənə dedi Kəbə adından: Rədd eləmə, bil ki, odur mənim vəli-nəmətim. Bu şeir Məsul vəziri Cəmaləddinin adına yazılmışdır. Son dördüncü misradakı Xacə həmin Cəmaləddinə işarədir. Bu adam Məkkəyə gedib, Kəbəni təmir etmiş, guya buna görə də Xızr Kəbəyə hörmət üçün Xaqaniyə xitab edərək demişdir: "Cəmaləddinin töhfəsini rədd etmə, çünki o, Kəbəni təmir etmişdir" (Cəmaləddin Xaqaniyə qiymətli bir üzük vermişdir. Bax: "Töhfətül-İraqeyn" əsərinə). Səh 117. İyirmi yaşdan azsa da sinnim, mənimtək bir cavan, Görməmiş doqquz fələk söz sənətində kamiran. Buradan Xaqaninin hələ iyirmi yaşında ikən mahir bir şair olduğunu öyrənirik. Səh.117. Dəvatımın üzü sadə, içi dərin dəryadır, Qara suyu nəhəngiylə əcəb ona oxşayır.
qaba oxşasa da, batində dərin bir dənizdir, onun qara suyunun içində gəzən qələmim bir nəhəngdir.
Görübsənmi necə sökər dan qaranlıq bağrını? İki mənada dəvatım nurlu dana oxşayır. Yəni, mənim dəvatımın içində həm qaranlıq, həm də işıq vardır; həm gecə kimi qaradır (mürəkkəb), həm də bağrından Günəş (parlaq əsərlər) doğan bir nur mənbəyidir.
Musa "yədi-beyza"sının timsalıdır bu dəvat, ________________Milli Kitabxana________________ Qələm dəxi inci səpən bir ilana oxşayır. "Yədi-beyza"-ağ əl. GuyaMusa peyğəmbərin göstərdiyi möcüzələrdən biri də bu imiş ki, elini qoltuğuna soxub çıxardıqda, əlindən nur çıxarmış: İnci səpən - əfsanələrə görə Söban adlı bir ilanın ağzında işıq saçan bir gövhər varmış. Eyni zamanda, guya Musa istədiyi zaman əsasını ilana döndərə bilirmiş. Xaqani burada dəvatını Musanın nurlu əlinə, qələmini ağzı gövhər səpən ilana bənzədir.
Xaqaninin təbi tutmuş cilovundan Ceyhunun, Dəvatısa Səmərqəndi - Xızırxana oxşayır.
Asiyada Ceyhun nəhrinin - indiki Amu-Dərya çayının şimalında olan yerlər) hakimiyyət sürmüş, qoşununun coxluğu və xəzinəsinin zənginliyi ilə məşhur olmuşdur. Beytin mənası: Ceyhun nəhrinin cilovu Xaqaninin təbi əlindədir, ona görə də onun meyli Xızırxanın Səmərqəndinə tərəfdir. Burada Xaqani təb və ilhamının zənginliyini bildirir. Səh. 118. Zül-Yəzən oğlu kimi onlar bunu inkar edər. Zül-Yəzən – peyğəmbərin əshabələrindən olub, yaxşılığa nankorluq edərmiş. Səh 118. Olmayıblar Şah Tuğan aləmdə çün söz mülkünə. Şah Tuğan - Çingiz (moğol) sulaləsindən qudrətli hökmdardır. Mənası: rəqiblər söz mülkünə (Tuğan şah kimi) hakim deyildirlər. Səh. 118. Hiyləgərlikdə hamı əfsunçu Dimnə olsa da... Dimnə - məşhur hind alleqoriyasında hiyləgər çaqqalın adıdır. O, Şirə yaltaqlıq edib, onun yanında bir mövqe tutmaq istərkən, hiyləsinin üstü açılaraq, məhv olur ("Kəlilə və Dimnə" əsəri).
Qülləsində dağların yüz min riyazət çəksə də, Töhmət əhlinə deyərlər: bu Brəhməndir məgər?
deyərlər. Beytin mənası: hər ittiham edilib, dağlara göndərilənləri Brəhmən adlandırmazlar.
Fitnə Rəxşini minib, ox sazlayırlar hiylədən, Rüstəm olmazsa, yetər İsfəndiyaramı zərər?!
Beytin mənası: rəqiblər Rəxş minib, hiylədən ox hazırlasalar da, Rüstəm olmadıqları üçün, İsfəndiyara bir zərər dəyməz. ("Şahnamə"də Rüstəm haça oxla İsfəndiyarın gözlərindən vurub, onu öldürmüşdür.) Səh119. Olsalar da "ov"suz "Firon" onlar, məndəki, Ağ əlin ecazını görməkdə yox onlarda fər.
əli.
Yüklə 3,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|