GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
455
KÖSSC Bakanlar Kurulu, 14 Aralık 1943 tarihinde “Karakalpakistan’da Sosyal ve Medenî Tedbirlerin Alınması” ile ilgili karar almıştır. Bu karar daha önce 10 Kasım 1943 tarihinde Özbekistan SSC Bakanlar Kurulu tarafından da kabul edilmiştir. Bu kararın alınmasının nedeni merkezî Sovyet hükûmetinin böyle emir vermesidir. Bu emir yoluyla Karakalpakların, hem savaş psikolojisinden uzaklaşmasını sağlamak hem de Sovyetlerin savaş politikasına desteğini arttırmak gayesi güdülmüştür. Bu karar uyarınca 1944 yılında Genç Yetenekler Olimpiyatları düzenlenmiştir. Özbekistan Devlet Filarmonisine bağlı olarak çalışan Karakalpakistan Devlet Filarmonisine, genç sanatçılar alınmıştır. Ayrıca şiir, halk oyunları alanında gruplar oluşturulmuştur. 975
Böylece 1944 yılından itibaren Karakalpakistan’da üç tane devlet tiyatrosu, üç tane çiftlik tiyatrosu, devlet filarmonisi, 187 adet eğlence ve kültür kulübü, 35 adet bölge medeniyet evi, kütüphane ve okuma evleri, 217 adet çevre, koro, orkestra, şarkı ve oyun grupları kurulmuştur. Özbekistan Yüksek Sovyetinin 21 Ekim 1943 tarihinde aldığı karar doğrultusunda Karakalpakistan Ressamlar Örgütü kurulmuştur. 976
ve sergiler açmıştır. Karakalpak edebiyatının önemli temsilcileri Ajiniyaz, Berdak gibi şahsiyetlerin portreleri yapılarak ülkenin her yerinde sergilenmiştir.
Karakalpak kültürünün gelişmesinde 1929 yılında kurulan Karakalpakistan Devlet Müzesi önemli bir yere sahiptir. Bu müze 1935 yılında yeniden düzenlenmiş; tarih, kültür ve tanıtma müzesine dönüştürülmüştür. 977 1966 yılında Nökis’te Karakalpak Devlet Sanat Müzesi açılmıştır. Bu müze Savitskiy’in önderliğinde Karakalpakistan’ın her yerinden materyallerin toplanmasıyla kurulmuştur. 978
gelişmeler hızlanmıştır. Çünkü televizyonda ana haber bülteninden hemen sonra sanat ve edebiyat konulu programlar yapılmıştır. 1970 yılından sonra her alanda yapılan yarışmalar da edebiyat ile sanatın gelişmesine yardım etmiştir. 1970 yılında Nökis’te Şamuratov Devlet Sanat Yüksekokulu kurulmuştur. Yeni sanat kulüpleri ve
975
KAROMA, fond:322, liste:1, dosya: 1134, s. 19–26; dosya: 854, s. 96. 976
Jalgas Aytmuratov, Garezsizlik devrinde Karakalpakstan medeniyatının ravajlanıvı (Bağımsızlık Devrinde Karakalpakistan Medeniyetinin Gelişmesi), Nökis 1999, s. 15–55. 977 İ. Kosımbetov, ayn. esr., s. 90. 978 J. Aytmuratov, ayn. esr., s. 19–20. 456
kütüphaneler açılmıştır. Karakalpak Müzik Yüksekokulu yanında ülkede 20 adet çocuk müzik eğitim okulu açılmıştır. Fakat Sovyetlerin tarım ve ekonomi politikası, gelişmelerin önünde engel teşkil etmiştir. Çünkü pamuk tarlalarında çalışan gençler kendilerini geliştirecek vakit bulamamıştır. Fakat yine de ozanlar, pamuk tarlalarında bile marifetlerini göstermişlerdir. Bütün yapılanlara rağmen düğünlerde güreşler, at yarışları düzenlenerek halk kültürü yaşatılmıştır. Komünist ideoloji yerli halk kültürünün güzelim geleneklerini ve âdetlerini dikkate almamış ve ruhsuz bir politika yürütmüştür. Çünkü her alanda var olan yasaklar, insanların yeteneklerinin önünde bir engel olmuştur. Sanat ve müzik okullarında okuyan öğrencilerin çoğu maddî yetersizliklerinden dolayı köylerine dönmüşlerdir.
1978 yılında “Hocaniyazov Gençler Tiyatrosu” yeniden açılmıştır. Berdak Devlet Müzik-Drama-Komedi Tiyatrosunda açıldığı dönemden itibaren iki yüze yakın oyun sergilemiştir. Ayrıca bu tiyatro bünyesinde 1980 yılından itibaren opera bölümü kurulmuştur. 1970 yılında Özbek Film Stüdyosunun bir kolu da Nökis’te kurulmuştur. Böylece Karakalpak sinemasının gelişmesi için yeni bir fırsat doğmuştur. 1988–1989 yılları arasında Karakalpak sinema tarihinde ilk film çekilmiştir. Karakalpakistan’ın SSCB’den ayrılmasından sonra devlet filarmoni orkestrası ve tiyatro grupları yurt dışında Bulgaristan, Yugoslavya, İran, Mısır, Hindistan, Almanya, Brezilya vd. ülkelerde gösteriler yapmışlardır. Ayrıca Moskova, Başkırdistan, Tataristan vd. yerlerde Karakalpakistan günleri düzenlenmiştir. Resim alanında Karakalpakistanlı ressamlar Savitskiy ve Kamanev’in tabloları ünlenmiştir.
Bağımsızlığın kazanılmasından sonra Özbekistan Cumhurbaşkanı İslâm Kerimov’un önderliğinde edebiyat ve sanatla uğraşan insanlara gerekli önemin verilmesi için çalışmalar başlatılmıştır. Bu insanların emeklerini takdir etmek amacıyla şu unvanlar oluşturulmuştur: Karakalpakistan’a emeği geçen sanatçı, bilim adamı, halk sinema sanatçısı, yazar, ressam, şair, öğretmen, ozan, sazcı, toplumsal hayat ve ticaret dalı hizmetkârı, iletişim hizmetkârı, sinema ve tiyatro sanatçısı, gençler ustası, gazeteci, sanat hizmetkârı, sulama hizmetkârı, mucit, mimar, pamuk toplayıcısı, çiftçi, ipek üreticisi, sağlık çalışanı, antrenör, sporcu, taşıma çalışanı, hayvancı, hukukçu, köy ekonomisi çalışanı, inşaatçı. 457
Resim 95: Karakalpak halk dansları–1996. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
Sanatsal etkinlikler çerçevesinde 25–29 Ocak 1993 tarihinde Taşkent’te Karakalpakistan medeniyet günleri kutlanmıştır. Bu tarihte Karakalpak edebiyatçıların ve sanatçıların çoğu Taşkent’te buluşmuştur. 28 Ocak 1993 tarihinde Özbekistan Cumhurbaşkanı İslâm Kerimov tarafından Karakalpak edebiyatçıları ve sanatçılarına değişik unvanlar verilmiştir. Örneğin T. Kayıpbergenov “Özbekistan halk yazarı”, M. Hocaniyazov “Özbekistan halk sanatçısı”, K. Zaratdinov “Özbekistan sanatçısı” vb. unvanlarla ödüllendirilmiştir. 979 Özbekistan’ın ilk yazarlarından birisi olan G. Esemuratova “Özbekistan medeniyet hizmetkârı” unvanını almıştır. Ressam İ. Jolımbetov ve B. Atacanov, solist S. Saparbayeva “hürmet” unvanını almışlardır. 1996 yılında Karakalpakistan devlet sanatçısı A. Dosnazarov’un doğumunun 100. yılı kutlanmıştır. Karaözek bölgesine bir büstü dikilmiştir. Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te düzenlenen Karakalpakistan medeniyet günleri kutlamalarına cevap olarak 17 Kasım 1993 tarihinde de Karakalpakistan’da dört gün devam eden Taşkent medeniyet günleri kutlanmıştır. Buna benzer medeniyet günleri Kızılorda ve Türkmenistan’ın bazı şehirlerinde de düzenlenmiştir.
979 Erkin Karakalpakstan Gazetesi, 16 Aralık 2000. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|