56
baxmağa gələn vardımı ?
- B
əli, bu barədə xüsusi uçot jurnalımız var idi. Həm ölkə
daxilind
ən, həm də xarici dövlətlərdən qazıntı sahəsinə daxil
olan
bütün insanlar bir-
bir uçota alınırdı.
M
ən Rəşid müəllimlə bir çox tarixçi alimlərin, tədqiqatçı-
la
rın, rəhbərlərin, tanınmış səyyahların Şabran ekspedisiya-
sının işləri ilə maraqlanmasının, qazıntı sahələrinə baş çəkmə-
sinin birg
ə iştirakçısı olmuşam. Fransa, İngiltərə, Amerika,
Rusiya, Norveç v
ə digər ölkələrdən gəlmiş alimlər qədim
Şabran şəhərinin bir çox qazıntı aparılan ərazilərində olmuş-
lar. Onlar qazıntı aparan ekspedisiyanın işləri ilə yerindəcə
tanış olurdular. Sonra yerinə yetirilmiş bu işlərə və əldə olunan
uğurlu nəticələrə yüksək qiymət verirdilər. Bu insanların
söyl
ədiyi
çox qiymətli fikirlərdə də ulu Şabranın qədim
m
əşhur ticarət və liman şəhəri olduğu göstərilmişdir.
-
Eşitdiyimizə görə səksəninci illərdən də əvvəl Qədim
Şabran şəhəri ərazisində qazıntı işləri aparılıbmış. Bu
doğrudurmu ?
- B
əli, doğrudur. Bizə məlumdur ki, Şabran şəhərinin
arxeoloji qazıntılarına hələ 1935-ci ildə görkəmli rus alimi
E.A.Poxomov t
ərəfindən başlanmış və 1939-cu ildə yenidən
dav
am etdirilmişdir.
Bakı şəhərinə ikinci içməli
su kəməri çəkilərkən kəmərin
q
ədim Şabran şəhəri ərazisindən keçən hissəsi üçün qazıntı
işləri aparılan zaman bir çoxlu qədim eksponatlar aşkar olun-
muşdu. O barədə Sara xanım Aşurbəyli özü bizə belə söylə-
mi
şdi: “O vaxt bu qazıntı işlərində mən də bir aspirant kimi
şəxsən iştirak etmişəm. “Sonralar görkəmli arxeoloq
C.Ə.Xəlilovun rəhbərliyi ilə Şabranda qazıntı işləri davam
etdirilmişdi.
1980-1998-ci ill
ərdə, həmçinin Qazıməmməd-Mazdok qaz
k
əmərinin çəkilişi ilə əlaqədar olaraq
Azərbaycan EA Tarix
İnstitutunun Arxeologiya və Etnoqrafiya bölməsi tarix elmləri
57
doktoru
, R.B.Göyüşovun rəhbərliyi ilə qədim Şabran şəhəri
ərazisində geniş arxeoloji qazıntı işləri aparmışdır.
- Osman mü
əllim, Fatma Abbasovanın Qədim Şabran
şəhəri haqqında yazılmış “Şabran” kitabı haqqında bir
q
ədər məlumat verməyinizi xahiş edirik.
-
R.Göyüşovun ölümündən sonra onun aspirantı
F.Ə.Abbasova 2002-ci ildə yenidən Şabran şəhərinin qazıntı
işlərini davam etdirmişdir. Nəticədə o, “Şabran” adlı çox
qiym
ətli və maraqlı yeni bir tarixi əsər yazmışdır.
Fatma xanım əsəri yazıb qurtardıqdan sonra bizim evdə
Əsədulla müəllim və mənimlə kitabın bəzi detallarının məslə-
h
ətləşməsini apardı. Nəticədə xüsusilə qala bürclərinin və
embleml
ərinin, ticarət yolunun istiqamətlərinin düzgün aydın-
laşdırılması məsələlərində bizim söylədiklərimiz onun fikrləri
il
ə üst-üstə düşdü.
Bu kitabın nəşrində Şabran (keçmiş Dəvəçi) rayon İcra
Hakimiyy
ətinin Başçısı çənab
Novruz Novruzovun böyük
köm
əyi olmuşdur.
-
Aldığımız məlumata görə Azərbaycan və bir sıra xarici
ölk
ə elm ocaqlarının rəhbərləri, eləcə də arxeoloq-alimləri də
q
ədim Şabranda qazıntı işləri aparılan yerdə olublar. Bu
düzdürmü?
- B
əli, düzdür. Bu mövzuda mənim yaddan heç vaxt
çıxmayan maraqlı xatirələrim var.
1981-ci ild
ə respublikamızda səyahətdə olan iki xarici
ekspedisiya d
əstəsi Qobustan qoruğuna və qədim Şabran şəhər
qazıntı sahəsinə baxmaq üçün gəlmişdilər.
R
əşid müəllim mənə bildirdi ki,
sabah bizim xarici
ölk
ələrdən və Bakıdan gəlmiş mötəbər qonaqlarımız olacaq.
Leninqrad Ermitajının rəhbəri, Rusiyanın Qazan, Mahaçqala
şəhərindən, Gürcüstanın raytaxtı Tibilisidən, Azərbaycan və s.
Elml
ər Akademiyasının rəhbərlərindən, eləcə də nüfuzlu və
m
əşhur alimlərindən təşkil edilmiş 17 nəfərdən ibarət heyət
58
biz
ə qonaq gəlir. Biz qonaqları əla formada qarşılamaq üçün
h
ər cür hazırlıq görməliyik.
M
ənim köməkliyimlə biz hər cür hazırlıq tədbirlərini
görüb başa çatdırdıq.
Ert
əsi gün Bakı şəhərindən yola düşən qonaqlar gündüz
saat 11-d
ə Gəndov kəndinə gəlib çatdılar. Kənddə qonşuluqda
D
əvəçidən usta Ağasının rəhbərliyi ilə (qarmon çalan oğlum
Oktay da orada idi.) çalğıçılar dəstəsi toy məclisində iştirak
edirdi. Musiqiçil
ərin təşəbbüsü ilə biz hətta gələn qonaqları da
musiqi il
ə qarşıladıq. Rəşid müəllim o dəmdə mənə yaxınlaşıb
zarafatla dedi: “Bu n
ə mərəkədir, proqramızda bu ki, yox idi.”
M
ən
gülə-gülə cavab verdim ki, qonşuluqda toydur. Çalğıçılar
özl
əri televiziyaya çəkilmək üçün qonaqların qarşılanması
t
ədbirində iştirak etməyə gəliblər.
G
ələn qonaqlar maşınlara əyləşib ilkin baxış üçün qədim
Şabran şəhərinin qazıntıları aparılan sahəyə yolandılar. Burada
onlar şəhərin yeni aşkar olunmuş qalıqlarına baxa-baxa öz
heyr
ətlərini heç cür gizlətə bilmirdilər.
G
ələn qonaqlarımızın qədim şəhərin qazıntı aparılan
ərazilərinə ilkin baxışı bir neçə saat çəkdi.
Sonra biz bazaya qayıdıb qonaqları süfrəyə dəvət etdik. İlk
baxışda onların yemək-işmək məclisinin yüksək formada təş-
kilind
ən çox razı qaldıqları hiss olundu. Birdən eşitdim ki,
R
əşid müəllim məni çağırır. Ona yaxınlaşdım. Rəşid müəllim
m
əni məclisin başında oturan şəxslə tanış edib dedi: “Bu
yoldaş Leninqrad Ermitajının direktoru Piatrovskidir. Siz onun
çox xoşuna gəlmisiniz. Məsləhət gördü ki, bu kəndin sovet
s
ədri kimi onun yanında oturasınız.
M
əclisimizin aparıcısı ağsaqqal alimimiz Teymur Bünya-
dov idi. O, bir-bir qonaqlara söz verirdi. N
əhayət
Rəşid müəl-
lim
ə və mənə də məclisdə söz demək növbəsi çatdı. Məclisin
sonunda aparıcı-aqsaqqal alimimiz Teymur müəllim özü də
çox m
əzmunlu və gözəl çıxış etdi. O, öz çıxışında xalqımıza,