9
Dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bir çok yazma nüshası bulunan Câvidân-
nâme
38
üzerine herhangi bir karşılaştırmalı metin çalışması yapılmamıştır. Bunda
Câvidân-nâme’nin İran’ın kuzeyinde etkin olan Gürgân lehçesiyle yazılmış olması
etkili olmuştur.
Câvidân-nâme ile ilgili Refî’î’nin Beşâret-nâmesinde, Kur’an’ın te’vili
olduğu, Ahmed ümmeti ve Fazl kulu olmanın yolunun Câvidân-nâme’yi bilmekten
geçtiği belirtilir.
CÀvidÀní-nÀmeyi
var iste bul
K’aómede ümmet olasın Faøla kul
596
CÀvidÀní-nÀmedür
óable’l-metín
İste bul yapış ki olasın emín
597
İste kim te’víl-i Úur’Àn andadur
Cehl
ãayrusına dermÀn andadur
598
2.2.2. DÎVÂN
Şiirlerinde Na’îmî mahlasını kullanan Fazlullah’ın Dîvân’ı gazel, kıt’a, rubâî,
tercî ve beyitlerden oluşmaktadır.
39
Fazlullah’ın şiirleri teknik bakımdan kusursuzdur; fakat o, İran’ın Sa’dî ve
Hâfız gibi üstâd ve dev şairleriyle hiçbir vakit kıyaslanamayacak
bir şairdir; bu
bakımdan Fadl; İran şairleri arasında ancak şiir yazdığı ve bir de telkin ettiği fikirleri
dolayısıyla anılabilir.
40
2.2.3. MUHABBET-NÂME
Muhabbet-nâme de Gürgân lehçesiyle yazılmış mensûr bir eserdir. Sûret-i
rahmân üzerine yaratılan insanların seçkinleri sayılan ulemânın, zâhidlerin, hukemâ
ve şühedânın son menzillerinin kıyamet olduğu, bunların bu aşk âleminde
gezindikleri esnadaki görüş ve düşünceleri anlatılır.
41
Bu eser Abdülmecid
Ferişteoğlu tarafından Hidâyet-nâme adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir.
2.2.4. VASİYET-NÂME
Fazl’ın iki Vasiyyet-nâmesi vardır.
Bunlardan birincisi, Muhabbet-nâme adlı
eserinin içindedir. İkincisi ise on sayfa kadar küçük bir risâledir.
42
38
Fazlullah-ı Hurûfî, Câvidân-nâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli 1356; Ayasofya 66;Crh 147/I,
Nafiz Paşa 1510; Fatih 3728; Aşir Efendi 286 ;Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Farsça Nu: 920, 1000,
1046
39
Na’îmî,
Dîvân Millet Ktp., Ali Emiri, Farsça, Nu: 186, 989.
40
Gölpınarlı,
Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, 13
41
Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”, 279 ; Fazlullah-ı Hurûfî,
Muhabbet-nâme, Millet Ktp. Ali Emirî, Farsça
Nu: 824
42
Ali Alparslan,
Câvidân-nâme’nin Nesimî’ye Tesiri, (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi), İstanbul 1967,
s.28
10
Eser, Fazlullah’ın kurduğu Hurûfîlik fırkasının akîde ve inançlarının
zaptedilerek dostlarına ulaştırılması hususundaki arzusu ve vasiyetinden ibaretdir.
43
Eser ilk olarak Gölpınarlı tarafından yayınlanmıştır.
44
2.2.5. NEVM-NÂME
Fazlullah’ın rüyalarına dair eseridir. Müellif,
rüya yoluyla kendisine
gösterildiğini ileri sürdüğü bazı gerçekler ve sırlarla bunların tabirlerini bu eserde bir
araya getirmiştir.
45
Gürgân lehçesiyle yazılmış olan bu mensûr eserde 765’te, 786 cumâdelûlâ ve
şevvâl aylarında 786, 792 ve 793 yıllarında ve yılları belli olmayan zamanlarda
kendisinin gördüğü rüyaları, başkalarının rüyalarını, bazı kere rüyayı gören,
gördüğünü anlatmadan keşif yoluyla söyleyip yorumlarını bildiren bir kitaptır.
46
Ferişteoğlu’nun Hâb-nâme adıyla Türkçe’ye
çevirdiği eserde, rüyalardan
bahsedilirken bir çok kişinin adı geçmektedir. Sultan Üveys, Tohtamış Han, Emir
Timûr bunlardandır.
47
2.2.6. ARŞ-NÂME
Hurûfîliğe dair eserlerde adı ى, ع remzinin ifade ettiği Arş-nâme-i İlâhî
olarak
geçen bu kitap Fazlullah’ın Câvidân-nâme’den sonra en önemli eseridir.
48
Mesnevî
tarzında, “ fâilâtün fâilâtün fâilün” vezninde manzum bir eserdir.
49
Refî’î’nin
Beşâret-nâmesi
50
ve Misâlî’nin Feyz-nâme-i İlâhîsi
51
de aynı vezinle mesnevî
tarzında yazılmış eserlerdir. Söz konusu bu iki eserin Fazlullah’ın Arş-nâmesi’nden
hem içerik hem de şekil özellikleri bakımından etkilendikleri gözlenmektedir.
1120 beyitlik eser adeta Câvidân-nâme’deki fikirlerin nazma dökülmüş
halidir. Eserin bir çok yazma nüshası bulunmaktadır.
52
3.FERİŞTEOĞLU ABDÜLMECİD b. İZZÜDDİN
3.1. HAYATI
43
Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”, 279 ; Fazlullah-ı Hurûfî, Vasiyet-nâme, Millet Ktp., Ali
Emiri Farsça,
Nu: 993, 1009.
44
Gölpınarlı, “Fadlallah-ı Hurûfî’nin Wasiyyat-nâmesi veya Wâsâyâ’sı”,
Şarkiyat Mecmuası, II,
İstanbul 1957, 53-62.
45
Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”, 279
46
Gölpınarlı,
Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, 13
47
Ferişteoğlu Abdülmecid,
Hâb-nâme, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yaz. Nu: 1321/II Yk: 36-94
48
Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”, 279
49
Gölpınarlı,
Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, 13
50
Mehmet Yiğit ,
Refî’î’nin Beşâret-nâmesi, Dil Bilgisi- Karşılaştırmalı Metin- Sözlük, (Basılmamış
Doktora Tezi) Yüzüncü Yıl Üniversitesi
Fen-Edebiyat Fakültesi, Van 1986
51
Nimet Tohumcu,
Misâlî’nin Kitâb-ı Manzûme-i Feyznâme-i İlâhî Mesnevîsi, (Basılmamış Yüksek
Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Erzurum 2002.
52
Fazlullah-ı Hurûfî,
Arş-nâme, Millet Ktp. Ali Emirî, Farsça, Nu: 993, 1003, 1011.