GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
450
öğretim hocaları yeterli bilgiye sahiptirler. % 8,1 26,7 34,9 17,4
5,8 8- Okullarda okutulan kitaplar iyi ve anlaşılır. Katılım
% 16
18,6 18
20,9 22
25,6 20
23,3 5 5,8 9- Her ay mutlaka bir kitap okuyorum. Katılım
% 9 10,5 9 10,5
16 18,6
28 32,6
17 19,8
Tablonun genel değerlendirmesi şöyledir: • Başkırtlar, eğitimin Karakalpakça yapılmasını desteklemektedirler. Fakat üniversitelerdeki eğitimin yetersizliğinden şikâyet etmektedirler. • Koreliler, Karakalpakistan’da eğitimin Rusça yapılması gerektiğini düşünmektedirler. Eğitimin Karakalpakça ve Özbekçe yapılmasına karşı çıkmaktadırlar. Bunda da haklıdırlar. Çünkü Rusça ortak dil olması sebebiyle onlar için kolaydır. Fakat Özbekçe ve Karakalpakça oldukça zordur. İlk, orta ve yüksek öğretim kurumlarında eğitimin ve hocaların çok yetersiz olduğunu ve kitapların anlaşılmasının da zor olduğunu belirtmektedirler. Koreliler arasında kitap okuma oranı çok yüksektir. • Türkmenler, eğitimin hem Özbekçe hem Karakalpakça hem de Rusça yapılmasına karşı çıkmaktadırlar. Karakalpakistan’da yapılan eğitimin ve hocaların yeterli olduğunu kısmen de olsa kabul etmektedirler. • Özbekler, ilk ve orta öğretimin yeterli olmadığını ve Karakalpakistan’da gerekli düzeyde bir eğitim verilmediğini düşünmektedirler. Yüksek öğrenimin kısmen de olsa yeterli olduğunu fakat burada da hocaların oldukça yetersiz olduğunu kabul etmektedirler. Özbekler, eğitimin Özbekçe ve Karakalpakça yapılmasını istemektedirler. • Kazaklar, Karakalpakistan’daki eğitim dilinin Özbekçe olmaması gerektiği konusunda ortak bir fikir içerisindedirler. Eğitimin Rusça ve Karakalpakça yapılması gerektiğini düşünmektedirler. Bunda en büyük sebep ise Karakalpakçanın Kazakçaya yakın bir lehçe olmasıdır. Birçoğu eğitim-öğretimde hem hocaların hem kitapların hem de uygulanan sistemin yanlış olduğunu düşünmektedir. • Rusların büyük çoğunluğu eğitimin Özbekçe yapılmasını istememektedirler. Ruslar, eğitimin Rusça ve Karakalpakça yapılmasını kabul etmektedir. Rusların okullardaki eğitimden de şikâyetçi oldukları görülmektedir. İlk, orta ve yüksek öğretimdeki kalitenin düşük olduğunu
451
ve hocaların da yetersiz olduğunu düşünmektedir. Ankete katılanlar arasında kitap okuma oranın en yüksek olduğu kesim Ruslardır. • Karakalpak kadınların çoğu Karakalpakistan’daki eğitimin Karakalpakça yapılması gerektiğini düşünmektedirler. Bayanlar okullardaki eğitimden şikâyetçidir. Özellikle kitapların yetersiz olduğunu bildirmektedirler. Kitap okuma oranı bayanlarda daha yüksektir. Özellikle Karakalpak erkekler Karakalpakistan’da Özbekçenin eğitim dili olarak kullanılmasına karşı çıkmaktadır. Ayrıca herkesin de bilmesi gerekmediğini düşünmektedirler. Eğitimin Karakalpakça yapılması gerektiği konusunda büyük ölçüde hemfikirdirler. Karakalpak erkek katılımcılar Karakalpakistan’da ilköğretim ve yüksek öğretimdeki eğitimin yeterli olmadığını bildirmektedirler. Kitapların karışık ve anlaşılmasının zor olduğunu, ayrıca hocaların da eğitim ve bilgilerinin yeterli oranda olmadığı kanısındadırlar.
Karakalpakistan’da yukarıdaki tablodan da anlayacağımız gibi birçok katılımcı Rusçanın bilinmesi ve eğitim dilinin de Rusça olması gerektiğini düşünmektedir. Bağımsızlıktan 1998 yılına kadar büyük oranda eğitim Rusça yapılmıştır. Rusçanın etkisi 2003 yılı itibariyle eğitimin her kademesinde kendisini gösterse de son yıllarda Özbekçe eğitim hızla çoğalmaktadır.
Türk cumhuriyetleri, Rus esareti altında kaldıkları uzun yıllar boyunca yönetimlerin katı baskısı altında eğitim başta olmak üzere birçok alanda derin kayıplara uğramıştır. 1991 yılından sonra ise kaybettikleri bu değerleri ve zamanı kazanmak için çaba içerisine girmişlerdir. Karakalpakistan başta olmak üzere Türkistan ülkelerinin tamamı kendi eğitim ve kültürlerini oluşturmak için uğraşmaktadırlar. Bu amaçla ilk olarak Kril alfabesinden kurtulmuşlardır. Dünya konjektörüne uygun okulların ve üniversitelerin yapılmasına öncelik vermişlerdir. Karakalpakistan bu konuda Özbekistan’dan yardım almaktadır. Sovyet döneminde var olan eğitim programları tamamen terk edilmiştir. 1991–2003 yılları arasında eğitimde yaşanan malzeme ve eğitici boşluğu bundan sonraki dönemlerde hızla karşılanmaya başlanacaktır. Çünkü bu alanda önemli yatırımlar yapılmıştır. Üniversitelerde ilgili bölümler açılmış ve yeni okullar yapılmıştır. Eğitim alanında
452
Türkiye ve ABD’den de destek alınmaktadır. Karakalpakistan ve Özbekistan’ın en büyük ideali Türkiye gibi bu alanda gelişmek ve kendine yetebilmektir. 5- Sanat Hive Hanlığı hâkimiyetinin Karakalpakistan’da hüküm sürdüğü 1810–1873 yılları arasında sanat alanında fazla bir gelişme olmamıştır. Zaten bu dönemde halkın büyük çoğunluğu konargöçer yaşadığı için modern anlamda sanatla ilgilenmemişlerdir. 1873 yılında Çarlık Rusyası’nın Karakalpakistan’ı işgaliyle birlikte sanat alanında çok az hareketlenmeler olmuştur. Bunun sebebi Rusların kurmak istediği sömürge imparatorluğunu sağlamlaştırmak istemesidir. Sanat alanında en büyük gelişme Sovyetler döneminde olmuştur. Sovyetler planlı bir politika yürütmüşlerdir. Sovyetler, fikirlerini kültürel faaliyetler yürüterek benimsetmeyi ve müziği, sanatı, sinemayı araç olarak kullanmayı başarmışlardır. Ruslar şehir merkezlerinde açık tiyatrolar oynatarak bu sanatı tanıtmaya çalışmışlardır. Stalin’in vatan, dil, ekonomi ve kültürde birlik prensibinin oluşturduğu milliyet fikrini uygulamada yardımcı olması için sanata önem vermişlerdir. Her toplumda bilimsel akademiler, tiyatrolar, sanat evleri kurularak toplumların farklı özellikleri vurgulanmaya çalışılmıştır. Yoğun olarak Rus kültürü propagandası yapılmıştır. Bu doğrultuda 1919 yılında Törtkül’de “devlet sanat evi” açılmıştır. Sanat evinde müzik ve tiyatro eğitimi verilmiştir. Ayrıca bu sanat evinin gayretleriyle Amuderya Bölümü’nde tiyatrolar oynanmış, konserler ve geceler düzenlenmiştir. Sovyetlerin çabalarıyla Karakalpaklar arasında tiyatroya ve müziğe duyulan ilgi artmıştır. Çünkü bu işlerle uğraşanlara maddî destek sağlanmıştır. 1920 yılında Konırat şehrinde gençlerden oluşan 25 kişilik bir tiyatro grubu kurulmuştur. Buna benzer gruplar 1920–1921 yılları arasında Çimbay, Şorahan ve Şabbaz şehirlerinde de oluşturulmuştur. 969
1921 yılında Törtkül’de faaliyete geçen “şehir kulübü” Karakalpak tiyatrosunun gelişmesinde önemli rol oynamıştır.
Karakalpakistan sanatının gelişimi 1920 yılından sonra hızlanmıştır. Buna bağlı olarak 1925 yılında Törtkül’deki Eğitim Yüksek Okulu öğrencilerinin girişimiyle “Tan Nuru” adında bir grup kurulmuştur. Bu grup ilk zamanlar bu okulda
969
T. Allanazarov, Karakalpakskiy sovetskiy teatr (Karakalpak Sovyet Tiyatrosu), Taşkent 1966, s. 83–90.
Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|