YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 13
18.
 
Antalya Tekeli İlçesi Halk Kütüphanesi 803 
19.
 
Manisa İl Halk Kütüphanesi 2863 
20.
 
Topkapı Sarayı Kütüphanesi 611 
21.
 
Anakra üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi  
22.
 
Haydar Diriöz    
Özel 
23.
 
Haydar Diriöz   
Özel 
24.
 
Millet Kütüphanesi Ali Emiri Türkçe 70 
25.
 
Millet Kütüphanesi Ali Emiri Türkçe 66 
 
 
3.2.3. ÂHİRET-NÂME 
 
 
Hurûfîlerin ahiretle ilgili düşüncelerinin işlendiği eserdir. Eserin yazma 
nüshalarında herhangi bir yazılış tarihi bulunmamaktadır. Eserin önsözünde risâlenin 
sahibinin Fazlullah bendelerinden Ferişteoğlu olduğu kayıtlıdır. 
63
 Ferişteoğlu 
tarafından yazılan telif bir eserdir. Dünya ve ahiret hallerinin anlatıldığı eserde, ehl-i 
cennet ve ehl-i cehennem kimdir, Hak didarını müşahede edenler kimlerdir hurûfî 
te’viller doğrultusunda anlatılmıştır. Ahiret-nâme, Ferişteoğlu’nun Işk-nâme’den 
sonra en çok okunan eseridir. Türkiye  kütüphanelerinde bir çok yazma nüshası 
bulunmaktadır.  Eserin tespit edilebilen yazma nüshaları; 
1.
 
İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar 843 
2.
 
İstanbul Üniversitesi Türkçe Yazmalar 9685 
3.
 
Atatürk Kitaplığı Osman Ergin 662 
4.
 
Süleymaniye Kütüphanesi Nafiz Paşa 1509 
5.
 
Süleymaniye Kütüphanesi Laleli 50 
6.
 
Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmut Efendi 1939 
7.
 
Millet Kütüphanesi Ali Emiri 1364 
8.
 
Millet Kütüphanesi Ali Emiri 1251 
9.
 
Millet Kütüphanesi Ali Emiri 1363 
10.
 
Tercüman Gazetesi Kütüphanesi 145 
11.
 
Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 848 
12.
 
Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 930/2 
13.
 
Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 118 
14.
 
Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi 181 
 
  
3.2.4. HİDÂYET-NÂME 
 
 
Fazlullah-ı Hurûfî’nin Gürgan lehçesiyle yazdığı Muhabbet-nâme’sinin güzel 
bir Türkçe tercümesidir. Eserin ön sözü Farsça olup 833 Rebiu’l-evvel’inde (1434) 
yazılmıştır. Ferişteoğlu’nun diğer eserlerinde olduğu gibi bu esrede de büyük 
tasarrufları olduğu görülmektedir. Hidâyet-nâme’de kelâm-ı ilâhî’nin sırları, hurûf-ı 
mukatta’a’nın esrârı, namaz, Kabe ve Hacerü’l-esved’in sırları ve müşahadesi, Adem 
ve Havva’nın ne olduğu, İblis, ilme’l-yakîn ve ayne’l-yakîn’in müşahadesi anlatılır. 
Mütercim, yukarıda sıralanan unsurların sırlarına talip olanlar için söz konusu eseri 
Farsça’dan Türkçe’ye çevirdiğini belirtir.
64
  
                                                 
63
 Ferişteoğlu Abdülmecid, Ahiret-nâme,Millet Kütüphanesi, Ali Emirî Şer’iye Nu: 1364 1-27 yp. 
64
 Ferişteoğlu Abdülmecid, Hidâyet-nâme, Millet Ktp. Ali Emirî Şer’iye Nu:1350 1-27 yp. 

---

 14
1.
 
İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar 9685 
2.
 
Millet Kütüphanesi Ali Emiri 1350    
 
 
3.2.5. HÂB-NÂME 
 
 
Nevm-nâme’nin Türkçe tercümesidir. Eserin ne zaman tercüme edildiğine 
dair yazma nüshalarda herhangi bir kayıt yoktur. Fazlullah’ın rüyaları ve 
 
tevillerinden oluşmaktadır. Ayrıca bu eserde Fazlullah’ın başkalarının rüyalarını da 
tevil ettiği gözlenmektedir. 
65
 
1.  Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları 1321/2  
  
2.  Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kitaplığı  1277 
3.
 
İstanbul Üniversitesi Ktp  Türkçe Yazmalar  9685  
4.
 
Mevlana Müzesi  2916 
 
 
4.HURÛFÎLİK 
 
Hurûfîlik, yalnız kelimelere verilen çeşitli anlamlarla yetinmeyerek bu 
kelimeleri meydana getiren harflerin de ayrı ve gizli manalar taşıdığını ileri sürmek 
ve bu suretle âyet ve hadisleri harflere, hatta sayılara verilebilecek yeni anlamlarla 
izah etmeye çalışan bir akımdır.
66
  
 
Harflere kutsallık atfedip onlardan farklı anlamlar çıkarma  şeklinde ortaya 
çıkmış olan hurûfîlik,
67
 harflerle ve hatlarla dini emirleri ve hadisleri te’vil etmek, 
çeşitli metotlara başvurmak suretiyle geleceği keşfettiğini ileri sürmek ve bu kurguyu 
hazırlamak için kurulmuş bir düzenektir.
68
  İnsanın ilâhlaştırılması esasına göre 
akımın kurucusu Fazlullah, eski dinlerden, İslâmiyet’in insana verdiği önemden ve 
özellikle tasavvuftan yararlanmıştır. Harflerin ve bazı sayıların kutsal kabul edilmesi 
çok erken dönemlere rastlamaktadır. 
69
 
 
Köprülü ise Hurûfîliği, XIV. son çeyreğinde yayılarak, XV. ve XVI. asırlarda 
Anadolu’yu da kaplayan bir fraksiyonun adı olarak tanımlar.
70
 Esasında yeni bir 
franksiyon olmayıp daha önce ortaya çıkmış Bâtınî mezheplerden birisidir. Hurûfîlik 
esas bakımdan İslam tasavvufuyla müşterek bir çok hususta ittifak halindedir. Mesela 
esrar-ı hurûf, sonra insan-ı kâmil,  devr,  te’vîl gibi konular Fadl’ın kendi icadı 
olmayıp islam tasavvufundan alınmış motiflerdir. Fraksiyonu merdud hale getiren 
biraz da tenâsüh , hulûl, ve ittihâd gibi kabulü imkansız  bir takım  şekillerle gülünç 
şekle sokulması olmuştur. Yine Köprülü Hurûfîliği,  İslam tasavvufunun öncülleri 
üzerine kurulu bir felsefe sistemi olmaktan uzak çocukça bir akideler mecmuası 
olarak tanımlar.
71
  
    
                                                 
65
 Ferişteoğlu Abdülmecid, Hâb-nâme, Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, Nu: 1321/2 yp. 
66
 Ünver, a.g.e., 11.  
67
 Mehmet Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih  Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1971, C.I, 650 
68
 Ünver, a.g.e., 11. 
69
 Melikoff, Uyur İdik Uyardılar , s. 183 , Gölpınarlı, Hurûfîlik Metinleri Kataloğu,  16-19  
70
 M. Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1976, 327. 
71
 Köprülü, age. 330. 

---