YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 9
 Dünyanın çeşitli kütüphanelerinde bir çok yazma nüshası bulunan Câvidân-
nâme
38
 üzerine  herhangi bir karşılaştırmalı metin çalışması yapılmamıştır. Bunda 
Câvidân-nâme’nin  İran’ın kuzeyinde etkin olan Gürgân lehçesiyle yazılmış olması 
etkili olmuştur.  
 
 
Câvidân-nâme ile ilgili Refî’î’nin Beşâret-nâmesinde, Kur’an’ın te’vili 
olduğu, Ahmed ümmeti ve Fazl kulu olmanın yolunun Câvidân-nâme’yi bilmekten 
geçtiği belirtilir. 
 
 
CÀvidÀní-nÀmeyi var iste bul 
 
K’aómede ümmet olasın Faøla kul 
     596 
 CÀvidÀní-nÀmedür 
óable’l-metín 
 
İste bul yapış ki olasın emín 
    597 
 
İste kim te’víl-i Úur’Àn andadur 
 Cehl 
ãayrusına dermÀn andadur 
    598 
 
2.2.2. DÎVÂN  
 
 
Şiirlerinde Na’îmî mahlasını kullanan Fazlullah’ın Dîvân’ı gazel, kıt’a, rubâî, 
tercî ve beyitlerden oluşmaktadır.
39
 
 
 
 Fazlullah’ın  şiirleri teknik bakımdan kusursuzdur; fakat o, İran’ın Sa’dî ve 
Hâfız gibi üstâd ve dev şairleriyle hiçbir vakit kıyaslanamayacak bir şairdir; bu 
bakımdan Fadl; İran şairleri arasında ancak şiir yazdığı ve bir de telkin ettiği fikirleri 
dolayısıyla anılabilir.
40
   
 
2.2.3. MUHABBET-NÂME 
 
 
Muhabbet-nâme de Gürgân lehçesiyle yazılmış mensûr bir eserdir. Sûret-i 
rahmân üzerine yaratılan insanların seçkinleri sayılan ulemânın, zâhidlerin, hukemâ 
ve  şühedânın son menzillerinin kıyamet olduğu, bunların bu aşk âleminde 
gezindikleri esnadaki görüş ve düşünceleri anlatılır.
41
 Bu eser Abdülmecid 
Ferişteoğlu tarafından Hidâyet-nâme adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir. 
 
2.2.4. VASİYET-NÂME  
Fazl’ın iki Vasiyyet-nâmesi vardır. Bunlardan birincisi, Muhabbet-nâme adlı 
eserinin içindedir. İkincisi ise on sayfa kadar küçük bir risâledir.
42
 
                                                 
38
 Fazlullah-ı Hurûfî, Câvidân-nâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli 1356; Ayasofya 66;Crh 147/I, 
Nafiz Paşa 1510; Fatih 3728; Aşir Efendi 286 ;Millet Kütüphanesi, Ali Emirî, Farsça Nu: 920, 1000, 
1046  
39
 Na’îmî,  Dîvân  Millet Ktp., Ali Emiri, Farsça, Nu: 186, 989.  
40
 Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, 13 
41
 Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”,  279 ; Fazlullah-ı Hurûfî, Muhabbet-nâme, Millet Ktp. Ali Emirî, Farsça 
Nu: 824 
42
 Ali Alparslan, Câvidân-nâme’nin Nesimî’ye Tesiri, (Yayınlanmamış Doçentlik Tezi), İstanbul 1967, 
s.28 

---

 10
 
 
Eser, Fazlullah’ın kurduğu Hurûfîlik fırkasının akîde ve inançlarının 
zaptedilerek dostlarına ulaştırılması hususundaki arzusu ve vasiyetinden ibaretdir.
43
 
Eser ilk olarak Gölpınarlı tarafından yayınlanmıştır.
44
 
 
2.2.5. NEVM-NÂME  
 
 Fazlullah’ın rüyalarına  dair eseridir. Müellif, rüya yoluyla kendisine 
gösterildiğini ileri sürdüğü bazı gerçekler ve sırlarla bunların tabirlerini bu eserde bir 
araya getirmiştir.
45
 
 
 
Gürgân lehçesiyle yazılmış olan bu mensûr eserde 765’te, 786 cumâdelûlâ ve 
şevvâl aylarında 786, 792 ve 793 yıllarında ve yılları belli olmayan zamanlarda 
kendisinin gördüğü rüyaları, başkalarının rüyalarını, bazı kere rüyayı gören, 
gördüğünü anlatmadan keşif yoluyla söyleyip yorumlarını bildiren bir kitaptır. 
46
 
Ferişteoğlu’nun Hâb-nâme adıyla Türkçe’ye çevirdiği eserde, rüyalardan 
bahsedilirken bir çok kişinin adı  geçmektedir. Sultan Üveys, Tohtamış Han, Emir 
Timûr bunlardandır.
47
  
 
2.2.6. ARŞ-NÂME 
 
 Hurûfîliğe dair eserlerde adı ى, ع remzinin ifade ettiği Arş-nâme-i İlâhî olarak 
geçen bu kitap Fazlullah’ın Câvidân-nâme’den sonra en önemli eseridir. 
48
 Mesnevî 
tarzında, “ fâilâtün fâilâtün fâilün” vezninde manzum bir eserdir.
49
 Refî’î’nin 
Beşâret-nâmesi
50
 ve Misâlî’nin Feyz-nâme-i İlâhîsi
51
 de aynı vezinle mesnevî 
tarzında yazılmış eserlerdir. Söz konusu bu iki eserin Fazlullah’ın Arş-nâmesi’nden 
hem içerik hem de şekil özellikleri bakımından etkilendikleri gözlenmektedir.  
 
 
 
1120 beyitlik eser adeta Câvidân-nâme’deki fikirlerin nazma dökülmüş 
halidir. Eserin bir çok yazma nüshası bulunmaktadır.
52
   
 
 
3.FERİŞTEOĞLU ABDÜLMECİD b. İZZÜDDİN 
 
3.1. HAYATI 
 
                                                 
43
 Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”,  279 ; Fazlullah-ı Hurûfî, Vasiyet-nâme, Millet Ktp., Ali Emiri Farsça, 
Nu: 993, 1009. 
44
 Gölpınarlı, “Fadlallah-ı Hurûfî’nin Wasiyyat-nâmesi veya Wâsâyâ’sı”, Şarkiyat Mecmuası, II, 
İstanbul 1957, 53-62.   
45
 Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”,  279  
46
 Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu,  13 
47
 Ferişteoğlu Abdülmecid, Hâb-nâme, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yaz. Nu: 1321/II Yk: 36-94 
48
 Aksu, “Fazlullâh-ı Hurûfî”,  279 
49
 Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu, 13 
50
 Mehmet Yiğit , Refî’î’nin Beşâret-nâmesi, Dil Bilgisi- Karşılaştırmalı Metin- Sözlük, (Basılmamış 
Doktora Tezi) Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi, Van 1986 
51
 Nimet Tohumcu, Misâlî’nin Kitâb-ı Manzûme-i Feyznâme-i İlâhî Mesnevîsi, (Basılmamış Yüksek 
Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Erzurum 2002.  
52
 Fazlullah-ı Hurûfî, Arş-nâme, Millet Ktp. Ali Emirî, Farsça, Nu: 993, 1003, 1011. 

---