Gimnastikada umumiy va maxsus tayyorgarlik mashqlari bo‘yicha mahoratini oshirish. Reja

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Morgunova I.I. Gimnastika va uni o‘qitish metodikasi. O‘quv qo‘llanma – Tashkent, Ilm-ziyo - 2011 y
   
2. 
   Сушко Г.К. Гимнaстикa и методикa её преподaвaния. Учебное пособие Т.: ILM-ZIYO.-2012 г
   
3. 
   P.Edwards M.A. Gymnastics, London, The Royal Navy, 1999.
   
4. 
   Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz.Toshkent “O‘zbekiston” – 2017 y.
   
5. 
   MirziyoyevSh.M. Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. “O‘zbekiston” NMIU, 2016 y.
   
6. 
   MirziyoyevSh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston” NMIU, 2016 y.
   
7. 
   2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947 sonli Farmoni.
   
8. 
   Yefimenko A.I., Yo‘ldashev Q.Q., Umarov M.N. Gimnastika darsining samaraligini oshirish usullari. Tashkent, 1995 g
   
9. 
   Tulenova X.B., Malinina N.N., Inozemseva L.A. Umumrivojlantiruvchi mashqlarni (URM) o‘rgatish metodikasi. Tashkent, 2005 y.
   
10. 
    Joseph P. Kennedy. Rhythmic gymnastics. Rhythmic Gymnastics Quick Start Guide- August 2008.
    
11. 
    Umarov M.N Gimnastika. Toshkent, "VNESHINVESTPROM" MChJ 2015
    

GIMNASTIKA JIHOZLARIDA BAJARILADIGAN MASHQLAR
Reja:
1. Qo’shpoyani ushlash mashqlari va usullari
2. Halqada bajariladigan mashqlar
3. Dastlabki otda bajariladigan mashqlar
4. Past-baland qo’shpoyada bajariladigan mashqlar

Buyumlar bilan bajariladigan mashqlarning umumiy tavsifiva paydo bo'lish tarixi

Buyumlar bilan bajariladigan mashqlar badiiy gimnastika bo'yicha musobaqa dasturining asosiy mazmunini tashkil etadi. Oliy toifali gimnastikachilarning musobaqa kombinatsiyalari musobaqa uyg'unligida har xil buyumlar bilan bajariladigan harakatlarning turli tuman gavda harakatlari bilan birikmasidan iborat
Badiiy gimnastikada foydalanadigan buyumlar uz shakli, fakturasi va o'lchamlari bilan ajralib turadi.
Badiiy gimnastika sport programmasida buyumlar 5 ta (arqon, halqa, to'p, cho'qmor, lenta) hamda bittasi buyumsiz mashqlar bilan bajariladi.
Arqon gimnastikachi uchun qulay uzunlikdagi, ko'ndalang kesim diametri 0.5-1.0 sm bo'lgan, uchlarida tugunlari bor yoki yo'q kanop (yoki boshqa) arqon bo'lib, rangi ixtiyoriy, lekin ko'rinadigan bo'lishi kerak.
Gardish (obruch) aylana shakldagi, ichki diametri 80-90 sm, qalinligi kamida 300 gramm, yelimdan (plastmassadan) yasalgan buyum. Ilgari dyuralyuminiy va yog'ochdan yasalgan obruchlar ham ishlatilgan. Rangi ixtiyoriy rangda bo'ladi.
To'p - rezina shar, diametri 18-20 sm., vazni kamida 400 gramm. Rangi ixtiyoriy rangda.
Tasma (lenta) - uzunligi 50 - 60 sm., diametri lsm.li tayoqcha, harakatlantiruvchi qotirma - karabincha hamda 6 metr uzunlikdagi mato tasmasi +1 metr astar va eni 50-60 sm. og'irligi (tayoqchasiz) kamida 35 grammli konstruktsiya. Rangi ixtiyoriy rangda.
Cho'qmor (bulavalar) bochkasimon ko'rinishga ega, bo'g'zi ingichkalashib boruvchi va boshchalari sharsimon ikkita buyum. Boshchasining diametri 3 sm. gacha cho'qmorning uzunligi 40-50 sm., har bir bulavaning og'irligi kamida 150 gramm. Rangi ixtiyoriy rangda.
Badiiy gimnastika bilan shug'ullanuvchi o'rta va kichik yoshdagilar uchun nafakat buyumlardan foydalanishga ruxsat bcriladi, balki proportsional kichraytirilgan hajmdagi buyumlarni ishlatish ham tavsiya etiladi.
Badiiy gimnastikada ishiatiladigan buyumlar turli xil manbalardan tanlab olingan.
Arqon va to'p bilan bajariladigan mashqlar bolalarning o'yin-laridan ko'chirilgan. Ular 1930 yillarda tan olinib, 1965 yildan beri majburiy buyumlar sirasiga kiritilgan.
Ayrim mutaxassislar 20-yillardayoq bolalar bilan ishlashda obruchli mashqlardan foydalangan.
Xalqaro musobaqalarga 1967 yilda dastlab yog'och gardish (obruchlar) kirib kelgan, lekin keyinroq ularni yelim gardishlar siqib chiqargan.
Tasma 1927 yilda Reynxold Glierning «Lolaqizg'aldoq» baleti tufayli aks buyumi sifatida ishlatila boshladi. Tasma bilan raqs tushish g'oyasi uning birinchi ijrojisi Asaf Messererga tegishli. U bunday raqsni bolaligida ko'chmanchi xitoy ko'zboy-lag'ichlari ijrosida ko'rgan edi. Tasma halqaro musobaqalar dasturiga 1971 yilda kiritilgan.
Cho'qmor (bulavalar) bilan bajariladigan mashqlar dastawal 19-asrning o'rtalarida Chexiyaning Sokol gimnastikasida qo'l-lanilgan, keyinchalik XX-asr o'rtalarida sport gimnastikasida ishlatilgan. Xalqaro dasturga cho'qmorlar 1973 yilda kiritilgan
Buyumlar bilan bajariladigan mashqlar tasnifining biomexanik asoslari
Garchi badiiy gimnastikada buyumlar turli shaklga, fakturaga, o'lchamga ega bo'lib, har bid o'ziga xos yondashuvni harakatlanayotgan bo'ladi, shu boisdan ushbu harakatlarni alohida guruhga ajratish biomexanika nuqtai nazaridan ma'qul emas.
Shunday qilib, buyumlar bilan bajariladigan mashqlarning biomexanik qonuniyatlariga tayangan holda, quyidagicha tasniflash maqsadga muvofiqdir:
l.Saqlab turish va balans.
2. Aylanma harakatlar.
3.Figurali harakatlar.
4.Uloqtirma harakatlar.
5.Dumalama harakatlar.
Ayni paytda, buyumlar bilan bajariladigan «mayda ishlar» manipulyatsiyalar deb ataladi.
Buyumlar bilan harakatlar xuddi tana harakatlari kabi, odatda, beshta bosqichga ajratiladi:
1. Boshlang'ich holat (boshlang'ich bosqich).
2. Tayyorgarlik harakatlari (tayyorgarlik bosqi.chi).
3. Asosiy harakatlar (boshlang'ich bosqich).
4. Amalga oshirish bosqichi.
5. Yakunlovchi bosqich.
Buyumlarni uloqtirish va ilib olish bundan mustasno bo'lib, ular fazalarning ikki karra ko'paytirilgan sonidan iborat qo'sh harakat sifatida baholash mumkin.
Buyumlarni ushlab turish va balans
Buyumlarning turlicha shakllari ularni ushlab turishining har xil usullarini taqozo etadi.
Arqon odatda, ikki uchidagi tugunchalardan ushlanadi: tuguncha kaftning o'rtasida joylashadi, barmoqlar musht bo'lib tugilib, tugunchani siqib oladi, arqon bosh va ko'rsatkich barmoqlar o'rtasidan yotadi. Musht ichidagi arqon bemalol harakatlana olishi uchun uni haddan ziyod siqib ushlamaslik kerak.
Buyumlar bilan bajariladigan mashqlar tasnifi
Tana yoki
qo'l
atrofida
aylantirish-
lar QoM(lar) Kaftda, kaft bilan, bilak, qo'l bo'ylab
gavda Bo'yin, yelka aylanasi, bel butun gavda aylanasi
Oyoq(lar) Oyoq kaftlari, to'piq, butun oyoq
Figurali harakatlar Doiralar»sak kizliklar» Turli sathlarda kichik, o'rta va katta
Spirallar Ilonchalar tegirmonlar Vertikal, gorizontal va aylana; turli sathlarda
Buyum
ustidan
sakrashlar 1-3 marta aylanishlar
bilan, halqaga
(kesishma),tig'izushlab Oldinga. Orqaga va yon tarafga; gavdaning turli holatlarida
Harakatlanay otgan buyum ustidan Sirpanay otgan, buralayotgan,
aylanayotgan, urilib qaytgan xamda
polda va pol ustida shakl chizayotgan
Buyumga
kirish elementlari Kiyish bilan Oldinga, orqaga,ichkariga, tashqariga hamla bilan
tashlab Gorizontal hamda oldinga, orqaga va yon tarafga aylanib
qadam tashlab sakrab Maxsus tayyorlangan va mustaqil
harakatlanayotgan buyumga
(sirpanayotgan, buralayotgan va sh.k)
Buyumlar-ni taxlash Buyum uchlarini al mash lab
ushlash bilan Gavda oldida. Orqada, yonboshda, bosh usti va orqasida
Tana a'zolarini tekkizib bukib Qo'l(lar)ni, oyoq(Iar)ni, gavdani
Bundan tashqari, arqonni quyidagicha ushlash mumkin:
- bir uchidan;
- bir qo'llab ikkala uchidan;
- bir qo'lda yoki ikki qo'llab o'rtasidan;
- 2-4ga buklab, bir va ikki qo'lda
Gardish (obruch) odatda , bir qo'llab ikki xil usulda ushlanadi:
- qattiq ushlash - obruch xuddi arqon kabi musht ichida siqiladi;
- erkin ushlash - obruch kaftning ichki qirrasida, bosh va ko'rsatkich barmoqlar o'rtasida joylashadi.
Obruch tekis buyum bo'lgani uchun uning holati va harakatlari tekislik nuqtai nazaridan baholanadi:
- yuza;
- yonbosh;
- gorizontal;
- qiya.
Ayrim holatlarda obruch ikki qo'llab, osti va ustidan mahkam ushlab ko'tarilishi mumkin.
To'p odatda, biroz yozilgan barmoqlar bilan kaftda tutib turiladi, to'pning kaftga asosiy tayanchi barmoqlarning boshla-nadigan joyiga to'g'ri keladi, kaftning o'zi to'pga tegmaydi, barmoqlarning bo'rtma yumshoq joylari to'pga salgina tegadi, uni nazorat qiladi, biroq yopishib olmaydi. To'pni bilakka, tirsak qismiga yoki gavdaga bosish ta'qiqlanadi. To'p shar shaklidagi, nisbatan ancha og'ir buyum (400 gramm), kaft uchun ham anchayin katta diametrga ega (18-20), shu boisdan uni qo'l va tananing oddiy harakatlari yordamida ushlab urishning o'ziyoq texnik jihatdan yetarli darajada murakkab vazifa va hodisa bo'lib, mutaxassislar buni balans deb atashadi.
To'p balansi, o'z mohiyatiga ko'ra, to'pni panjaga nisbatan barqaror holatda saqlashdir. Fizika qonunlariga ko'ra, agar to'p og'irligi markazining proektsiyasi panja tashqarisiga chiqmasa, muvozanat saqlanib qoladi, shu boisdan, qo'llar va gavda harakatlari vaqtida panjani shunday tutish kerak-ki, u doimo to'p ostidabo'lsin.
Tuzilmaviy guruhlar Mashq turlari Mashq kurinishlari
Uloqtirish-
lar va qay-
ta uloq-
tirishlar To'g'ri Yonbosh, yuza, gorizontal
Aylanma Qo'l, oyoq,yelka ostidan.orqaga
Burma Turli o'qlar bo'yicha
Noodatiy Oyoq(lar)da, buyum uchi va o'rtasidan
Ikkita buyumda Parallel, turli yo'naltirilgan. Turli sathlarda, navbatma-navbat, ketma-ket
Qaytarish-lar polda OIdinga,orqaga, yon tarafga
Gavda bilan Panja, tirsak, yelka, ko'krak,son, tizza,boldir, oyoq kafti bilan
Ilib olishlar oddiy Gavda oldida va bosh tepasida,yon tarafda
aylanma Qo'l oyoq ostida, orqada,bosh tepasida
Murakkab Dumalatib, chirpirak qilib aylantirib va boshqalar
Noodatiy ushlab Oyoq(lar), gavda bilan buyumning uchi yoki o'rtasidan
uzatishlar oddiy Gavda oldida va bosh tepasida
aylanma Qo'l, oyoq tagida,orqadi, bosh tepasida
Dumalash-lar polda 01dinga,orqaga, yon tarafga, yoy buy lab
gavdada Panjalarda, bir va ikki qo'llab, ko'krak va
elkalarda, gavda va oyoqlarning old, orqa
va yon taraflarida, turli sathlarda
Aylanti-rishlar qo'Uarda Bir yoki ikki qo'l panjalarida,
tirsakda,gavda oldida, yonboshda, belda,
bosh usti va orqasida, turli sathlarda
gavdada Qimirlab va qimirlamasdan
oyoqlarda Ikki va bir,erkin va tayanch oyoqda
Chirpirak-lar polda Qimirlab va qimirlamasdan
gavdada Qo'lda, qo'llar bilan, oyoqda,ko'krakda,
qimirlab va qimirlamasdan turli o'qlar
bo'yicha belda

Buyutnlarni aylanma harakatlantirish

Buyumlarni aylanma harakatlantirish -*panjalarning aylanma harakatlari yordamida amalga oshiriladi. Aylanma harakatlar quyidagicha:
- aylana o'qining joylashuviga ko'ra,
- gavdaning aylanayotgan a'zosiga ko'ra tasniflanadi. To'liqsiz aylanma harakat silkitish yoki tebranish deb aytiladi. Aylanish o'qi buyum qirrasiga to'g'ri keladigan ketma-ket
aylanma harakatlar chirpirak deb ataladi.
Aylanish o'qi buyum diametri orqali o'tadigan aylanma harakatlar charxpalak deb ataladi va ular quyidagicha bo'ladi:
- bog'langan - ushlab turiladigan;
- erkin - tayanchli va parvozli. Chirpiraklar uchun pol, panja,
oyoq va gavda tayanch bo'lishi mumkin.
Aylanish o'qi buyumdan tashqarida gavdaning biror a'zosiga to'g'ri kelsa, bunday holda buralish bajariladi. Buralishlar quyidagi obyektlar yordamida amalga oshiriladi:
- Qo'llarning harakati;
- Oyoqlarning harakati;
- Bo'yinning harakati;
- Gavdaning harakati;
- butun tananing harakati.
Aylanma harakatlar aylanish turiga ko'ra farqlanishidan tashqari, harakatlar sathiga ko'ra ham ajratiladi:
- yuza;
- yon bosh;
- qiya;
Odatda, aylanma harakatlar qo'lda bajariladi, lekin gavdaning boshqa a'zolari: oyoq, gavda, bo'yin bilan ham bajanlishi mumkin. Buyumlarni figurali (shakl berib) harakatlantirish
Figurali harakatlar - buyumlarning makonda ma'lum bir shakl chizishiga olib keladigan harakatlar guruhining shartli nomla-nishidir.
Figurali harakatlar quyidagicha tasniflanadi:
- Buyumning rasmi-shakliga ko'ra;
- buyumlar bilan harakatlarning sathiga ko'ra.
Kaft harakatining butun qo'l yoki faqat kafming yoki qo'ldagi boshqa a'zoning qimirlashi bilan bir vaqtda amalga oshirilishi natijasida quyidagi shakllarni chizish mumkin:
1. Doiralar: kichiklari - panja bilan, o'rtachalari - tirsak bilan, kattalari - yelka yordamida hosil qilinadi.
2. Tegirmonlar - kichik doiralar ma'lum bir ketma - ketlikda birikuvi: