Rüfət Göyüşov
-
öhdəlikləri üzrə tutmanın yönəldiyi yaşayış sahələri satıldıqdan
sonra bu yaşayış sahələrini itirmiş şəxslərlə hesablaşmalar başa
çatanadək olan müddət;
-
vətəndaşların yeganə yaşayış sahələri Mənzil Məcəlləsi, digər
qanunlarla müəyyən edilmiş qaydada fövqəladə hallar nəticəsində
yaşamaq üçün yararsız hala düşdükdə, həmin vətəndaşlarla
hesablaşmalar başa çatanadək olan müddət və ya bu Məcəllədə
nəzərdə tutulmuş hallarda və qaydada həmin vətəndaşlara dövlət və
ya bələdiyyə mənzil fondundan yaşayış sahələrinin verilməsinədək
olan müddət;
-
qanunvericiliklə müəyyən edilmiş müddət.
Müddətin bitməsi Manevr yaşayış fondu yaşayış sahəsinin kirayə
müqaviləsinə xitam verilməsi üçün əsasdır.
150
VI fəsil. İcarə müqaviləsi
VI
FƏSİL. İcarə müqaviləsi
6.1.
İcarə müqaviləsinin anlayışı
İcarə müqaviləsinin anlayışı AR Mülki Məcəlləsinin 700- cü
maddəsində aşağıdakı kimi verilmişdir: "İcarə müqaviləsi əmlak
kirayəsi müqaviləsidir. Bu müqaviləyə görə kirayəyə verən (icarəyə
verən) kirayəçiyə (icarəçiyə) icarəyə götürdüyü obyektdən və ya
hüquqdan istifadə ilə yanaşı bəhərdən istifadə etmək və gəlir
götürmək hüququ da verir. İcarəçi icarəyə verənə müəyyənləşdirilmiş
icarə haqqı ödəməyə borcludur".
İcarə müqaviləsi kirayə müqaviləsinin növlərindən biri olmaqla
əsas məqsədi əmlakın müvəqqəti istifadəyə verilməsini təmin
etməkdən ibarətdir. Bu hər iki tərəfin marağındadır. Kirayə
müqaviləsindən fərqli olaraq icarəçi icarəyə götürdüyü əmlakdan
istifadə ilə yanaşı, bəhərdən istifadə etmək və gəlir götürmək hüququ
ilə təmin olunmuşdur. Odur ki, icarə predmeti qismində əsasən bəhər
verə bilən predmet- lər çıxış etməlidir. Məsələn, torpaq sahələri,
müəssisələr, qurğular və s.
Bizim qanunvericilikdə bu qayda xüsusi olaraq əksini tapmasa da
icarə və kirayəni ayrıca müqavilələr kimi nəzərdə tutan Almaniya və
İsveçrə qanunvericiliklərində icarə predme- tinin bəhər verən bilən
əşyalar ola bilməsi şərti qeyd olunmuşdur'.
‘ Гражданское право капиталистических государств / Под ред.
Е.А.Васильева. М., 1993, с.335.
151
Rüfət Göyüşov
6.2.
İcarə müqaviləsinin əlamətləri
İcarə müqaviləsi, kirayədən fərqli olaraq, əşyalardan təsərrüfat
məqsədilə istifadə imkanlarım artırır. Əşyanın mülkiyyətçi öz
əşyasını özgəninkiləşdirməyərək onu digər tərəfin istifadəsinə verir,
digər tərəf isə həmin əşyadan istifadəyə görə haqq ödəməklə yanaşı,
istifadə etdiyi əşyanın bəhər və gəlir vermək imkanlarından
faydalanaraq müəyyən üstünlüklər əldə edir.
Hüquqi təbiətinə görə icarə müqaviləsi konsensual, əvəzli,
qarşılıqlı və ikitərəfli müqavilədir'.
İcarə müqaviləsi əvəzli xarakterlidir. İcarəçi əşyadan istifadəyə
görə müəyyənləşdirilmiş haqq ödəməlidir. İcarə haqqı pul ilə ifadə
olunur. İcarə haqqının naturada (məsələn, məhsulun, gəlirin müəyyən
bir hissəsi) müəyyən olunmasına mane olan qayda yoxdur. "Torpaq
icarəsi haqqında" AR Qanununun 7-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş
qaydaya əsasən, torpaq icarəsi haqqı tərəflərin razılığı ilə pul, natura
və ya qarışıq formalarda müəyyən edilə bilər.
Məhsulun və gəlirin bir hissəsinin icarəyə verənə verilməsinin
icarə haqqı ödənişləri hesabına aid edilməlidirmi sualı hələ Roma
hüquqşünasları arasında mövcud olan diskussiyalardan biri idi. Bəzi
hüquqşünaslar bu cür hesablaşmaları birgə fəaliyyət göstərən ortaqhq
münasibətləri kimi qiymətləndirirləri
Əslində icarə münasibətlərinin əmlakın istifadəyə verilməsi ilə
əlaqədar digər münasibətlərdən fərqli cəhəti icarəçinin təsərrü-
‘ Гражданское право. Том II. Полутом 1: Учебник / Отв.ред.проф.
Е.А.Суханов - М.: Волтере Клувер, 2004, стр.367, 368.
- Умов В. Договор найма имуществ по римскому праву и новейшим
иностраным законодательствам. М., 1872, с. 118. так же Гражданское право. Том
II. Полутом 1: Учебник / отв.ред.проф. Е.А.Суханов - М.: Волтере Клувер, 2004,
стр.376.
152
VI fəsil. İcarə müqaviləsi
fat məqsədləri üçün istifadə etdiyi əşyadan əldə etdiyi gəlir hesabına
icarə haqqını ödəməsində ifadə olunur. Lakin icarə haqqı
məhsuldarlığın həcmindən və ya gəlirin miqdarından asılı
olmamalıdır. Belə ki, təbiət hadisələrinin təsiri ilə məhsuldarlığın
səviyyəsi hər zaman dəyişik ola bilər. Bununla əlaqədar, klassik
Roma hüquqşünaslarının fikirləri maraqlıdır. Onlar hesab edirdilər ki,
əgər qarşısıalınmaz qüvvə (vis cui resisti non potest) nəticəsində
məhsul məhv olardısa, kirayəçi kirayə haqqını ödəmək vəzifəsindən
azad olunurdu. Yox, əgər heç bir qarşısıalınmaz qüvvə baş
verməmişdirsə, məhsulun olmaması və i.a. nəticəsində zərər
icarəçinin üzərinə düşürdü. İcarəyə götürülmüş sahədə məhsulun
olmaması ilə əlaqədar klassik hüquqşünaslar belə izahat verirdilər ki,
məhsuldarlıq təsadüfü işdir, bir il qeyri-məhsul- dar, o biri il isə bol
məhsul ola bilər, ona görə də icarəçinin icarə haqqını ödəməkdə
çətinlik çəkdiyi qeyri-məhsuldar ildə icarə haqqının azaldılmasına yol
vermək lazımdır. Əgər sonrakı illər məhsuldar olduqda icarəyə verən
qeyri-məhsuldar ilə görə icarə haqqını tam almağa haqlıdır'. Bu qayda
müasir dövrdə də öz praktiki əhəmiyyətini saxlayır.
İcra mümkün olmadıqda, yəni icra edilməmə tərəflərin heç
birinin cavabdeh olmadığı haldan irəli gəldikdə, öhdəliyə xitam
verilməsi şərti ümumi qaydada AR Mülki Məcəlləsinin 556.1-ci
maddəsi ilə tənzimlənir. İcarə haqqının tərəflərin razılaşması ilə
müəyyən olunması barədə AR Mülki Məcəlləsinin 710-cu
maddəsinin tələblərindən çıxış edərək belə nəticəyə gəlmək olar ki,
icarə haqqının icarəçi tərəfindən icarə predmetindən istifadə
nəticəsində əldə etdiyi gəlir hesabına ödənilməsi şərti müəyyən
olunduğu təqdirdə yuxarıda göstərilən qayda bu gün üçün də tətbiq
oluna biləndir.
' İ.B.Novitski. Roma Hüququ / (Rus dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə) tərcümə
edən və elmi redaktor İ.Ə.Vəliyev. Bakı; "Adiloğlu" nəşriyyatı, 2006, səh.214.
153
Dostları ilə paylaş: |