III
ÖN SÖZ
Son yıllarda Türk klasik edebiyatı ile ilgili araştırmalar, bu edebiyatın şiir
ağırlıklı bir karakter göstermesinden dolayı manzûm eserler üzerinde yoğunlaşmıştır.
Divan neşirleriyle başlayan çalışmalar şiir tahlilleri ve incelemelerle devam etmiştir.
Divan edebiyatı ile ilgili gözden kaçırılmaması gereken
bir başka husus, bu
edebiyatın kaynakları, onu besleyen unsurlardır. Söz konusu kaynakların en
önemlilerinden biri hiç şüphesiz Hurûfîliktir. Şimdiye kadar Hurûfîlik ve onun
temsilcileri hakkında kapsamlı bir çalışmanın yapıldığı söylenemez. Yapılan
çalışmaların daha çok Hurûfî şairler üzerine yoğunlaştığı görülür. Müstakil olarak
Hurûfîlik
üzerine olmasa bile, konu hakkında fikir beyan edenler Hurûfîliğin bir din
mi yoksa tarikat veya mezhep mi olduğuna karar verememişlerdir. Genel olarak
tasavvufî zeminde filizlenen ve sistemleştiği XIV. yüzyılda
olmasa bile daha sonraki
dönemlerde bir çok coğrafyada etkili olan, halesine giren veya etkilenen insanları
yakıp kavuran Hurûfîliği tanımlamak gerçekten oldukça zordur.
Nesimî,
Arşî, Misalî, Hakîkî, Muhîtî gibi şairlerin bu mistik anlayışın birer
temsilcileri olduğu artık bilinmektedir. Kimi şairlerin ise Hurûfî olup olmadıklarına
karar verilememektedir. Rûhî Bağdâdî, Hayâlî Beg, Usûlî gibi Türk edebiyatının
önemli şairlerinin ne ölçüde Hurûfîlikten etkilendikleri tespit edilmemiştir. Özellikle
bâtınî zümrelerde etkili olan Hurûfîliğin, Alevi-Bektaşîlerde günümüzde bile yaşıyor
olması araştırmanın önemini daha da arttırmaktadır.
Bu çalışmada, Fazlullah-ı Hurûfî’nin Câvidân-nâme
isimli eserinin Türkçe
tercümelerinden biri olan Ferişteoğlu Abdülmecid’in Işk-nâmesi’nin karşılaştırmalı
metni hazırlanmıştır. Müellifin hayatı ve eserleri ortaya konulduktan sonra Işk-
nâme’den hareketle Hurûfîliğin ne olup olmadığı tanıtılmaya çalışılacaktır. Refî’î’nin
Beşâret-nâme adlı eserinden alınan beyitlerle Hurûfîlik ile ilgili görüşler
desteklenecektir.
Hurûfîliğin kaynaklarının değerlendirildiği
Giriş bölümünden başka bu
çalışma beş bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümde Fazlullah-ı Hurûfî’nin hayatı ve
eserleri değerlendirilmiş, üçüncü bölümde Ferişteoğlu Abdülmecid’in hayatı ve
eserlerine değinilmiştir. Dördüncü bölümde Hurûfîliğin tarihçesine değinildikten
sonra, on beş ana başlık altında Fazlullah’ın bâtınî te’vil anlayışı ve
çeşitli
konulardaki görüşleri açıklanmıştır.Beşinci bölümde ise Işk-nâme’nin dört nüshaya
dayalı karşılaştırmalı çeviriyazısı verilmiştir.
Çalışmanın yazım ve referans sistemiyle ilgili teknik yapısına gelince;
dipnotlarda referans gösterilen kaynaklar ilk geçtikleri yerde tam künyeleri ile
verilmiş, daha sonraki dipnotlarda ise sadece müellifin meşhur ismiyle eserin kısa adı
zikredilmiştir. Kur’an referanslarında sure numaraları,
sure isimleri ve ayet
numaraları sırası takip edilmiş, hadisler ise içinde yer aldıkları eserlerin bab, cilt,
sayfa numaralarıyla birlikte verilmiştir. Metin bölümünde yer alan hadis ve ayetler
aparatta nüsha farklarının gösterilmesinden dolayı karışıklığa meydan vermemek için
her babın sonunda gösterilmiştir.
IV
Metin bölümünde her bab/bölümün satırları birden
başlayarak
numaralandırılmış ve nüsha farkları aparatta gösterilmiştir. Metinden alınan ve
çalışmanın muhtelif yerlerinde kullanılan bölümlerin sonunda yer alan numaralardan
ilki bab/bölüm numarasını ikincisi ise satır numaralarını göstermektedir. Beşâret-
nâme’den alınan metinlerin altında ise beyit numarası bulunmaktadır.
Hurûfîliğin bir nebze olsun anlaşılmasını sağlamayı umarak yapılan bu
çalışmada karşılaştığım güçlüklerin hallinde yardımlarını esirgemeyen danışman
hocam Prof. Dr. Muhsin MACİT’e minnettârım. Ayrıca hadislerin kaynakları
konusunda yardımlarını gördüğüm Dr. Ramazan ÖZMEN’e, metinde geçen Arapça
bölümleri gözden geçiren Öğrt. Gör. Rahmi TEKİN’e ve Yrd. Doç, Dr. Veysi
SEVİNÇLİ’ye yardımlarından ötürü teşekkür ederim.
Arş. Gör. İsmail
ARIKOĞLU
VAN 2006
V
KISALTMALAR
a.g.e.
: Adı geçen eser
a.g.m.
: Adı geçen makale
b. :
İbn
bkz.
:
Bakınız.
Çev.
:
Çeviren
DİA
: Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi
EI
: The Encyclopaedia of Islam
G :
Giriş
Haz.
: Hazırlayan
Hz.
:
Hazret
İA
: Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi
Ktp.
:
Kütüphane-si
Nu:
:
Numara
nşr.
: Neşreden
t.y.
: Tarih yok
vr. :
Varak
yp.
:
Yaprak