GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
453
öğretmen olan Kasımov tarafından yönetilmiştir. 1927 yılından itibaren ise Ötepov bu tiyatroyu geliştirmek için çalışmıştır. Bu tiyatro grubu gelecekte kurulacak olan Karakalpak devlet tiyatrosuna temel teşkil etmiştir. Bu gurup ilk dönemlerde yurdun değişik bölgelerinde konserler düzenlemiştir. Repertuarlarında Karakalpak şarkıları yer almıştır. Bu grubun ilk tiyatro oyunları Macitov ve Avezov tarafından yazılmıştır. Ötepov, 1922–1925 yılları arasında “Şelekebay”; Avezov, 1925–1926 yılları arasında 1916 Halk Ayaklanması’nı konu alan “İstek Yolunda”; Macitov ise Karakalpakların Hive hanlarına karşı mücadelelerini konu alan “Ernazar Alaköz” adlı oyunları yazmışlardır. Bu tiyatro grubu 1927 yılında “İstek Yolunda”, “Ernazar
Karakalpak Devlet Tiyatrosu kurulmuştur. Devlet tiyatrosunun kurulmasıyla tiyatrocuların yetişmesi için Moskova’ya öğrenci gönderilmiştir. 1934 yılında Karakalpakistan’dan 33 öğrenci Moskova’daki Lunaçarskiy Tiyatrosu’nda eğitim almaya başlamıştır. 970
Tiyatro ve sinema bu yıllarda hızlı bir ilerleme kaydetmiştir. 1929 yılında Karakalpakistan’da 2’si sabit ve 4’ü gezici olmak üzere 6 sinema varken 1937 yılında 7’si sabit, 28’i gezici olmak üzere 35 sinema faaliyet göstermiştir. 1935 yılında millî değerlere duyulan ilgi azalmıştır. Çünkü bu dönemde müzik, edebiyat, sanat ve tiyatro alanlarında ürünler azalmıştır. Özellikle müzik alanında Karakalpak nameleri terk edilmiştir. Çünkü Sovyet yöneticiler Karakalpak nameleri ile çalgılarını ihtilâl için sakıncalı bulmuştur. Sovyet yönetiminin baskılarına rağmen Karakalpak müzikleri, 1936 yılından itibaren seyrek de olsa plaklara alınmıştır. Bu amaçla 1936 yılında Törtkül’de ses yarışması düzenlenmiştir. Bu yarışmada dereceye girenlerin şarkıları 1939 yılında Moskova’da düzenlenen yarışmaya katılmış ve plağa alınmıştır. 1937–1938 yılları arasında düzenlenen yarışmaların hem sayısı hem de kalitesi düşmüştür. Çünkü şarkıların çoğu siyasî nitelik kazanmıştır. 1939 yılında bir başka ses yarışması Taşkent’te düzenlenmiştir. 1940 yılında Nökis’te “Berdak Devlet Filarmoni ve Genç Oyuncular Tiyatrosu” açılmıştır. Fakat İkinci Dünya Savaşı’nın çıkması nedeniyle kapatılmıştır. Savaşın bitmesinden sonra yeniden faaliyete geçmiştir. Karakalpak tiyatrosu İkinci Dünya Savaşı yıllarında savaş konusuna odaklanmıştır. Aymurzayev; “Evlât”, “Kolya”, “Teğmen Elmuratov”, “Bizim Bahadır Hocaniyazov” gibi oyunlar yazmıştır. Bu
970
İ. Kosımbetov, ayn. esr., s. 38. 454
oyunların hepsinde savaşta gösterilen kahramanlıklar konu edilmiştir. Bu oyunlar savaş döneminde Stanislavskiy (bugünkü Berdak) tiyatrosunda sahnelenmiştir. Davkarayev’in “Alpamıs” adlı eserinin savaş yıllarında tiyatroya uyarlanması halk arasında heyecan yaratmıştır.
İkinci Dünya Savaşı sırasında Karakalpak sanatı çöküş dönemini yaşamıştır. Çünkü savaş öncesinde faaliyette olan Devlet Filarmonisi, Genç Tiyatro, Hocaeli, Kıpçak ve Şabbaz şehir tiyatroları, Halk Sanat Evi kapanmıştır. Karakalpak Devlet Tiyatrosu çalışanları %58 oranında azalmıştır. Çiftlik tiyatroları ise sanatçıların savaşa gitmesi nedeniyle işlevsiz hâle gelmiştir. Çoğu sanat kulüpleri ve tiyatro binaları kullanılamadığından at ahırına dönüştürülmüştür. 971
Karakalpakistan’daki sanatsal hayatın yok olduğunu ve halkın büyük bir psikolojik bunalıma girdiğini gören bir kısım yöneticiler Karakalpakistan’a sürgün edilen akraba sanatçıların da desteğiyle 1942–1943 yıllarında Müzik Olimpiyatlarını düzenlemişlerdir. Bu olimpiyatlara şarkıcılar, söz yazarları ve ozanlar katılmıştır. 972
Yarışmalarda dereceye girenler ise devlet tiyatrolarına alınarak çalışmaları sağlanmıştır. Törtkül’de bulunan tiyatro, 1943 yılında Nökis’e taşınmıştır. Sovyetlerin, yeniden tiyatroyu canlandırmak istemesinin nedenleri arasında ise ortaya konulacak oyunlarda savaş, kahramanlık temalarını işleyerek insanların fikirlerini etkilemektir. Tiyatro Cemiyeti, 1942 yılında Karakalpakistan’da Tahir ve Zehra, Göklen Batur, Kurban Umarov, Alpamıs, Teğmen Yelmuratov adlı oyunları oynamıştır. 973
Karakalpak tiyatrosunun gelişmesinde bu dönemde Davkarayev’in önemli emekleri geçmiştir. Davkarayev’in dışında sanat yönetmeni Cevad Abidov, rejisör Allanazarov, müzik yazarları Şafrannikov, Halimov, Şamuratov, Ali Ardovs; sahne ustaları Şamuratova, Rahmanova, Seyitov, Mamutov, Atamuratova vd. nin emekleri olmuştur. Karakalpak tiyatrosu, 1941–1944 yılları arasında müzikli drama ve komedi türünde 37 oyun ortaya koymuştur. Bu oyunlar 4.473 defa oynanmıştır. Oyunları 760.600 kişi izlemiştir. 974 Karakalpakistan halk sanatçıları Şamuratova ve Mamutov yönetimindeki bir grup sanatçı Hive, Kattakurgan ve Taşkent’te konserler vermiştir.
971 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 259. 972 KAROMA, fond:322, liste: 1, dosya: 991, s. 11; KRJKA, fond:3, liste:8, dosya: 18, s. 7. 973 KRJKA, fond:3, liste:8, dosya:18, s. 9. 974 KAROMA, fond:322, liste: 1, dosya: 1134, s. 26. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|