Geologiya uzb



Yüklə 1,01 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə31/38
tarix08.04.2018
ölçüsü1,01 Mb.
#36587
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   38

 

 

65



65

Granulometrik  tarkibini  urganish  suvli  katlamlarning  geologik  va  paleogeografik 

sharoitlarini urganishda, kuduklarda suzgichlarning konstruktsiyasini tanlashda yordam beradi. Tog 

jinsi  zarralarining  katta  kichikligi  turlicha  buladi  va  mikrometrdan  (0,001  mm)  bir  necha  yuz 

millimetrgacha uzgaradi. 

Ayrim  kattalikdagi  donalar  va  zarralarning  tog  jinsidagi  mikdori  mexanik  yoki 

granulometrik taxlil yordamida aniklanadi. 

Granulometrik  tarkibning  logarifmik  grafigini  chizish  uchun  abstsissa  ukida  zarralar 

diametrining  logarifmi  joylashtiriladi,  ordinata  ukida  esa  zarralarning  yigindi  (umumiy,  ortib 

boruvchi) foizini oddiy masshtabda joylashtiriladi (32-rasm).  

  

  

 



 

 

 

 

 

 

 

32-rasm. Granulometrik tarkibning logarifmik grafigi. 

  

Bu  grafikdan  10%  va  60%  mikdorga  tugri  keladigan  zarrachalar  diametri  aniklanadi. 



Birinchi  kursatkich  (d10)  effektiv  diametr  deb  ataladi  va  turli  kattalikdagi  zarrali  jinslarda  shu 

diametrdan  kichik  zarralar  10%ni  tashkil  kiladi.  Ikkinchi  kursatkich  (d60)  turli-tumanlik 

koeffitsientini kuyidagi formula aniklashga yordam beradi.  

 

Agar KT < 5 bulsa, tog jinslari bir xil kattalikdagi zarralardan tashkil topgan buladi. KT > 5 



bulsa, tog jinslari turli xil kattalikdagi zarralardan tashkil topgan deb xisoblanadi.  

Donador  tog  jinslarining  tarkibi  tugrisidagi  grafik  chizigining  xarakteriga  karab  xam  fikr 

yuritish  mumkin;  tog  jinslari  bir  xil  kattalikdagi  zarralardan  tashkil  topgan  bulsa  chizik  tik  xolda, 

turli kattalikdagi zarralardan tashkil topgan bulsa chizik kiya (yotik) xolatda buladi.  



2. Govaklik tog jinslari xosil bulishi jarayonida va ularning nurashi, suvlar ta`siri natijasida, 

uz tarkibida turli-tuman shakldagi va kattalikdagi govaklarni, bushliklarni xosil kiladi (33-rasm).  



Govaklik  deb,  tog  jinslari  tarkibidagi  zarralar  urtasidagi  bushlikka  aytiladi.  Bu  xususiyat 

yoriklar bilan birgalikda tog jinslarining gidrogeologik xususiyatini belgilab beradi.  

er  yuzasidan  chukurlikning  ortib  borishi  va  tsementlanishi  bilan  tog  jinslarining  govakligi 

kamayib boradi. Tog jinslaridagi govaklar, bushliklar va yoriklar uzlarining turlari va kattaliklariga 

karab  bir-birlaridan  fark  kiladilar.  Kapillyar  bulmagan  govaklarning  diametri  1  mm  dan  katta, 

kapillyar govaklarning diametri esa 1 mm dan kichik buladi. 

Govak  va  yoriklar  kattaliklariga  karab  uch  guruxga  bulinadi:  1)  uta  kapillyar  govaklar 

(govakning  kattaligi  0,5  mm  dan  katta,  yoriklar  esa  0,254  mm  dan  kichik);  2)  kapillyar  govaklar 

kattaligi 0,5-0,002 mm, yoriklar esa 0,254 - 0,001 mm buladi; 3) sub kapillyar govaklar 0,0002 mm 

dan kichik, yoriklarning kattaligi 0,0001 mm dan kichik. 

Tog  jinslarining  uta  kapillyar  govaklarida  va  yoriklarida  erkin  suvlar  xarakatlanadi, 

kapillyar  govaklarida  esa  erkin  suvlar  kisman  kapillyar  kuchlar  ishtirokida  xarakat  kiladi.  Tog 

jinslarida  sub  kapillyar  govaklar  va  yoriklar  bulsa  (gillar,  gilli  slanetslar  va  boshkalar)  ular  suv 



 

 

66



66

utkazmaydi. Tabiatdagi  tog  jinslarining  barchasida  govaklar  uchraydi,  lekin  ular  xosil  bulishi 

buyicha turli-tuman xarakterga ega buladi (33-rasm). 

  

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

33-rasm. Tog jinslaridagi govaklik turlari. 

1. Ayrim strukturaviy govakli va yorilgan koya jinslar; 2. Nurash natijasida govaklarning ortishi; 3. 

Erish natijasida xosil bulgan govaklar; 4. Yaxshi saralangan sergovak bushak kumli jinslar; 5. Turli 

kattalikdagi zarralar bilan boglik kamgovakli bushak kumli jins; 6. Govaklarda kotishmaning xosil 

bulishi  va  usishi  bilan  boglik  kamgovakli  kumli  jinslar;  7.  Mikro  va makro  govakli  lyossimon 

jinslar; 8. Mikrogovakli gilli jinslar. 

 

Govaklikning  mikdori  govaklik  koeffitsienti  "n"  bilan  belgilanadi  va  u  kuruk  jins 



govaklarining  umumiy  xajmini,  kuruk  tog  jinsining  umumiy  xajmiga  bulgan  nisbati  bilan 

aniklanadi. Govaklik koeffitsienti birliklarda va foizlarda ifodalanadi.  

 

bu  erda  Vn  -  govaklar  xajmi;  V  -  tog  jinsining  xajmi.  Govaklik  koeffitsienti  solishtirma  va 



xajmiy  ogirlik  orkali  xisoblanishi  mumkin.  Agar  solishtirma  va  xajmiy  ogirliklar  ma`lum  bulsa 

govaklik koeffitsienti kuyidagi formula orkali aniklanadi:  

 

n-govaklik  koeffitsienti,  %.  d-jinsning  xajmiy  ogirligi,  g/sm



3

. ∆  -jins  skletining  solishtirma 

ogirligi, g/sm

3

.      



Govaklarning xajmi tog jinslarini tashkil kilgan zarralarning joylanishiga, bir xil kattalikdagi 

zarra  va  donalardan  tashkil  topganligiga,  tsementlanish  darajasiga,  tog  jinslarining  xolatiga,  yorik 

va darzlarning xarakteriga boglik. 

Umumiy  govaklik  koeffitsientidan  tashkari  gidrogeologiya  va  injenerlik  geologiyasida 

keltirilgan  govaklik  koeffitsientidan  e  keng  foydalaniladi.  Bu  koeffitsient  govaklarning  umumiy 

xajmini V

u

, tog jinsi skletining xajmiga (V



c

) nisbati bilan aniklanadi.  

 

Umumiy va keltirilgan govaklik koeffitsientlari kuyidagi formulalar orkali boglangan:  



 


Yüklə 1,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   27   28   29   30   31   32   33   34   ...   38




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə