YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
51
belirtmektedir
18
. Dil kurallarının uygulandığını ilk kez Yunan Medeniyeti’nde 
görmekteyiz.
19
.  Bütün Hurri-Urartu dilinde görülen –hi aidiyet suffixine -li çoğul ekinin 
takılması -hali şeklini de alabilmektedir. -hali ve -alhi,  –ulhi olarakta görülebilir. Bu 
özellik u + a’nın u’ya dönüşerek -ulhi olmasıyla açıklanmaktadır. Toponym (yer adları 
:harita 1) ve patronym (baba adları) ‘larda kullanılan  -ulhi ve -alhi ekleri birbirlerine 
çok benzemektedir.  
KUR
Melitea-l(i)-hi/e  >
 KUR
Melite-alhi (Malatya); 
KUR
Huša-li-hi > 
KUR
Hušalhi v.b.  
-li-hi kelime gövdesine takılınca sözcüğün bu şekli alması tamamen fonetik bir 
olay ve Urartu Dili konusunda derin araştırmalarda bulunmuş dil bilimcilerden 
Diakonoff, Melikişvili, Harutyunyan ve Salvini bu metatez’in görülmesinin yanında bu 
ekin bir bütün olabileceğine de değinmektedirler. Anlam olarak –hini ekiyle –ini 
birbirine çok yakındırlar. -ini suffixi de aidiyet bildirmekte: 
I
Minua-ini hubi: Minua’ya 
ait vadi, 
d
Haldi-ini-li KÁ: Haldi’nin büyük kapıları; 
d
Haldi-ini 
GIŠ
šuri/e: Tanrı Haldi’nin 
silahı, LUGAL – lili 
KUR
Etiuhinili: Etiu Ülkesi’nin kralları, 
I d
Sarduri-ini-li kurili: 
Sarduri’nin ayakları, 
KUR
Biainiše: Bia ülkesinin insanları (Ergatif halde). Adjektiflerde 
de –hi/e(ni) eki görülür ve onlara da plural eki –li takılabilmektedir: 
KUR
Bia-ini-li: Bialı 
(Van’lı), 
KUR
Lulu-ini-li: Lululu insanlar (Lulu Ülkesi’ne ait)... 
Adjektif yapan önemli eklerden birisi de –usi’ dir: badusi/e: yüce, büyük, 
azametli, LUGAL-nu-si veya LUGAL-si: krali, inusi:  şöyle,  şu (işaret sıfatı). –usi eki 
tekil olarak kullanıldığı halde kollektiflik yaparak sürü, ordu gibi çoğul anlam da 
verebilmektedir.  Ayrıca fiillerden isim yapma eki olarak –ipte bulunmaktadır:  usta: 
sefere çıkma, ustipte: sefer. 
 
 
                                                           
18
 Melikişvili 
1971,  31, 32, 95 
19
Faruk Z. Perek, Eski Çağ’da Dilbilgisi Araştırmaları, Edebiyat Fakültesi Basimevi, İstanbul, 1961, 1-3 ; 
Doğan Aksan, Her Yönüyle DİL / Ana Çizgileriyle Dilbilim, I. cilt, TDK. Yayınları, Ankara 2003, 17 
 
 
 

---

 
52
5.2.1.1.1. İSİM SOYLU KELİMELERİN DEKLİNASYONLARI (ÇEKİMLERİ)  
Urartuca’da singular (tekil) ve plural (çoğul) olmak üzere 2 numerus 
bulunmaktadır.  İsim çekimlerinde ise ergatif kontrüksiyon (yapı), transitif (geçişli) ve 
intransitif (geçişsiz) ekli olan  cümleleri birbirinden ayırdığı için cümle yapımında 
önemli bir rol oynayarak dikkat çekmektedir. Urartuca’da 8 isim hali bulunmaktadır ve 
kasus (hal) ekleri doğrudan doğruya gövdeye takılmaktadırlar. Urartuca’daki çekim 
ekleri: 
 1-Biçimlendirilmemiş kasus (gövde hali), 2-Nominatif veya ni kasusu,  
 3-Ergatif kasusu, 4- Genetif kasusu, 5- Datif kasusu, 6-İnstrumental kasusu,  
 7, Direktif kasusu, 8-Lokatif kasusu.
1-Gövde Kasusu: Gövdenin yalın olarak bulunduğu ve tüm kelimenin eksiz 
olduğu haldir: pulusi: stel, pili: kanal, qiura: yer (dünya), aše: kalkan, 
KUR
Buštu: Buştu 
Ülkesi... Gövde kasusunun plurali; plur. eki olan –li ekinin gövdeye takılmasıyla yapılır: 
ereli: kral, erelili (LUGAL-lili): krallar, burgalali: kaleler. 
Gövde kasusunun fonksiyonları nominatif kasusuna çok yakındır ve çok seyrekte 
olsa intransitif verblerin subjekti (öznesi) olarak görülebilirler. 
d
Haldikai 
URU
Ardinidi 
nunali 
I
Išpuinini 
I d
  Sardurehe 
I
Minua 
I
Išpuinihe..: Tanrı Haldi’nin önünde Ardini 
kentine Sarduri oğlu İşpuini ve İşpuini oğlu Minua geldiklerinde.. ; 
d
Haldi kuruni: Haldi 
güçlüdür. (Haldi gövde kassusunda kullanılmıştır). Geçişli fiille yapılan cümlelerin 
nesneleri de gövde kasusu durumunda bulunabilir. Bunlar hakkında bir çok örnek 
bulunmaktadır: 
I
Minuaše 
I
İšpuinihiniše ini pili aguni: İşpuini oğlu Minua bu kanalı tesis 
etti. Burada nesne pili (kanal) gövde kasusundadır, akkusatif kasusunda (-i- halinde) 
değildir. 
I
Minuaše ale ... terubi ini pulusi: Minua der ki; bu steli ben diktim. Nesne olan 
pulusi (stel) yine eksizdir. 
I
Minuaše 
I
Išpuinihiniše 
d
Halde eure ini suse šidištuni: İşpuini 
oğlu Minua Tanrı Haldi’ye (efendiye) bu susi tapınağını yaptırdı. 
I
Argištiše 
I
Minuahiniše 
ini ari šuni: Minua oğlu İşpuini bu tahıl deposunu kurdu. 
URU
Meišta hauni: (O) Meişta 
Ülkesi’ni fethetti, šatuali kureli: (O) ayaklar(ıma)sarıldı. 

---

 
53
2-Nominatif kasusu (-ni hali): Nominatif geleneksel olarak yalın hal olarak 
bilinir. Fakat burada nominatif halin singular şekli -ni eki ile gösterilmektedir. Plural 
halde ise önce -ni eki gelir ve daha sonra çoğul eki olan -li  sözcüğe takılır. Nominatif 
eki -ni gösterme zamiri -i(ni) ile eşitlenmektedir ve bu bir çok ölü dilde böyle olmuştur. 
Burada -ni veya -ini daha çok belirtici bir görev üstlenmektedir. esi: yer, alan > esini-ni : 
nominatif eki almakta ve sözcüğe daha çok belirtici bir anlam yüklemektedir. Bazı –ni 
ile biten sözcükler iarani, ebani v.b. gövde formlarıyla gösterilmişlerdir. 
 Nominatif  hal  intransitif öznesi olarak kullanılabilir:  uštabi 
I
Argištini: Argişti 
sefer(e) çıktı. uluštaibi 
d
Haldini: Haldi önde gitti. nunabi 
KUR
Manani: Manani ülkesi(ne) 
geldi.  Qiurani guldini manu: Ülke iskan edilmemişti. 
I
Minuani  LUGÁL DANNU: 
Minua güçlü kraldır.  
 
Nominal hal transitif verblerin nesnesi olarak kullanılabilir:  
Singular örnekler:  karuni 
I
Aššurnirarini 
I
Adadinirarehi LUGAL 
KUR
Aššurni 
KUR-ne: O (Haldi) Assur kralı Adadnirari oğlu Assurnirariyi yendi. karuni 
KUR
Manani 
KUR
Buštuni: O Mana ve Buştu ülkesini yendi. 
I
Argištiše ale haubi 
KUR
Etiunini: Argişti 
söyler, ben Etiunini Ülkesi’ni fethettim. haitu 
URU
Meištani 
URU
Quani 
URU
Šarituni 
URU
Nigibini: Onlar Meişta Qua Şaritu ve Nigibi Ülkeleri’ni fethettiler. (-ni eki intrn. 
fiillerde 3. şah.  plur. ekidir.) Dikkat edilirse ülke adları’nın hepsi –ni ekiyle bitmektedir. 
parubi 
MI
lutuni: kadınları sürüp çıkarttım (-bi preteritum (geçmiş zaman) ekidir).   
Plural örnekler: 
LÚ
huradineli uelidubi: Savaşçıları topladım. 
LÚ
huradinili 
kedanuli: Savaşçıları sefere yolladım. 
d
Haldia ištine inanili arniušinili I MU zadubi: 
Haldi için burada bu bir yıl içinde bu eylemleri yaptım. (Uratu dilinde bir başka göze 
çarpan özellik kongruenz uyumudur. Kongruenz: cümle içindeki kelime eklerinin kasus 
ve numerus bakımından cümledeki diğer öğelerle uyum içinde bulunmasıdır.) Gövde ve 
nominatif kasusları fonksiyon bakımından görüldüğü gibi birbirlerine benzemekteler. 
Her ikisi de intrn. verblerin öznesi veya trn. verblerin nesnesi olabilirler. Fakat nominatif 
daha çok intrn. verblerin öznesi için kullanılmaktadır. 

---