GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
475
de 720 doktora ihtiyaç duyuluyordu. Bulaşıcı hastalıkları iyileştirecek gerekli hastaneler olmadığı gibi olanların da yatak kapasiteleri yeterli gelmiyordu. Hastanelerde sıcak su bulunmuyordu. Hastalıkların temel kaynağı olarak gösterilen kanalizasyon teşkilâtları da henüz yapılmamıştı. Sovyetler, Karakalpakistan’ı kendi kaderine terk etmiş ve umutsuz bir vak’a olarak görmüştür. 1007
1973–1982 yılları arasında Moynak’ta 20.000 kişi turistik tatil yapmışken Aral Gölü’nün durumunun ağırlaşmasıyla turizm de yok olmuştur. Nökis’ten başka diğer şehirlerde kanalizasyon teşkilâtı bulunmadığı, hatta Nökis’teki kanalizasyon da arıtılamadığı için şehir ve köylerde bulaşıcı hastalıklar hızla yayılmıştır. Aral Gölü’yle bağlantılı ekonominin bozulmasıyla Karakalpakistan’da yaşayan insanlar temel gıdalarını bile alamaz hâle gelmişlerdir. 1008
Devlet dükkânlarında yeterli gıda maddesi bulunmadığı için halk pazardan alışveriş yapmak zorunda kalmıştır. Pazardaki gıdalar ise oldukça pahalı satılmıştır. Fiyatlar ekonomiyle bağlantılı olarak giderek artmıştır. 1988 yılında gıda fiyatları pazarda %21 oranında artmıştır. Örneğin patates fiyatı %43, meyve fiyatı ise %37 oranında yükselmiştir. Böylece zaten ekonomik kriz yaşayan Karakalpakistan bir de açlık tehlikesiyle uğraşmak zorunda bırakılmıştır.
dünya kamuoyundan gizlemiştir. Bu felâket 1985 yılında artık önü alınamaz hâle gelmiş ve dünya çevrecileri Aral krizine yoğunlaşmıştır. SSCB, göstermelik de olsa yeni kararlar almaya başlamıştır. Bu kararlardan ilki 17 Mart 1986 tarihinde SSCB Merkez Komitesi ve SSCB Bakanlar Sovyeti tarafından alınan içme sularının tuzdan arındırılması projesidir. İkinci karar ise 19 Eylül 1988 tarihinde alınmıştır. Bu kararla da Aral çevresinde ekolojik düzenin sağlanması, sıhhî durumun iyileştirilmesi kararlaştırılmıştır. Fakat Sovyetler Birliği’nin 1990 yılında yıkılmaya başlamasıyla alınan bu kararların çoğunluğu uygulamaya geçirilememiştir. Günümüzde Aral krizinin ilk aşamada çözüme ulaştırılabilmesi için yaklaşık 45 milyar sum harcanmalıdır. İlk aşamadan sonra da yaklaşık 100–150 milyar sum gereklidir. 1009
Karakalpakistan halkının ne kadar harcamayla zararlarını temin edebileceği yahut
1007 Pravda Vostoka Gazetesi, 22 Şubat 1991. 1008 Aralskiy krizis i puti yego preodoleniya (Aral Kirizinin Çözülme Yolları), Moskva 1990, s. 13–15. 1009 N. F. Glazovskiy, Aralskiy krizis, priçinı vozniknoveniya i puti vıhoda (Aral Krizi, Oluşumunun Sebepleri ve Çıkış Yolları), AN SSSR, Moskva 1990, s. 46. 476
rahata kavuşabileceği maddî anlamda bilinmemektedir. Aral Gölü çevresinde yaşayan ve bu felâketten etkilenen yaklaşık 35 milyon insan yıllar boyu sürecek bir sefaletin içerisinde yaşamaya mahkûm edilmiştir. Karakalpaklar ve diğer Türk kavimleri Sovyet yönetiminin sömürüsünden kurtulsalar da bu krizin izlerini yok etmek için çok çaba sarf edilmesi gerektiği de bir gerçektir. Aral Gölü çevre felâketi Sovyet yönetiminin yürüttüğü resmî bir politikanın ürünüdür. Bu politika da daha çok para, daha çok pamuktur.
Bu sorunların tamamı SSCB’nin hâkimiyetinde geçirilmiş 70 yılda oluşmuştur. Bu ağır miras çözüme kavuşmadan Özbekistan ve Karakalpakistan’a kalmıştır. Fakat bu büyük sorun Karakalpakistan ve Özbekistan’ın çözebileceği bir sorun değildir. Bunun için de Özbekistan’ın da içinde bulunduğu Orta Asya Türk Cumhuriyetleri başkanları bir araya gelerek bu soruna çare aramaya başlamışlardır. SSCB’nin dağılmasından sonra 1991 yılında Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan’ın su ekonomisi başkanları Taşkent’te toplanmış ve birçok karar almışlardır. 18 Şubat 1992 tarihinde Almaata’da Orta Asya devletlerinin su bakanları bir araya gelerek suyun nasıl kullanılacağı, birlikte hareket ederek makul bir çözüm bulunması konusunda karar almışlardır. Ayrıca devletlerarası bir su komisyonunun kurulmasıyla ilgili bir anlaşma imzalamışlardır. 1010 Sırderya ve Amuderya sularının paylaşımında belirli bir düzen kurulmuştur. Aral Gölü probleminin çözümüne yönelik olarak 1992 yılında Nökis’te de bir konferans yapılmıştır. Özbekistan Bakanlar Kurulu, 2 Eylül 1992 tarihinde aldığı “Karakalpakistan’daki doğal felâketin sonuçlarından kurtulmak için gerekli çözüm tedbirlerinin hızlandırılması” kararıyla bu felâkete ne kadar çok önem verdiğini göstermiştir. Bakanlar Kurulunun aldığı kararların içerisinde bulunan Karakalpakistan’daki köylerin tamamına elektrik ulaştırılmıştır. 1992–1996 yılları arasında köylere su kanalları yapılmıştır. Bu su kanalları sayesinde halkın % 59,5’i içme suyuna kavuşmuştur. İçme suyu sorunu Karakalpakistan için önemli bir sorundur. Çünkü Türkistan’da bulunan ırmaklar ve göller, sanayi artıkları ve arıtılmamış kanalizasyon atıkları ile tarım alanlarından gelen gübre sızıntılarıyla kirlenmektedir. 1988 yılında Sovyetler Birliği’nde ülke çapında alınan örnekler
1010
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 481. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|