YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- -a-, -e-, -i-, -u
- -b-, -d-, -g-, -h- (gırtlaktan), k
42 5.1.1. VOKALLER ve KONSONANTLAR (ÜNLÜLER ve ÜNSÜZLER) Urartu Çivi Yazısı’nda saptanabildiği kadarıyla -a-, -e-, -i-, -u- vokalleri bulunmaktadır. Urartu Dili’nde -o- vokalinin bulunduğu düşünülse de bu yazıda ifade edilmemektedir 2 . Wilhelm; birbirleri ile değiştirilebilir işaret seslileri olan -u- ve -ú- sadece -u- mu yoksa aynı zamanda -o- sesini de karşılayıp karşılamadığını belirsiz olarak görmektedir ve şu değerlendirmeyi yapmaktadır: Farklı hecelemeler önermektedir ki; -u- ve -ú- sadece tek vokal ses verebilir. Halbuki “bazı değişmelere karşın” -e- ve -i- ‘ nin farklı sesli vokaller olduğu görüşü vardır. Konuyla ilgili sadece birkaç “homophonous” (eş sesli) işaretin kullanıldığını görmekteyiz: tu ve tú, ar ve ár . Bunların farklı sesler veren vokal işaretler olmadığını gösteren, yeterince değişik hece değerleri şu an mevcuttur denilebilir 3 . Melikişvili’ye göre; büyük bir olasılıkla -o- sesinin karşılığı olan yazı işareti -u- idi. Örneğin; Urartu metinlerinde adı geçen Qulha Ülkesi haklı olarak daha sonraki klasik dönemde Kolhis ile eşitlenmektedir. Her iki ismin arasındaki telafuz benzerliğinin gösterdiği gibi Qulha ismi Kolha’ya çok yakındır. Bundan dolayı -o- vokali büyük bir olasılıkla -u- ile karşılanmaktaydı 4 . Her ne kadar kesin işlevleri belirgin olmasada, Urartuca vokal seslerin genel olarak tam telafuzları yapılmakta ve bu bazı sakıncaları da beraberinde getirmektedir: 1-Telafuz uzun bir vokal sese işaret edebilir. 2- Bir sonraki /k+v/ işaretteki vokal sesin değerini belirtebilir. 3-Kullanılış amacı sadece estetik amaçlarla, yazı şeridini doldurmak için, uygulanmış olabilir: Hal-di-i-e : Hal-di-e (her ikisi de : Tanrı Haldi’ye anlamında ve >datif kasusunda). Genellikle çivi yazılı dillerde diftong dediğimiz 2 vokalden oluşan heceler bulunmaktadır (Bunların yanında üç ve daha fazla vokalden oluşan aiei gibi vokal zincirleri de bulunmaktadır). Urartu metinlerinde de bunların varlığını görebilmekteyiz. 2 Melikişvili 1971, 21 3 Wilhelm 2004, 122 4 Melikişvili 1971, 21 43 Örneğin: -ka-i, ba-ú-še, Te-i-še-ba, e-ú-ri, ú-ru-li,-ia-ni, qi-ú-ra-i-e-di, ha-ú-li-i- e, si-lu-a-di, a-ú-e-ra-, su-e, İš-pu-i-ni : kelimelerinde; /ai/, /au/, /ei/, /eu/, /ia/, /ie/, /ua/, /ua/, /ue/, /ui/ diftonglarının varlığı açıkça görülmektedir 5 . Urartu çivi yazısında şu konsonantlar bulunmaktadır 6 : -b-, -d-, -g-, -h- (gırtlaktan), k (emfatik:güçlü k), -I-, -m-, -n-, -p-, -q- (ka sesi gibi), -s-, -s- (emfatik:güçlü s), -š- (Türkçe’deki ş sesi değerinde) -t-, -ţ- (emfatik: güçlü t), -z-(sesli s sesi değerinde) , ( Aspire: nefesli ses “h” sesi gibi”) -r- ( -w- -y- ) Urartu Dili’ndeki seslerin yukarıdaki telafuzları, linquistler (dilbilimciler) tarafından önerilmiş, güçlü olasılığı olan hipotezlerdir. -w- ve -y- ses işaretleri için kanıtlar dolaylı şekildedir. Bunların: -ni -i-e, a-i-u, a-ú-i sesleriyle telafuz edildiği düşünülmektedir 7 . Seslendirme ile ilgili düşündürücü ifadelerden bir diğeri -s- ve -š- harfleri ile ilgilidir. Urartular çivi yazısını Assur’dan aldıkları zaman -š- harfi -s- gibi okunuyordu (Aynı durum Hititlerde de mevcut: Hitit Kralları’ndan Murşili isminin artık Mursili olarak telafuz edildiği anlaşılmıştır). Bundan dolayı belki de Assur’dan alınan -š- sesini içeren işaret aslında -s- sesini veriyordu. -s- sesini ihtiva eden işaret de belki -š- için kullanılıyordu. Bunun yanında Assur zamanında -š- sesi -z- ye dönüşmüştür düşüncesi de dilbilimciler tarafından belirtilmektedir 8 . Diakonoff; Urartuca’nın fonolojik sisteminin; atası Proto Doğu Kafkas Dili’nden daha fakir olduğunu belirterek, yaptığı incelemeler sonucu elde ettiği fonolojik ses değerlerini aşağıdaki tabloda göstermektedir. Tabloda yana yatık parantez içerisinde “/ /”, bunların fonolojik ses değerlerini, paranteze alınmayanlar ise çivi işareti içindeki 5 Wilhelm “a.g.e”, 121, 122 6 Melikişvili “a.g.e”, 21 7 Wilhelm 2004, 121 8 Zimasky 1971, 22 44 telafuzlarını belirtmektedir 9 . Diakonoff bu tabloyu düzenlerken Doğu Kafkas Dilleri’nin fonolojik sisteminden de yararlanmaktadır. Tabloda: I. kolon sessiz ve nefesli seslerin ses değerleri; II. kolon. Hurrice ses değerleridir ve tablo içinde verilmemiştir. III. kolon ani, emfatik (vurgulu) veya hemze ses değerleri; IV. kolon sesli ses değerleri; V. kolon liquid (akıcı) sesleri; VI. kolon nasal (burunsal) sesleri belirtmektedir 10 . Tablo 4: Urartu Dili’ndeki konsonant ve sonantlar ile diğer ses değerleri Konsonantlar Sonantlar I III IV V VI Labial stops (dudaksıl ) /p/ p /p/ p /b/ b - /m/ m Labial.fricatives ( dud.sürtünme ) - - /v/ b, -u-, -Vb-u- /w/ u , w x Dental stops ( dişsel ) /t/ t /ţ/ ţ /d/ d /r/ r /n/ n Dental.fricatives ( diş.sürtünme ) /s/ š - /z/ ? z ? - - Dental africates ( diş sürtmesiz ) /c/ s /c/ s / / z /l/ l ∗ - Velar stops ( damaksıl ) /k/ k /k/ q /g/ ? g ? - Velar spirants (damak sürtün. ) /x/ h - / Y / h /j/ i , g - Post velars, uvulars ( arka damk,küçükdil ) /q/ q - - - - Aspiration (?) ( nefesli ses ) /h/ h Her ne kadar Urartuca’nın telafuz sistemindeki ayrım tam tespit edilemese de bu dilin fonolojik sisteminin dental frikatifler (diş sürtünme sesleri) bifokal frikatifler (çift odaklı sürtünme sesleri) ve afrikatifler halinde betimlenebileceği belirtilmektedir. Ayrıca Urartuca’nın bir tonal (titreşen ses veren) dil olduğu belirtilmektedir. 9 Diakonoff 1986, 11,12. Tablo içinde verilen ses değerlerinden bazıları mevcut yazın ve simgeler arasında bulunmadığından verilememiştir. Eksik değerler hakkında söz konusu esere bkz. 10 Diakonoff 1986, 6 ∗ Diakonoff / l / sesinin tabi ki bir lateral (yanal ses) sonant olduğunu belirtmekte fakat tablo içerisinde fazla yer işgal etmemek için ayrıca belirtmediğini bildirmektedir. Diakonof “a.g.e” s. 12. Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|