GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
473
konusunda merkezî hükûmete raporlar yazılmıştır. Karakalpakistan Komünist Partisi Bölge Komitesi de 1965 yılında Aral Gölü’nün durumu hakkında merkeze mektup göndermiştir. Aral Gölü’nün kurumaya başlamasıyla Karakalpakistan’ın en köklü uğraşlarından balıkçılık da tamamen yok olmuştur. 1000
Aral Gölü’nün kurumaya başlaması deniz ve göl taşımacılığını da oldukça kötü etkilemiştir. Karakalpakistan’da 1960 yılından önce Aral Gölü’nde ve Amuderya Nehri üzerinde taşımacılık yapılabiliyorken bu yıldan sonra suyun azalmasıyla bağlantılı olarak göl ve nehir taşımacılığı da sona ermiştir. Aral Gölü’nün kuruması çölleşmeye de neden olmuştur. Çölleşme sonucunda bitkilerin çoğu yok olmuştur. 800.000 hektar kamışlık alan kurumuştur. Kamışlıkların yok olması ev yapımında bu kamışlardan faydalanan bölge halkını da olumsuz etkilemiştir. 1001
Aral Gölü’nün kuruması ve Amuderya Nehri sularının kirlenmesi tarım arazilerinin tuzlanmasına da neden olmuştur. Toprağın tuzlanması konut yapımına da büyük darbe vurmuştur. 1002
1986 yılında köy ve şehirlerdeki evlerin yaklaşık %78’i yıkılma tehlikesiyle karşılaşmıştır. Bu evlerin büyük çoğunluğu da yıkılmıştır. Tuzlu toprak ile birleşen yer altı suları asfaltlanan yolları da tamamen tahrip etmiştir. Rüzgârlar aracılığıyla kuzeyden gelen tuz bulutları tarım arazilerinin üzerini kaplamıştır. Tarım arazilerin tuzlanması pamuk tarımından alınan verimi %15–20 oranında düşürmüştür. Tarım arazileri orta derecede tuzlamışsa verim %30–40, çok fazla tuzlanmışsa %50–60 oranında düşmüştür. Karakalpakistan’da 1987 yılında sulanabilen 485.000 hektar arazinin 377.000 hektarı tuzlanmıştır. 1003
Bu tuzlanmadan dolayı Amuderya’nın aşağı bölgeleri çölleşmiştir. Çünkü hiç yeşil alan kalmamıştır. 1004 Kızılkum bölgesi ve Üstyurt Platosu’nda yapılan küçükbaş hayvancılık da yok olmuştur.
1000 R. Tleuov, Ş. Tleubergenov, Rıbı Karakalpaki (Karakalpakya Balıkları), Nökis 1974, s. 11; R. Tleuov, Novıy rejim Arala i yego vliyaniye na ihtiofaunu, (Aral’ın Yeni Rejimi ve Onun Balıklar Üzerindeki Etkisi), AN FAN, Taşkent 1981, s. 3. 1001 A. Yurits-S. Kamalov, “Obosnovaniye sistem mer po umenşeniyu otritsatelnıh posledstvıy snijeniya urovnya Aralskogo morya v Horezmskom Oazise” (Harezm Vahasında Aral Gölü’nün Seviyesinin Düşmesi Neticesinde Olumsuz Etkilerin Düşmesini Sağlamak İçin Tedbirler Sisteminin İşlenmesi), Aktualnıye problemı perebroski çasti stoka sibirskih rek v Srednyuyu Aziyu i Kazahstan, AN FAN, Taşkent 1984, s. 150. 1002 Salih Yılmaz, “Karakalpakistan Özerk Cumhuriyeti’nde Yalnız Kalmış Bir Çevre Örgütü: UDASA”, TDAV Tarih Dergisi, sayı:217, İstanbul 2005, s. 22–27. 1003
A. Yurits, Vosstanovleniye ekonomiçeskogo potentsiala i provedeniye neobhodimıh prirodoohranitelnıh meropriyatiy v delte Amudari (Amuderya Deltası’nda Çevrenin Korunmasına Yönelik Tedbirler ve Ekonomik Kalkınma), Nukus 1986, s. 6. 1004 Sabır Kamalov, “İz İstoriirazvitiya Aralskogo krizisa”, s. 13–14. 474
Karakalpakistan’da, günümüzde suların çekilmiş bulunduğu Aral Gölü alanı bir tuz gölüne dönüşmüştür. Buradan kalkan kum ve tuz bulutları, çevredeki tarım alanlarına her yıl hektar başına hemen hemen yarım ton kum ve tuz yağdırmaktadır. 1005
Yakın bir zamanda bu sorunun önüne geçilmezse Karakalpakistan çöller ülkesine dönüşecektir.
Aral Gölü’nün kurumaya başlamasıyla değişen ekolojik denge Karakalpakistan’ı ekonomik, sosyal, kültürel vb. her alanda etkilemiştir. Çünkü Karakalpakistan’da hava durumu değişmiş, tarım arazileri tuzlanmış, içme suları kirlenmiş yahut tuzlanmış, buna bağlı olarak bulaşıcı hastalıklar ortaya çıkmıştır. Karakalpakistan şehirlerinden Hocaeli, Tahtaköprü, Karaözek ve Çimbay bölgelerinde bulunan yer altı suları tuzlanmadan dolayı kullanılamaz hâle gelmiştir. 1970–1985 yılları arasında Karakalpakistan’da bulaşıcı hastalıklardan ölenlerin sayısında büyük artışlar gözlenmiştir. Karakalpakistan’da son yıllarda tifo, sarılık (hepatit B) ve kanser hastalıkları ortalama beş kat artmıştır. Özellikle yeni doğan çocuklarda ve gençlerde kanser oranı yükselmiştir. Kadınların büyük çoğunluğunda anemi (kansızlık) görülmeye başlamıştır. Yine suyla bağlantılı olarak böbrek hastalıkları ortalama sekiz kat artmıştır. Ülkede uzun zamandır görülmeyen verem hastalığı ortaya çıkmıştır. Anne ve çocuk ölümleri önüne geçilemez bir hâl almıştır. Karakalpakistan “ekolojik aids” bölgesi olmuş ve bütün bulaşıcı hastalıkların vatanı durumuna gelmiştir. Aral Gölü’nün kurumasıyla 3.000.000 hektar arazi çölleşmiştir. Kızılkum ve Üstyurt bölgesinde yaşayan canlı hayvanların tamamı başka bölgelere göç etmiştir. Bu hayvanların sürekli yer değiştirmesi sonucu bulaşıcı hastalıklar da yayılmıştır. 1006 Bulaşıcı hastalıklar sonucunda ülke ekonomisi yılda 15–20 milyar sum zarar görmektedir. Bulaşıcı hastalıkları iyileştirecek yetişmiş elemana ve gerekli ilâca sahip olmayan Karakalpakistan, dışarıdan yardım alarak bu felâkete çözüm bulmaya çalışmaktadır.
Sovyetler Birliği döneminde ülkede yeterince doktor yetişmemiştir. 10.000 kişiye yaklaşık 25 doktor düşmüştür. 1985–1990 yıllarında şehirlerde 1200, köylerde
1005
W. S. Ellis, “A Soviet Sea Lies Dying”, National Geographic, Volume:177, No:2, February 1990, s. 72–93. 1006 Ç. A. Abdirov, “Sostoyaniye zdorovya naseleniye i problemı nauçnıh issledovaniy” (Nüfusun Sağlık Durumu ve Bilimsel Araştırmaların Problemleri), Karakalpakstan Vestnik, No:4, Nukus 1990, s. 20–22. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|