YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 2,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
33 yaşamak (hâyah) köküyle bağlantılı kılmaktadır. Havvâ kelimesinin diğer dillerdeki muhtemel kökleri ise şöyledir; Ârâmîce “yılan” anlamındaki hewyah veya hiweya, Kartaca dilinde bir özel isim olan Hawwath, Sumerce’de éanne” anlamında ama, İbrânîce’de “çadır” anlamına gelen hawwoth. 175 Semavî dinlerde olduğu kadar, ister beşerî, isterse tamamen bozulmuş, arkaik görüntülü din ve mitolojilerde de ilk insan fikri ve bu insana ait pek çok anlatı kategorileri vardır. Âdem’in isminin menşeinden yaratılışına, yaşamına ve ölümüne kadar olan süreç pek çok millette, çeşitli rivayetlerle gözlemlenmektedir. İlâhî dinlerin ilk insan olarak gördüğü ve tarihin başlangıcı olarak kabul ettiği Hz. Adem’in yaratılışına benzer hikayeler Mısır, Asur, Eski Pers, Yunan, Hint, İskandinav, hatta Polinezya ve Afrika’nın yerli kabilelerinde, Zulu inanışlarında da bulunmaktadır. 176 Âdem’in yaratılma fikri, yaratılışı, bedenini oluşturan unsurlar, yaratılma süresi, sahip olduğu bilgiler, cennete konması, oradaki yaşayış şekli, kendisine yasaklanan şey, kendisinden Havvâ’nın yaratılması, cennette yaşarken Şeytanın iğvasına kanarak yasak meyveyi yemeleri ve bunun sonucunda cennetten çıkarılmaları ve dünya hayatına başlamaları Kur’an’da teferruata girilmeksizin özet kabilinden anlatılmışken, tefsirlerde ve peygamber tarihi kitaplarında, yukarıda sayılan hususlarla ilgili –mevsuk olmayan- pek çok rivâyet karışmıştır. 177 Bu rivâyetlerden büyük bir bölümünün İsrâiliyyat menşeli olması araştırıcılar tarafından sık sık gündeme getirilmiştir. Hurûfîlik metinlerinde Âdem ve Havvâ çok sık kullanılan kelimelerdendir. Söz konusu kelimeler hem ilk insan hem de insanlar anlamında kullanılır. Denilebilir ki hemen bütün hurûfî metinlerinin temelini bu iki kavram özellikle de Âdem oluşturur. Fazlullah-ı Hurûfî bütün öğretisini Âdem ve Havvâ üzerine kurar. Bunun temelinde Âdem ve Havvâ kelimelerinin ebced hesabına göre karşılığının Allah olmasıdır. Âdem ebced hesabında 46, Havvâ 21, Allah ise 67’dir. Bu Allah’ın insanda tecelli ettiğinin Hurûfîlik açısından te’vilidir. Àdem iki elif bir dÀl ve bir mímdür mecmÿ úırú altı èaded olur vech-i Àdem otuz iki saùrdur vech-i óavva on dört saùrdur úırú altı èaded olur bir vechle daòı budur ki Àdem ve óavva hisÀb-ı cümlede altmış yidi olur Àdem úırú altı èaded óavva yigirmi bir èaded ikisi altmış yidi èaded olur lafôatullah daòı altmış yididür iki elif iki lÀm bir hí altmış yidi olur 4 / 68-72 Àdem iki elif bir dÀl ve bir mímdür mecmÿ úırú altı èaded olur vech-i Àdem otuz iki saùrdur vech-i óavva on dört saùrdur úırú altı èaded olur 4/68-70 ﷲا لﻮﺴﺮدﻣﺤﻣ ﷲاﻻا ﻪﻟا ﻻ yigirmi sekiz óarfdür muókemÀtdur vech-i Àdemüŋ bir ùarafında on dört ve bir ùarafında daòı on dört saùr mesùÿrdur yigirmi sekiz saùr olur yigirmi sekiz kelime-i ilÀhí muúÀbilinde vÀúiè olmışdur 2/96-99 175 Ömer Faruk Harman, “Havvâ”, DİA, XVI, 542-543. 176 Mustafa Erdem, Hazret-i Âdem (İlk İnsan), Ankara, 1994. s. 4. 177 Dursun Ali Tökel, Divan Şiirinde Mitolojik Unsurlar Şahıslar Mitolojisi, Ankara 2000, s.274. 34 Bütün te’viller vech-i Âdem’e göre yapılmıştır. Âdem’in her iki vechinde on dörder satır bulunması vech kelimesinin ebced karşılığının on dört olması ile ilintilidir. Tüm Hurûfî metinlerinde vech kavramı ön plana çıkar. Bunda Allah’ın insanı en güzel surette yaratmış olması ve Miraç gecesinde Hz. Peygamber’in Allah’ı insan suretinde gördüğü rivayet edilen hadis etkili olmuştur. Benzer bir ifade Eski Antlaşma’da da geçmektedir. “Tanrı insanı kendi suretinde yarattı. Böylece insan Tanrı suretinde yaratılmış oldu.” 178 Hurûfîler insan suretini ön plana çıkararak bir yandan insanı tanrılaştırmışlar öte yandan tanrıyı insanlaştırmışlardır. İnsan mı tanrı yoksa tanrı mı insan çok belirgin değildir. Yaèní AllÀh adını iy hÿş-yÀr Ádemüŋ yüzinde yazdı ÀşikÀr 927 äÿret-i Àyíne-i Óaúdur temÀm Bu cihetden oldı ol úÀyim maúÀm 928 Sünni Sûfiler ise, Allah’ın “kendi suretinde” yarattığı ve bu yüzden Allah’ın kusursuz bir kopyası olan Âdem’in Muhammed’den başkası olmadığı düşüncesini geliştirdiler. “Âdem’in başı ﻢ , eli ح ve gövdesi ﻢ, geriye kalan kısmı da د’dır. Bu yüzdendir ki Muhammed’in adı eski yazmalarda دﻣﺣﻣ şeklinde yazılmıştır. Âdem’in, dolayısıyla her insanın biçimi, bizzat Muhammed’in adını taşır. 179 Kendü şeklinde yaratdı Ádemi Aŋa virdi on sekiz biŋ èÀlemi 14 Allah ez-rÿy-ı inbisÀù on dörtdür raómÀn daòı ki ism-i õÀtuŋ ãıfÀtıdur iki yigirmi sekiz kelime-i ilahí olur vech-i Àdemde mektÿb ve mestÿrdur ﻖرﻲﻔ ﺮﻮﻂﺴﻤ بﺎﺗﻜﻮ رﻮﻃﻟاﻮ 180 روﺷﻧﻤ kinÀyetdür vech-i Àdemden ve daòı òurÿf-ı muúaùùaèa ki evÀ’íl süver-i Úur’Ànda gelmişdür àayr-ı mükerrer on dört vaúiè olmışdur نﻖ ﻢﺣ ﺲﻂ ﺺﻌﻳﻬآ رﻟا ve andan daòı murÀd vech-i Àdem müşÀhede olınmaúdur bu on dört óarf biş noúùa ile hem-rÀh oldı ki biş vaút namÀz anuŋ izÀsında vÀúiè olmışdur baède ﷲاﻻاﻪﻟاﻻ daòı on dört óarf vÀúiè olmışdur murÀd vech-i Àdemdür baède ﷲاﻞﻮﺴر دﻣﺣﻣ daòı on dört óarfdür murÀd vech-i Àdem müşÀhede olınmaúdur baède heft kevÀkib-i seyyÀre heft maóÀlde on dört vÀúiè olmışdur bundan daòı murÀd vech-i Àdemdür 3/186-195 imdi ãÿret-i Úur’Àndan var ãÿret-i Àdeme ol ãÿret ki Àdemdür anuŋ vücÿdı mürekkebdür dört èanÀãırdan ki dört ùabÀyièdür ve daòı Àdemüŋ eti ve derisi ve sümügi ve ùamarı ve siŋiri ve úanı ve úılları ve cemíè-i èaøÀları ve cevÀrióleri kelime- i ilÀhí èadedince maòlÿúdur ki yigirmi sekiz ve otuz iki kelimedür 4/45-49 178 Kutsal Kitap, Eski Antlaşma, Yaratılış 27, 2. 179 Annemarie Schimmel, İslamın Mistik Boyutları, İstanbul 2001, 223. 180 52/Tûr : 1-2-3. Yüklə 2,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|