Rüfət Göyüşov
İcarə predmeti kimi, istənilən fərdən müəyyən olunan istehlak
olunmayan əşya çıxış edə bilər. Belə ki, bu əşyalar istifadə prosesində
öz təbii xüsusiyyətlərini itirmirlər'.
Predmet haqqında razılaşma icarə müqaviləsinin mühüm şərtidir.
AR Mülki Məcəlləsinin 700.2-ci maddəsinə görə, icarə müqaviləsinin
predmeti torpaq sahələri, binalar, daşmar əşyalar, hüquqlar və
müəssisələr ola bilər. Torpaq sahəsi qanunvericiliyə görə həm kirayə
müqaviləsinin, həm də icarə müqaviləsinin predmeti ola bilər. Belə
olan təqdirdə, əgər torpaq sahəsindən təsərrüfat məqsədləri üçün
istifadə olunub gəlir əldə olunmursa və yalnız şəxsi istehlak
məqsədləri üçün istifadə olunursa, o zaman bu münasibətlər kirayə
müqaviləsi ilə tənzimlənəcəkdir. Əks halda, əgər torpaq sahəsindən
təsərrüfat məqsədləri üçün istifadə olunursa (məsələn, əkin
məqsədləri, otlaq məqsədləri, təbii xüsusiyyətlərinə görə turizm
məqsədləri və s.), o zaman yaranan münasibətlər icarə müqaviləsi ilə
tənzimlənəcəkdir.
Binalar daha çox icarə müqaviləsi əsasında digər şəxslərin
istifadəsinə verilir. İcarəyə verilən binalar öz xüsusiyyətlərinə görə
istifadə nəticəsində gəlir gətirə bilmə imkanına malik olmalıdır. Bura
istirahət komplekslərini, hotelləri və təsərrüfat məqsədilə istifadə
oluna biləcək binaları aid etmək olar.
Kirayə və icarə arasında olan fərqi alqı-satqı müqaviləsinin
növləri olan pərakəndə alqı-satqı və mal göndərmə müqavilələri
arasında olan fərqli məqamlarla müqayisə etmək olar. Kirayə və
pərakəndə alqı-satqı müqavilələri arasındakı oxşarlıq hər ikisinin
istehlak xarakteri daşımasında, yəni kirayəçi və alıcı tərəfindən şəxsi
məqsədlərin güdülməsində ifadə olunur. İcarə və mal göndərmə
müqavilələri arasındakı oxşarlıq isə hər ikisində şəxsi, ailə və digər bu
kimi məqsədlər üçün deyil, məhz kommer-
' Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том
2. М.: Проспект, 2003, с.175.
154
VI fəsil. İcarə müqaviləsi
siya (təkrar emal və ya təkrar satış, istifadə edib, faydalı xassələrini
hasil edib gəlir əldə etmə) məqsədlərini izləyir. Odur ki, bu
müqavilələr arasındakı fərq onların predmetində deyil, əsasən
müqavilənin məzmununda (tərəflərin niyyətlərində və razılaşdıqları
şərtlərdə) ifadə olunur.
Hər hansı bir əşya hətta sırf kirayə məqsədləri üçün istifadə
olunan əşyalar (məsələn yaşayış otaqları) belə hər iki müqavilənin
həm kirayə, həm də icarə müqaviləsinin predmeti ola bilər'.
İcarə müqaviləsinin tərəfləri kimi icarəyə verən və icarəçi çıxış
edir. Ümumi qaydaya görə, icarəyə verən və icarəçi qismində mülki
dövriyyənin istənilən iştirakçısı çıxış edə bilər. Bura fiziki şəxslər,
hüquqi şəxslər aiddir. Axırıncıların arasında kommersiya və
qeyri-kommersiya hüquqi şəxsləri, dövlət orqanları (əmlak komitəsi,
ərazi icra hakimiyyəti orqanları və s.), bələdiyyələr çıxış edə bilərlər.
Yalnız icarə müqaviləsinin bə^i növlərində (dövlət və bələdiyyə
torpaqlarının icarəsi) və yaxud əşyaların ayrı-ayrı növlərinin
(istifadəsi üçün xüsusi icazə tələb olunan) icarəsi zamanı icarəyə
verən və icarəçi qismində xüsusi subyektlər çıxış edə bilərlərk
İcarəyə verən qismində əmlakın mülkiyyətçisi və yaxud qanunla
və ya mülkiyyətçi tərəfindən səlahiyyət verilmiş şəxs çıxış edə bilər.
İcarəçi əmlakın istifadəyə götürülməsində maraqlı olan şəxsdir.
Ümumi qaydaya görə, qanunvericilik icarəçiyə münasibət-
' Bununla əlaqədar AR Mənzil Məcəlləsinin 14.1-ci maddəsində göstərilir ki,
yaşayış sahəsinin əsas təyinatı həmin sahədə insanların yaşamasıdır. Həmin məcəllənin
14.2-ci maddəsinə əsasən, yaşayış sahəsində qanuni əsaslarla yaşayan fiziki şəxslərə
həmin yaşayış sahəsindən peşə fəaliyyətini və ya fərdi sahibkarlıq fəaliyyətini həyata
keçirmək məqsədilə istifadəsinə yol verilir, o şərtlə ki, bu digər şəxslərin hüquqlarını və
qanuni mənafelərini, habelə yaşayış sahəsi üçün müəyyən edilmiş tələbləri pozmasın.
^ Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том
2. М.: Проспект, 2003, с.172.
155
Rüfət Göyüşov
də xüsusi tələblər müəyyən etməmişdir. Yalnız ayrı-ayrı əşyaların -
əsasən təbii ehtiyatların, dövriyyəsi məhdudlaşdırılmış əşyaların
istifadəsi zamanı icarəçinin müvafiq fəaliyyətlə məşğul olmağa
icazəsi (lisenziyası) olmalıdır.
Dövlət və bələdiyyə mülkiyyətinin icarəyə verilməsi ilə əlaqədar
xüsusi qaydalar müəyyən olunmuşdur. Bu zaman mürəkkəb
münasibətlər sistemi formalaşır. Dövlət əmlakının idarə olunması
icra hakimiyyəti səlahiyyətlərinə aiddir. Bu sahəni tənzimləyən əsas
normativ hüquqi aktlar arasında Azərbaycan Respublikası
Prezidentinin 2007-ci il 6 iyun tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş
Azərbaycan Respublikasında Dövlət Əmlakının İdarə edilməsinin
Təkmilləşdirilməsi Üzrə Dövlət Proqramını misal göstərmək olar.
Proqramın 8.1-ci bəndinə əsasən, daşınmaz dövlət əmlakı
obyektlərinin mülki dövriyyəyə cəlb edilməsinə və öz təyinatına
uyğun olaraq səmərəli istifadəsinə nail olmaq məqsədi ilə
Azərbaycan Respublikasının Dövlət Əmlakının İdarə Edilməsi üzrə
Dövlət Komitəsi digər işlərlə yanaşı, qanunvericilikdə nəzərdə
tutulmuş qaydada daşınmaz dövlət əmlakı obyektlərini fiziki və
hüquqi şəxslərin istifadəsinə və icarəsinə verir, həmçinin, müəyyən
edilmiş normativlər əsasında daşınmaz dövlət əmlakı obyektlərinin
dövlət orqanlarının, müəssisə və təşkilatlarının balansına verilməsi,
istifadə hüququ ilə təhkim olunması (icarəyə verilməsi) barədə
təkliflər verir.
Bələdiyyələr tərəfindən əmlaklarının icarəyə verilməsi
səlahiyyəti "Bələdiyyələrin statusu haqqında" Azərbaycan
Respublikası Qanunu ilə müəyyən olunur. Həmin qanunun 33-cü
maddəsinin 3-cü bəndinə görə. Qanuna uyğun olaraq bələdiyyələr
bələdiyyə mülkiyyəti obyektlərini fiziki və hüquqi şəxslərin
müvəqqəti və ya daimi istifadəsinə, icarəsinə verə bilər.
İcarə müqaviləsinin müddəti. İcarə müqaviləsi müəyyən və
qeyri-müəyyən müddətə bağlanıla bilər. Əgər müqavilədə icarə
156
Dostları ilə paylaş: |