GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ

 

444

müzeler, kızıl çayhaneler, kızıl evler açmıştır. Bunun yanı  sıra radyo yayınına da 

başlamıştır. Bolşevikler, komünist fikirleri yayacak insanları da bu tür yerleri 

açmadan önce eğitmiştir. Bu tür yerlerin açılması için bütçeden özel bir pay 

ayrılmıştır. 1927 yılında 40.000 sum harcanmıştır. Karakalpakistan’da 1925–1926 

yılları arasında 49 adet kızıl ev açılmış, bu sayı 1941 yılında 309 adet olmuştur. 

Bolşevik yönetim yeni kütüphanelerin açılmasına da önem vermiştir. Bir taraftan 

medreselerin içinde yer alan kütüphaneler yok edilirken diğer taraftan Bolşevik 

yönetimin kendi eliyle kurduğu kütüphaneler açılmıştır. 1940 yılında 

Karakalpakistan’da 195 adet kütüphane ve 255 adet klüp hizmet etmiştir.  

 

Sovyetlerin yıkılmasından sonraki dönemde eğitimde yeni reform sürecine 

girilmiştir. 1998–1999 eğitim-öğretim yılında başkent Nökis’te akademik lise 

açılmıştır. Bunun yanında inşaat alanında eğitim verecek bir meslek koleji açılmıştır. 

2003 yılı itibariyle Karakalpakistan’da 375 adet okul öncesi eğitim veren okul 

bulunmaktadır. Devletin ihtiyacı olan meslek uzmanlarının hazırlanması amacıyla 35 

adet meslek-teknik yüksek okulu hizmet vermektedir. Bu okullarda yaklaşık 20.400 

öğrenci eğitim görmektedir. Eskiden beri var olan bu yüksek okulların çoğu yeniden 

yapılandırılmaktadır. Yeni müfredatlar hazırlanarak değişimin oturtulmasına 

çalışılmaktadır. Karakalpakistan’da 22 adet ortaokul-lise düzeyinde okul 

bulunmaktadır. Bunların 10 tanesi kolejdir. Bu okulların gündüz bölümünde 13.700 

öğrenci eğitim görmektedir. 9.200 öğrenci ise lise düzeyinde eğitim almaktadır. 

Üniversite eğitimi Berdak Üniversitesi ve Nökis Devlet Eğitim Enstitülerince 

verilmektedir. Üniversite eğitimi alan öğrenci sayısı ise 7.500 civarındadır. Ülkedeki 

eğitim sistemi yeniden yapılandırıldığı için genelde ülkenin ihtiyaç duyduğu 

alanlarda uzmanların yetişmesi için yeni bölümler açılmaktadır. Bu bölümlerin 

başında da ekonomi ve serbest piyasa gelmektedir. Diğer bölümlerde ise ek saatler 

konularak öğrenciler yeni yapılanma konusunda bilgilendirilmektedir.

962

 Ülkede 

okullaşma seferberliği sonucunda yeni derslikler açılmıştır. Fakat buna rağmen 

öğrenci sayısındaki fazlalıktan dolayı okulların bir kısmı üç vardiya hâlinde eğitim-

öğretime devam etmektedir. Bunun nedenlerinden birisi de kullanılamayacak hâle 

gelen okulların kapatılmasıdır.  

 

                                                 

962

 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 464–465. 

---

 

445

 

Resim 91: Karakalpakistan’da lise eğitimini bitiren öğrenciler. Nökis–1997. (Fotoğraf: 

Salih Yılmaz Arşivi) 

 

Karakalpakistan, bağımsızlık döneminde gelişmiş ülkelerin tecrübelerinden 

faydalanarak uzmanların yetişmesinde ve yeni donanımlı okulların açılmasında dış 

ülkelerden yardım almıştır. Bu ilişkiler neticesinde 1993 yılında Nökis’te Türk-

Karakalpak Lisesi açılmıştır. Günümüzde Karakalpakistan’da 6 gimnazyum, 13 lise, 

19 kolej, 6 meslek lisesi vardır. Bağımsızlığın ilk yıllarından itibaren yeni usulde 

okullar açılmaya başlanmıştır. Özbekistan Bakanlar Kurulunun 20 Ağustos 1990 

tarihinde ve Karakalpakistan Bakanlar Kurulunun 14 Eylül 1990 tarihinde aldığı 

karara göre Berdak Üniversitesi bünyesinde üç yeni fakülte, iki bölüm ve eğitim 

enstitüsü açılmıştır.

963

 Berdak Üniversitesi yabancı ülkelerdeki üniversitelerle 

bağlantı kurarak bu üniversitelerden uzman desteği almaktadır. Bu sayede yabancı 

dil öğrenim merkezleri açılmıştır. 1994 yılında üniversitede 439 öğretim üyesi görev 

yapmıştır. 1995 yılından itibaren Berdak Üniversitesi dünya konjektöründe bilim 

adamlarının yetişmesi ve büyüme olanaklarını da hesaplayarak Taşkent Tarım 

Üniversitesiyle iş birliği yapmıştır. Böylece Taşkent Tarım Üniversitesinin bir kolu 

ile Taşkent  İnşaat Mühendisliği Enstitüsünün bir kolu da Berdak Üniversitesi 

bünyesinde açılmıştır. Nökis Eğitim Enstitüsü 1995 yılından itibaren Ajiniyaz Eğitim 

                                                 

963

 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 511–512. 

---

 

446

Enstitüsü olarak adlandırılmaya başlamıştır. Bu enstitüde 1997 yılı itibariyle 370 

profesör görev yapmıştır. Bu enstitüye bağlı 11 fakülte, 38 bölüm bulunmaktadır. 

Enstitü, 2.989 öğrencisiyle Karakalpakistan için önemli bir yere sahiptir. Bu enstitü 

1993 yılında Karakalpakistan Yüksek Meclisi tarafından kalkınmada gösterdiği 

hizmetten dolayı  “Hürmet onuru” ile şereflendirilmiştir. Enstitü profesörlerinden J. 

Bazarbayev, “Özbekistan bilim adamı” unvanını almıştır.

964

  

 

 

Resim 92: Karakalpakistan’da yeni kurulan lise, Latin alfabesiyle eğitim yapmaktadır. 

Nökis–2003. (Fotoğraf: Salih Yılmaz) 

 

Ajiniyaz Nökis Eğitim Enstitüsü öğrencilerinden Alişer Sanetullayev, 1997 

yılında Ankara’da düzenlenen Fizik-Matematik Olimpiyatlarında üç altın madalya 

almıştır. 1997 yılında yabancı ülkelere öğrenci gönderilmesi amacıyla kurulan “Ümit 

fonu” sayesinde A. Yusupova ve A. Kosbergenov Amerika’da eğitim almaya hak 

kazanmıştır. Ümit fonu girişimiyle 1991–2000 yılları arasında 21 öğrenci 

Amerika’ya gönderilmiştir. Türkiye’nin açtığı  öğrenci bursundan yararlanarak 

Türkiye’ye de bazı  öğrenciler gönderilmiştir. Fakat bu öğrenciler okullarını 

tamamlayamadan Özbekistan tarafından geri çekilmiştir. Bunun en büyük nedeni de 

Özbekistan-Türkiye arasında yaşanan siyasî kriz olmuştur. Karakalpakistan’dan yurt 

                                                 

964

 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 512–513. 

---