Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- $ 2 AR-in qanunvericiliyində müqavilədən kənar öhdəliklərin kollizion tənzimi
- § 3. Müqavilədən kənar öhdəliklərin beynəlxalq hüquqi tənzimi
$ 2 AR-in qanunvericiliyində müqavilədən kənar öhdəliklərin kollizion tənzimi edilə bilər: 1) istehlakçının yaşadığı və ya adətən olduğu ölkənin hüququ; 2) istehsalçının və ya xidmət göstərən şəxsin yerləşdiyi və ya yaşadığı ölkənin hüququ; 3) istehlakçının malı aldığı və ya ona xidmət göstərildiyi ölkənin hüququ. Mülki qanunvericiliyə görə malın, işin və ya xidmətin konstruksiya, resept və ya digər qüsurları (keyfiyyətsiz məhsul) nəticəsində, habelə mala (işə, xidmətə) dair yanlış və ya yarımçıq informasiya nəticəsində fiziki şəxsin həyatına, sağlamlığına və ya əmlakına, yaxud hüquqi şəxsin əmlakına dəyən zərərin əvəzini malın satıcısı və ya istehsalçısı, işi görmüş və ya xidməti göstənniş şəxs (icraçı), təqsirli olub-olmadığına və zərərçəkənin onlar ilə müqavilə münasibətlərində olub-olmadığına baxmayaraq, ödəməlidirlər. Bu zaman vurulan zərərin əvəzini zərərçəkmişin seçimi üzrə ya məhsulun (işin) satıcısı (işi görən), ya da istehsalçı ödəməlidir. Əgər meydana gələn belə öhdəlikdə xarici element mövcuddursa və edilən müraciətdə tətbiq ediləcək hüquqla bağlı qeyd yoxdursa, onda hüququ tətbiq edən orqan istehlakçıya (dəyən zərərin ödənilməsi tələbi ilə çıxış edən şəxsə) yuxanda qeyd edilən kollizion bağlanmalann istinad etdiyi hüquq sistemlərindən birini seçməyi təklif etməlidir. Müqavilədən kənar öhdəliklərin bir növü də əsassız varlanma hesab edilir. Qeyd edilməlidir ki, əsassız varlanma halları milli qanunvericiliklərdə müxtəlif şəkildə müəyyən edilir. Bundan irəli gələrək “Beynəlxalq xüsusi hüquq haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununda "əsassız varlanma" anlayışının Azərbaycan Respublikasının hüququ ilə müəyyən edilməsi haqqında müddəa nəzərdə tutulub. Mülki qanunvericiliyə görə əsassız varlanma yalnız o zaman baş verir ki, bu cür varlanmaya haqq qazandıran qanuni əsas və ya müqavilə əsası olmur. Hüquqi əsas olmadan varlanma, həmçinin o hallarda baş vermiş sayılır ki, bu cür varlanma həyata keçirilməmiş əsasa və ya sonralar aradan qalxmış əsasa söykənir. 233 Fasil 13. Müqavilədən kənar öhdəliklər Xarici elementli əsassız varlanmaya qarşı verilən iddiaya baxılan zaman tətbiq ediləcək hüququ müəyyən etməklə bağlı Qanunun 28-ci maddəsində iki kollizion bağlanma nəzərdə tutulmuşdur: 1) əgər əsassız varlanma özgənin əmlakına edilən qəsd nəticəsində yaranırsa, bu zaman qəsdin baş verdiyi ölkənin hüququ tətbiq edilməlidir; 2) digər hallarda İsə əsassız varlanmanın baş verdiyi dövlətin hüququ tətbiq edilir. § 3. Müqavilədən kənar öhdəliklərin beynəlxalq hüquqi tənzimi Elmi-texniki tərəqqinin inkişafı nəticəsində delikt öhdəliklərin də forma və məzmunu dəyişmişdir. Yüksək təhlükə mənbəyi olan elə obyektlər meydana gəlmişdir ki, çox vaxt onların vurduğu ziyanın qarşısını almaq ayrıca bir dövlətin imkanları xaricində olur. Bu mənada müasir delikt münasibətləri beynəlmiləlləşmiş, onlann tənzimi milli hüquq çərçivəsindən kənara çıxaraq beynəlxalq xarakter kəsb etmişdir. Bir qayda olaraq dövlətlər səylərini birləşdirməkdən ötrü öz aralarında beynəlxalq müqavilə bağlayırlar. Müqavilədən kənar Öhdəliklərin beynəlxalq hüquqi tənzimi ilə əlaqədar da çoxtərəfli və ikitərəfli beynəlxalq müqavilələr mövcuddur. Çoxtərəfli beynəlxalq müqavilələr müxtəlif sahələr üzrə bağlanmışdır. Onların bir qismi nüvə fəaliyyəti nəticəsində vumlan ziyana görə məsuliyyət müəyyən edİr. Bura 1963-cü il “Nüvə fəaliyyəti nəticəsində vurulan ziyana görə mülki məsuliyyət haqqında” Vyana Konvensiyası, 1971-ci il “Nüvə materiallarının dəniz daşımaları sahəsində mülki məsuliyyət haqqında” Konvensiya, 1962-ci il “Nüvə gəmilərinin operatorlarının məsuliyyəti haqqında” Bnıssel Konvensiyası, 1960-cı il “Nüvə enerjisi sahəsində üçüncü tərəf qarşısında məsuliyyət haqqında” Paris Konvensiyası aiddir. 234 ^ 3, Müqavilədən kənar öhdəliklərin beynəlxalq hüquqi tənzimi NÜVƏ fəaliyyəti nəticəsində vurulan ziyanın ödənilməsi ilə əla* qədar qaldırılan iddialara münasibətdə məhkəmənin yurisdiksİya- smı müəyyən etmək üçün Vyana və Paris konvensiyalarında əsas kollizion bağlanma kimi "nüvə insidentinin baş verdiyi yer" meyarından, subsidiar kollizion bağlanma kimi isə "nüvə qurğusuna görə məsuliyyət daşıyan dövlət" (Vyana Konvensiyası) və ya "nüvə qurğusunun yerləşdiyi dövlət" (Paris Konvensiyası) meyarından istifadə edilmişdir. Hər iki konvensiyaya görə ödəmənin xarakteri, forması və həcmi ilə bağlı məsələlər səlahiyyətli məhkəmənin qanunu üzrə həll edilir. 1963-cü il Vyana, 1962-ci il Brüssel konvensİyalannda nüvə fəaliyyəti nəticəsində vurulan ziyana görə məsuliyyəti istisna edən hallar da nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki, sİlahlı münaqişə, hərbi əməliyyat, vətəndaş müharibəsi və üsyan zamanı nüvə insidentinin vurduğu ziyana görə nüvə qurğusunun operatoru məsuliyyətdən azad olunur. Bəzi hallarda isə təbii fəlakət halının mövcudluğu belə məsuliyyəti aradan qaldırmır. Delikt öhdəliklərlə əlaqədar olan çoxtərəfli müqavilələrdən biri də 1969-cu il “Dənizin neftlə çirklənməsindən vurulan ziyana görə mülki məsuliyyət haqqında” Brüssel Konvensiyasıdır. Konvensiya gəmilərdən dənizə neft axını İlə əlaqədar ciddi məsuliyyət müəyyən etmişdir. Yalnız Konvensiyada nəzərdə tutulan hallarda mülkiyyətçi məsuliyyətdən azad ola bilər. Müqavilədən kənar öhdəliklərin tez-tez təsadüf olunduğu sahələrdən biri də beynəlxalq daşımalarla bağlıdır. Bu istiqamətdə bağlanmış çoxtərəfli beynəlxalq müqavilə kimi 1971-ci il “Yol-nəqliyyat hadisələrinə tətbiq edilən hüquq haqqında” Haaqa Konvensiyasını qeyd etmək olar. Yol-nəqliyyat hadisələrinə tətbiq ediləcək hüquqla bağlı əsas prinsip kimi "lex loci deücti commissi"yə istinad edən Konvensiya həmin bağlanmaya əsasən hətta onun iştirakçısı olmayan dövlətin hüququnun tətbiqini də nəzərdə tutur. Konvensiyada "daha sıx bağlı olan hüquq", "nəqliyyat vasitəsinin qey 235 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|