Geologiya uzb
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 30-rasm. Tog jinslarida suv turlari (A.F.Lebedev buyicha)
- 4-Mavzu. Tog jinslarining suvli-fizik xususiyatlari
63 63 kilishi mumkin, -78 0 S da xam muzlamaydi, elektr tokini utkazmaydi, tuzlarni eritish xususiyatiga ega emas, xosil bulish jarayonida issiklik ajratib chikaradi va zichligi 1,2-2,4 g/sm 3 urtasida uzgarib turadi. Bush boglangan yoki xakikiy parda kurinishidagi suv gigroskopik suv pardasining govaklardagi xavoning namligi 100% teng bulganda yoki govakdagi xavo suv buglari bilan tuyinganida, usishi natijasida xosil buladi. Parda suvlari elektrostatik yoki molekulyar kuchlar yordamida zarralar bilan ushlanib turadi. Uning mikdori mustaxkam boglangan suv mikdoridan turt marta kup bulishi mumkin.
Bush boglangan suvning gigroskopik suvga nisbatan boglanish darajasi pastrok buladi va parda kurinishida xarakatlanishi mumkin. Xarakat kalin pardaga ega bulgan jins zarralaridan, yupka pardali zarralar tomoniga karab yunalgan buladi va zarralar atrofida pardalar kalinligi tenglashguncha davom etadi. Pardaning kalinligi suv molekulasining bir necha yuz molekulasi diametriga yoki
millimetrning yuzdan
bir kismiga
teng buladi.
Bush boglangan suvning zichligi oddiy suvning zichligidan katta bulmaydi, ammo yopishkoklik darajasi yukorirok va shuning uchun tuzlarni eritish kobiliyati darajasi pastrok buladi. Bush boglangan suvlar ogirlik kuchi ta`sirida xarakat kilmaydi, aksincha uning yunalishiga karama-karshi xarakat kiladi. Tog jinslaridagi bush boglangan suvning maksimal mikdori jinslarning maksimal molekulyar namlik sigimiga tugri keladi. Bush boglangan suvning yukori kismidangina usimliklar ozukalanishi mumkin. Tuprokda bu suvning mikroorganizmlarning rivojlanishiga ijobiy ta`sir kursatadi. Bush boglangan suvning mikdori tog jinslarining granulometrik va mineralogik tarkibiga boglik, masalan montmorillonit tarkibli gillar, gilsimon yirik donali jinslardagi bush boglangan suvni tortib olish xususiyatiga ega. Janubiy xududlarda tarkibida yaxshi eruvchi tuzlar kup bulgan gilli jinslar keng tarkalgan buladi. Bunday sharoitda bush boglangan suvlar tuz kontsentratsiyasi yukori erdan past joylarga karab yunalgan buladi. 30-rasm. Tog jinslarida suv turlari (A.F.Lebedev buyicha) 1-jins zarralari; 2-suv buglari; a-tulik bulmagan gigroskopik namlik; b-maksimal gigroskopik namlik; "v" va "g"-jins zarralaridagi parda kurinishida bulgan suvlar; 4-jins zarrasi atrofidagi erkin suvlar.
Kapillyar suvlar tabiatda keng tarkalib, tog jinslarining mayda govak va yoriklarini tuldiradi. Kapillyar suvlar molekulyar kuchlar bilan tog jinslarida ushlanib turmaydi.
64 64 Shuning uchun ularni erkin suvlar toifasiga kiritiladi. Kapillyar suvlar tog jinslari govaklarida suv va xavo urtasida rivojlanadigan kapillyar kuchlar ta`sirida ushlanib turadi va xarakatlanadi xamda ogirlik kuchi ta`siri ostida buladi. Uz xususiyati buyicha kapillyar suvlar erkin suvlarga yakin. Fakat bu suvlar shisha naychalarida kutarilish xususiyatiga ega. Agar shunday naychalarni suvli idishga tushirilsa naychalarning diametriga karab suv turli balandliklarga kutariladi. Diametri kichikrok naychalarda suv balandrok kutariladi. Tog jinslarida shunga uxshash xodisa ruy beradi. Ogirlik kuchi ta`siriga karshi kutarilishi ma`lum chegaralargacha yoki kapillyar kuchlar bilan ogirlik kuchi orasida muvozanat xosil bulganga kadar davom etadi va bu balandlikni kapillyar kutarilish balandligi deyiladi (31-rasm). Agar kapillyar suvlar er osti suvlari bilan boglangan bulsa, tog jinslarining kapillyar suvlar bilan tuyingan kismini kapillyar xoshiya deyiladi. Tog jinslarining kapillyar kutarilish balandligiga teng bulgan kapillyar mintaka kalinligi, ularning granulometrik tarkibiga, govakligiga, tog jinslarining tuzilishiga, suvning yopishkokligiga, xaroratiga va minerallashuviga boglik. Kapillyar suvlarni urganish kishlok
xujaligida katta
axamiyatga ega.
Birinchidan kapillyar suvlar usimlik ozukalanadigan asosiy suv xisoblanadi; ikkinchidan kapillyar suvlar usimlik ozukalanadigan asosiy suv xisoblanadi; ikkinchidan kapillyar mintakaning balandligi er yuzasi bilan tenglashsa yoki yakin bulsa uning yuzasidan kup mikdorda suv buglanadi va tuprokni shurlantiradi yoki botkoklanishiga olib keladi.
Erkin (gravitatsion) suvlar tog jinslarining govaklari va bushliklari suvga tuyinganda xosil buladi.
Erkin suvlarning xarakati asosan ogirlik kuchi ta`siri ostida kiyalik buyicha, kisman esa kapillyar kuchlar ta`sirida sodir buladi. Erkin suvlar gidrostatik bosim uzatish xususiyatiga ega. Bu suvlar asosan er osti suvi katlamlarini xosil kiluvchi suvdir. Nixoyat tabiatda, turli minerallarning tarkibiga kirgan tseolit, kristallizatsion va konstitutsion suvlar buladi. Tseolit suvlar opal (SiO 2 *nH 2 O) anal`tsim (Na 2 Al
SiO 12 *nH 2 O) turidagi minerallar tarkibida uchraydi. Ular minerallar bilan juda bush boglangan va +800S xaroratdan boshlab ajralib chika boshlaydi Kristallizatsion suvlar gips (CaSO 4 2H
2 O) turidagi minerallarning tarkibiga kiradi. Bu turdagi suvlar minerallar bilan mustaxkamrok boglangan buladi. Minerallardan +300-400 0 S dan past xaroratda ajralish mumkin. Konstitutsion suvlar - minerallarning tarkibini xosil kilishda katnashadi. Bu suvlar minerallar bilan mustaxkam boglangan buladi va +4000 - 1300 0 S dan yukori xaroratda minerallardan ajralishi mumkin.
bush, kotmagan, chukindi tog jinslari tarkibini shagal, kum, chang, gil va mayda kolloid zarralar tashkil kiladi. Suvni yaxshi utkazuvchi va yomon utkazadigan jinslarning tarkibini tashkil kiluvchi donalar va zarralarning katta kichikligini aniklash katta axamiyatga ega, chunki jinslarning suv utkazuvchanligi, govakligi, suv berish kobiliyati, namlik sigimi, kapillyarligi, ularning granulometrik tarkibiga boglik. Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|