Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 539
Hərdənbir Cavid əfəndi məni dram teatrına əsərlərinin tamaşasına dəvət edərdi. Belə günlər mənim üçün bayram gün- lərinə çevrilərdi. Axşamın düşməsini səbirsizliklə gözləyərdim ki, gözəl sənət aləminə qərq olum. Belə gecələrdən birini xatırla- yıram. Teatra üçümüz getdik: Cavid əfəndi, Mişkinaz xanım və mən. Bizə müəllif lojasında yer verdilər. “İblis” əsərinin tamaşası gedirdi. İblis rolunda Azərbaycanın məşhur artisti Abbas Mirzə Şərifzadə çıxış edirdi. Məşhur artistlərdən Mərziyə xanım Davu- dova və Kazım Ziya da tamaşada iştirak edirdilər. “İblis” faciəsi- nin dərin məzmunu, şeirin gözəl ahəngi böyük artistlərin ifasında daha da canlanıb mənə unudulmaz təsir bağışlayırdı. Qırmızı mantiyaya bürünmüş halda alovlar içərisindən çıxan İblis, onun fitnəkarlıqları, sarsıdıcı qəhqəhələri ömürlük yadımda qalmışdı. Mənim fikrim, diqqətim o dərəcədə səhnəyə cəlb olunmuşdu ki, Cavid əfəndinin lojadan nə vaxt çıxdığını və böyük bir qutu pirojna ilə nə vaxt qayıtdığını hiss etmədim. Qutunu bizim qaba- ğımıza qoyub dedi: – Tamaşaya baxdıqca bu qutuya da arabir əl atın. Çavid əfəndi olduqça diqqətli, həssas və nəvazişkar bir insan idi. Onun bizə göstərdiyi bu diqqət qəlbimdə xoş bir hiss oyatmışdı. Cavid əfəndi atam ilə dramaturgiya, poeziya haqqında öz planlarından söhbət edərdi. Atam poeziyanı, dramaturgiyanı çox sevərdi; onların söhbəti olduqca canlı bir tərzdə gedərdi. Puşkin və Lermontovun şeirlərinin çoxunu atam əzbər dedikcə hər ikisi onların dərin mənasını təhlil edər, gözəlliyinə qiymət verərdi. Atam deyərdi ki, Cavid əfəndi rus dilinin incəliklərini çox də- rindən başa düşür. Atam Cavid əfəndinin şairlik istedadına böyük qiymət verməklə bərabər, qeyd edərdi ki, Cavid əfəndi böyük dramaturq, şair olmaqla bərabər, həm də filosofdur. Cavid əfəndi təbiətən olduqca optimist * , həyatı sevən, ürək- dən sevinməyi bacaran bir insan idi. Adətincə maraqlı insanlarla münasibət saxlamağı sevərdi.
* Nikbin. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 540
Bizim anadan olan günlərimiz ənənə üzrə hər il qeyd olu- nardı. Belə günlər biz uşaqlar üçün böyük şadlığa çevrilərdi. Çünki bütün qohumlarımız yığışıb bizə gələr, birlikdə şənlə- nərdik. Çox vaxt bizə Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev, Hənəfi Terequlov və Hüseynqulu Sarabski də gələrdi. Hüseyn Cavid, Mişkinaz xanım və onların uşaqları – oğlu Ərtoğrul ** və
qızı Turan da bizim əziz qonaqlarımız olardılar. Cavid əfəndi, atam, Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev bir yerdə əyləşib onları maraqlandıran mövzulardan: maarif və mədəiiyyətin respublikada inkişafından, yaradıcılıq planlarından, təzə çıxan kitablardan söhbət edərdilər. Üzeyir Hacıbəyov, Müs- lüm Maqomayev pianoda operalardan ariyalar çaldıqları və Tere- qulov ilə Sarabski o ariyaları oxuduqları vaxt Cavid əfəndinin üzünə mülayim bir təbəssüm qonardı; onun musiqidən böyük bir həzz aldığı görünərdi. Həqiqətən Hənəfi Terequlovun baritonal bas səsi və Sarabskinin tenoru misilsiz gözəlliyə malik idi. Cavid əfəndigilə də tez-tez dostları yığışar, söhbət edər və axşamı xoş keçirərdilər. Belə günlərdən birində (1926-cı il, yaxud 1927-ci il idi) onların evinə yığışan qonaqların arasında Bülbülü də gördüm. O, hələ lap cavan idi. Həyat yoldaşı Zeynəb xanımla və onun evində yaşayıb tərbiyə alan İsmayıl Eloğlu ilə birlikdə gəlmişdi. Bizim də ailəmizi dəvət etmişdilər və bizim hamımız o axşam Cavid əfəndinin evində qonaq idik. Bütün axşam Bülbülün gözəl səsi eşidilirdi * . Cavid əfəndi kefi çox kök halda Bülbülün oxuduğu mahnılara, segaha qulaq asır, olduqca həzz aldığı hiss olunurdu. O, İsmayıl Eloğluna müraciət edərək xahiş etdi ki, o da oxusun. İsmayıl da bir neçə xalq mahnısını mülayim səslə oxudu. Oxuyub qurtardıqdan sonra Cavid əfəndi onu təriflədi və onun oxumağından xoşu gəldiyini bildirdi. Onun nə qədər diqqətli və həssas insan olduğunu mən bir daha yəqin etdim. Onun tərifli sözləri cavan müğənniyə ürək verib, özünə inamını artırdı.
** Əslində Ərtoğrol. – R.M. * Bülbül 1920-ci illərdə “Şeyx Sənan” tamaşasında Kor Ərəbin mahnısını ifa etmişdi. – Tərtibçi.
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 541
Yazıçı və şairlər tez-tez Cavid əfəndigilə gələrdilər. Seyid Hüseyni, Yusif Vəzir Çəmənzəminlini və Mikayıl Müşfiqi mən orada çox görmüşəm. Cavid əfəndinin hələ cavan şair olan Müş- fiqə səmimi münasibəti aydın hiss olunardı. Onunla uzun-uzadı söhbət edər, şeirlərinə qulaq asardı. Görünür, böyük sənətkar Müşfiqin şairlik istedadını görüb ona lazımi məsləhətlər verirdi. Cavid əfəndi öz ailəsində gözəl, diqqətli həyat yoldaşı, qayğıkeş ata idi. Uşaqların tərbiyəsilə Mişkinaz xanımla birlikdə məşğul olar, onlarda yaxşı keyfiyyətlərin inkişafına çalışardı. Ərtoğrulun məktəbdəki müvəffəqiyyətləri xüsusi qeyd olunardı. O, sinifdən sinfə keçəndə Cavid əfəndi böyük tort alıb uşaqları qonaq çağırardı. Mişkinaz xanım stola özü bişirdiyi şirniyyatları düzərdi. Cavid əfəndi və Mişkinaz xanım uşaqlarla birlikdə stolun ətrafında oturar, onlara lazımi diqqət göstərərdilər. Dərslərimi gecə evdə tam sakitlik olanda hazırlamağı sevər- dim. Xüsusən bu sakitlikdə məsələləri yüngüllüklə həll edərdim. Dərslərimi hazırladığım otaq Cavid əfəndigilin otağı ilə üzbəüz idi. Mən bu gecəçağında Çavid əfəndinin stol arxasında oturub yazdığını müşahidə edərdim. Qapılarımız açıq olduğundan otağın içərisi görünərdi. Otağın ev avadanlığının olduqca sadə olmasına baxmayaraq, o çox səliqə ilə yığılmışdı. Otaqda bufet, yemək stolu, iki uşaq çarpayısı və kiçicik bir yazı masası yerləşmişdi. Uşaq çarpayıları üzbəüz divarlara yaxın qoyulmuşdu və biri yazı masasına toxunurdu. Bu balaca yazı masasının üstünə çoxluca kitab, jurnal yığılmışdı, boş yer görünmürdü. Otaq zəif bir işıqla işıqlanırdı; daha doğrusu, elektrik lampası yandırılmadığından evə işıq verən stolun üzərində kiçicik neft lampası qoyulmuşdu. Uşaqların gözünə işıq düşməsin deyə lampa kitablar ilə əhatə olunmuşdu və balaca bir küncü işıqlandırırdı. Uşaqlar oyanmasın deyə Cavid əfəndi həmin zəif işıq ilə kifayətlənirdi. Cavid əfəndi yanını stola söykəyib çox vaxt dəftəri dizləri üstünə qoyub yazardı. Görünür, çıraqla üzbəüz oturmağa stolun aşağı taxtaları mane olurdu. Onun fikri yaratdığı əsərlərə o qədər aludə olardı ki, ozünün narahat vəziyyətini hiss etməzdi. Ancaq onu da deyim ki, Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|