Yazıçı-publisist, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü m əsləhətçi redaktor

56 
baxmağa gələn vardımı ? 
- B
əli, bu barədə xüsusi uçot jurnalımız var idi. Həm ölkə 
daxilind
ən, həm də xarici dövlətlərdən qazıntı  sahəsinə  daxil 
olan bütün insanlar bir-
bir  uçota alınırdı.  
M
ən Rəşid müəllimlə bir  çox tarixçi  alimlərin, tədqiqatçı-
la
rın,  rəhbərlərin,  tanınmış  səyyahların  Şabran  ekspedisiya-
sının  işləri ilə maraqlanmasının, qazıntı sahələrinə baş çəkmə-
sinin birg
ə  iştirakçısı  olmuşam.  Fransa,  İngiltərə, Amerika, 
Rusiya,  Norveç v
ə  digər ölkələrdən gəlmiş  alimlər qədim 
Şabran şəhərinin  bir çox qazıntı aparılan ərazilərində olmuş-
lar.  Onlar  qazıntı  aparan  ekspedisiyanın  işləri ilə  yerindəcə  
tanış olurdular. Sonra yerinə yetirilmiş bu işlərə və əldə olunan 
uğurlu  nəticələrə  yüksək qiymət verirdilər.  Bu  insanların 
söyl
ədiyi çox qiymətli fikirlərdə  də  ulu  Şabranın  qədim  
m
əşhur ticarət və liman şəhəri olduğu göstərilmişdir. 
- 
Eşitdiyimizə görə  səksəninci illərdən də əvvəl  Qədim  
Şabran  şəhəri  ərazisində  qazıntı  işləri  aparılıbmış.  Bu  
doğrudurmu ? 
-  B
əli,  doğrudur.  Bizə  məlumdur  ki,  Şabran  şəhərinin 
arxeoloji  qazıntılarına  hələ  1935-ci ildə  görkəmli rus alimi  
E.A.Poxomov t
ərəfindən  başlanmış  və  1939-cu ildə  yenidən 
dav
am etdirilmişdir.  
Bakı şəhərinə ikinci içməli su kəməri çəkilərkən kəmərin 
q
ədim  Şabran  şəhəri  ərazisindən keçən hissəsi  üçün  qazıntı 
işləri aparılan zaman bir çoxlu qədim eksponatlar aşkar olun-
muşdu. O barədə  Sara  xanım  Aşurbəyli özü bizə  belə  söylə-
mi
şdi: “O vaxt bu qazıntı işlərində  mən də bir aspirant kimi 
şəxsən  iştirak  etmişəm. “Sonralar görkəmli arxeoloq 
C.Ə.Xəlilovun rəhbərliyi ilə  Şabranda  qazıntı  işləri davam 
etdirilmişdi. 
1980-1998-ci ill
ərdə, həmçinin Qazıməmməd-Mazdok qaz 
k
əmərinin çəkilişi ilə əlaqədar olaraq  Azərbaycan  EA Tarix  
İnstitutunun  Arxeologiya və Etnoqrafiya bölməsi tarix elmləri 

---

57 
doktoru
,  R.B.Göyüşovun  rəhbərliyi ilə  qədim  Şabran  şəhəri 
ərazisində  geniş arxeoloji qazıntı  işləri aparmışdır.  
-  Osman mü
əllim,  Fatma  Abbasovanın  Qədim  Şabran 
şəhəri  haqqında  yazılmış  “Şabran”  kitabı  haqqında  bir  
q
ədər məlumat verməyinizi xahiş edirik. 
- 
R.Göyüşovun  ölümündən  sonra  onun  aspirantı 
F.Ə.Abbasova  2002-ci ildə  yenidən Şabran  şəhərinin qazıntı 
işlərini  davam  etdirmişdir.  Nəticədə  o,  “Şabran”  adlı    çox  
qiym
ətli və maraqlı yeni bir tarixi əsər yazmışdır.  
Fatma  xanım  əsəri  yazıb  qurtardıqdan  sonra    bizim  evdə 
Əsədulla müəllim və mənimlə kitabın bəzi detallarının məslə-
h
ətləşməsini  apardı.  Nəticədə  xüsusilə  qala bürclərinin və 
embleml
ərinin, ticarət yolunun istiqamətlərinin düzgün aydın-
laşdırılması məsələlərində bizim söylədiklərimiz onun fikrləri 
il
ə   üst-üstə  düşdü. 
Bu  kitabın  nəşrində  Şabran  (keçmiş  Dəvəçi)  rayon  İcra 
Hakimiyy
ətinin  Başçısı  çənab Novruz Novruzovun böyük 
köm
əyi olmuşdur. 
- 
Aldığımız məlumata görə Azərbaycan  və bir sıra xarici 
ölk
ə elm ocaqlarının rəhbərləri, eləcə də arxeoloq-alimləri də 
q
ədim  Şabranda    qazıntı  işləri  aparılan  yerdə  olublar. Bu 
düzdürmü? 
-  B
əli, düzdür. Bu mövzuda mənim yaddan heç vaxt 
çıxmayan  maraqlı xatirələrim  var. 
1981-ci ild
ə  respublikamızda  səyahətdə  olan iki xarici 
ekspedisiya d
əstəsi Qobustan qoruğuna və qədim Şabran şəhər 
qazıntı sahəsinə  baxmaq üçün  gəlmişdilər. 
R
əşid  müəllim mənə  bildirdi ki, sabah bizim  xarici 
ölk
ələrdən və  Bakıdan  gəlmiş  mötəbər  qonaqlarımız  olacaq. 
Leninqrad  Ermitajının  rəhbəri,  Rusiyanın  Qazan,  Mahaçqala 
şəhərindən, Gürcüstanın raytaxtı Tibilisidən, Azərbaycan və s. 
Elml
ər  Akademiyasının rəhbərlərindən, eləcə də  nüfuzlu  və 
m
əşhur  alimlərindən  təşkil  edilmiş  17  nəfərdən ibarət heyət 

---

58 
biz
ə qonaq gəlir. Biz qonaqları əla formada  qarşılamaq üçün 
h
ər cür hazırlıq görməliyik. 
M
ənim köməkliyimlə  biz hər  cür  hazırlıq  tədbirlərini 
görüb başa çatdırdıq. 
Ert
əsi  gün  Bakı  şəhərindən  yola  düşən qonaqlar gündüz 
saat 11-d
ə Gəndov kəndinə  gəlib çatdılar. Kənddə qonşuluqda 
D
əvəçidən  usta  Ağasının  rəhbərliyi ilə  (qarmon  çalan  oğlum 
Oktay  da  orada  idi.)  çalğıçılar  dəstəsi toy məclisində  iştirak 
edirdi. Musiqiçil
ərin təşəbbüsü ilə biz hətta gələn qonaqları da  
musiqi il
ə qarşıladıq. Rəşid müəllim  o dəmdə mənə yaxınlaşıb 
zarafatla dedi: “Bu n
ə mərəkədir, proqramızda bu ki, yox idi.” 
M
ən gülə-gülə cavab verdim ki, qonşuluqda toydur. Çalğıçılar 
özl
əri televiziyaya çəkilmək  üçün  qonaqların  qarşılanması  
t
ədbirində iştirak etməyə gəliblər.  
G
ələn qonaqlar  maşınlara  əyləşib ilkin baxış üçün qədim 
Şabran şəhərinin qazıntıları aparılan sahəyə yolandılar. Burada  
onlar  şəhərin  yeni  aşkar  olunmuş  qalıqlarına  baxa-baxa öz 
heyr
ətlərini heç cür gizlətə bilmirdilər. 
G
ələn  qonaqlarımızın  qədim  şəhərin  qazıntı  aparılan 
ərazilərinə  ilkin baxışı  bir neçə saat çəkdi. 
Sonra biz bazaya qayıdıb qonaqları süfrəyə dəvət etdik. İlk 
baxışda onların  yemək-işmək məclisinin yüksək formada təş-
kilind
ən  çox  razı  qaldıqları  hiss  olundu.  Birdən  eşitdim  ki, 
R
əşid müəllim məni çağırır. Ona yaxınlaşdım. Rəşid müəllim 
m
əni məclisin  başında  oturan  şəxslə  tanış  edib  dedi:  “Bu 
yoldaş Leninqrad Ermitajının direktoru Piatrovskidir. Siz onun 
çox  xoşuna  gəlmisiniz. Məsləhət gördü ki, bu kəndin sovet 
s
ədri kimi onun yanında oturasınız. 
M
əclisimizin aparıcısı ağsaqqal alimimiz Teymur Bünya-
dov idi. O, bir-bir qonaqlara söz verirdi. N
əhayət Rəşid müəl-
lim
ə və mənə də məclisdə söz demək növbəsi çatdı. Məclisin 
sonunda  aparıcı-aqsaqqal alimimiz Teymur müəllim özü  də  
çox m
əzmunlu və gözəl çıxış etdi. O, öz çıxışında xalqımıza, 

---