GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
480
• Aral’ın kurumasını önleyecek kaynakları belirlemek ve bunların göle dökülmesini sağlamak, • Kanalizasyonlar yapmak, • Suyu temizlemek ve kirli suların göle dökülmesini önleyecek kanallar yapmak, • Tuza dayanıklı toprak sistemini köylülere öğretmek, • Bugünkü teknolojiden faydalanarak iç göllerde balıkçılığı geliştirmek, • Su gücü ve rüzgârdan faydalanarak elektrik enerjisi elde etmek, • Uygun kredi ve borç alarak Aral Gölü çevresinde yaşayan halkın temiz içme suyu kullanmasına imkân tanımak, • Suyun israfını önlemek ve amaca uygun kullanılmasını sağlamak, • Kanalların temizlenmesini sağlamak, • Su depoları ve barajların gerektiği şekilde kullanılmasını sağlamak vb.
Fakat alınan kararlardan birçoğu uygulanamamıştır. Aral Gölü için Dünya Bankası ve diğer ülkelerden gelen maddî yardımların çoğu Aral çevresinde yaşayan insanların hayat düzeylerini düzeltmek için kullanılacağı yerde başka işlere harcanmıştır. Bu nedenle de son yıllarda dışarıdan gelen yardımlar oldukça azalmıştır. Yardımların gerektiği gibi kullanılmaması nedeniyle bir güven bunalımı yaşanmıştır. Böylece Aral Gölü’ne duyulan ilgi de azalmıştır.
Aral Gölü’nü kurtarmak amacı ile uluslararası “donerler” 31,4 milyon dolarlık yardım vaadinde bulunmuşlardır. Bu para, gölün nehirlerle beslenmesini yeniden sağlayacak ve çevre sorunlarını çözecek olan 220 milyon dolarlık daha büyük bir yatırımın fizibilite çalışmalarında kullanılacaktır. Dünya Bankası başkanlığında 25 Haziran 1994 tarihinde Paris’te yapılan toplantıya değişik hükûmet ve uluslararası teşkilât temsilcileri katılmıştır. 1018 1993–94 yılları arasında Dünya Bankası, UNDP ve UNEP’den uzmanlar Eylem Planı I’i hazırlamışlardır. Bu plan için yaklaşık 40 milyon dolar destek sağlamayı vaat etmişlerdir. 1019 Yine Dünya Bankası ile Türkmenistan arasında varılan bir antlaşmayla Aral Gölü’nün kurtarılması projesi çerçevesinde, Dünya Bankasının Türkmenistan’a 25 milyon dolar kredi vereceği
1018
Avrasya Dosyası, TİKA, sayı: 13, Ankara 1994/2. 1019
S. Yılmaz, “Aral Gölü”, s. 106. 481
bildirilmiştir. Türkmen Press’in haberine göre Türkmenistan ve Dünya Bankası tarafından ortaklaşa hazırlanan “Aral Gölü Bölgesi Sulama, Çevre ve Sağlığı Koruma Projesi”, Türkmenistan’ın Taşauz Vilâyetinde, sulama ve Aral Gölü’nün kuruyarak çekilmesi sonucu ortaya çıkan sağlık sorunlarının çözümünü hedeflemektedir. Projenin 2000 yılına kadar uygulanması öngörülmesine rağmen gerekli çalışmalar yapılamamıştır. Ayrıca Dünya Bankası-Türkmenistan Ortak Projesinin hazırlık çalışmaları sırasında kullanılmak üzere, Japonya’nın 850 bin dolar kredi verdiği kaydedilmiştir. 1020 2000 yılından sonra MFSA’nın sosyal yardım fonundan Karakalpakistan sınırları dâhilinde bulunan Konırat, Bostan ve Çimbay bölgesine yardım için 540.000.000 sum ayrılmıştır. Bu para sayesinde küçük ve orta ölçekli işletmelerin desteklenmesi, tarımın bilimsel yollarla yapılmasının sağlanması vb. amaçlanmıştır. Fakat belirlenen amaçların tamamı gerçekleştirilememiştir.
Aral Gölü kurtarma projesi kapsamında drenaj sularının yeniden kullanımı ve tuza dayanıklı bitkiler yetiştirmek amacıyla 1999–2005 yılları arasında Karakalpakistan’da “Yeşil Çöl” planı uygulamaya koyulmuştur. Bu proje için 40.000 ABD doları harcanmıştır. Ayrıca Aral Gölü çevresinde kuruyan bölgelerin yeniden ıslah edilmesi amacıyla değeri 450.000 ABD doları olan yeni bir proje hazırlanmıştır. Tuza dayanıklı bitkilerin (galofitler) yetiştirilmesi ve yeni sulama sistemlerinin geliştirilmesi amacıyla 1.750 ABD dolarlık proje yapılmıştır. 1021
Özbekistan hükûmeti, Karakalpakistan hükûmetiyle iş birliği hâlinde 1999 yılından itibaren Amuderya Nehri’ne dökülen drenaj ve kolektör sularının azaltılması için bazı tedbirler almıştır. Bu çalışmanın geliştirilmesi amacıyla Özbekistan hükûmeti tarafından Dünya Bankasından 100.000.000 ABD doları kredi istenmiştir. Bu kredi henüz kabul edilmemiştir. Çünkü verilecek paranın bu amaçla kullanılacağıyla ilgili şüpheler vardır. Ayrıca daha önce Dünya Bankası tarafından Aral Gölü’nden zarar gören halkın içme sularının iyileştirilmesi, bulaşıcı hastalıklara karşı tedbirler alınması, yeni sağlık merkezlerinin açılması amacıyla verilen 50.000.000 ABD dolarlık kredinin tamamının bu amaçla kullanılmadığı tespit edilmiştir. Özbekistan Bakanlar Kurulunun 15 Ekim 1998 tarihinde aldığı kararla
1020 Avrasya Dosyası, TİKA, sayı: 56, Ankara 1995; S. Yılmaz, “Aral Gölü”, s. 106. 1021 Vesti Karakalpakstana Gazetesi, 24 Ağustos 1999. 482
Tüyemoyun Kanalı’ndan Biruni ve Törtkül’e içme suyunun taşınması planlanmıştır. Fakat yapılan çalışmalar neticesinde istenen sonuç alınamamıştır. 1022
yeterli değildir. Bu nedenle 1991–2003 yılları arasında özellikle Aral Gölü’nün ortaya çıkardığı çevre problemleri artmıştır. Devletin bu soruna çare arama niyeti de samimi olmamıştır. Aral Gölü çevresinde yaşayan insanlar her geçen gün ölümle tanışmakta ve nüfusları azalmaktadır. Dünya kamuoyunun ilgisinin de azalması nedeniyle bu yöre insanları kendi kaderleriyle baş başa kalmışlardır. Sonuçta SSCB yönetiminin sömürge siyaseti sonucunda ortaya çıkan Aral Gölü sorunu günümüzde çözüm beklemektedir.
Karakalpakistan’da ilk modern sağlık kuruluşu 1884 yılında Rusya’dan Törtkül’e askerlik için gelen Dr. P. A. Blagoveşenskiy’nin başkanlığında 1887 yılında açılan on beş yataklı bir hastanedir. 1023
Fakat bu hastane sadece Törtkül çevresindeki insanlara hizmet etmiştir. Törtkül’de kurulmuş Kadın Doğum Okulu 1948 yılında Nökis’e taşınmıştır. Bu okul 1955 yılında Tıp Enstitüsüne dönüştürülmüştür. Bu okuldan 1946–1990 yılları arasında 15.000 sağlık çalışanı mezun olmuştur. 1024
ortaya çıkmıştır. Aral’ın kuruması, çevrenin zehirli çöllerle kaplanması ve kumların rüzgârla bir yerden diğer bir yere taşınması bölge halkında çeşitli hastalıkların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu bölgede, aneminin çok yaygın olduğu, bilhassa kadınların % 80’inin bu hastalığa yakalandığı bilinmektedir. Verem de eskiye nazaran 2/3 oranında artmış durumdadır. Taşauz, Nökis gibi büyük yerleşim merkezlerinde de su kirliliğinin (sunî gübre ve kimyevî madde artıklarının suya karışmasıyla) sebep olduğu çeşitli hastalıklar vardır. Taşauz’da halkın tahminen % 70’i çeşitli iç hastalıklara yakalanmış bulunmaktadır. Hepatit (sarılık) ve malarya (sıtma) yaygındır. Halkın direncinin az olması, bu yerlerde “ekolojik aids” tabirinin yaygınlaşmasına neden olmuştur. 1025 Bu hastalıklara bağlı olarak bebek, çocuk ve hamile ölümlerinin oranı yüksektir. Nökis hastanelerinde yatanların %90’ının böbreklerinde kum ve taş
1022 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 489–490. 1023 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 133. 1024 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 362. 1025 S. Yılmaz, ayn. mkl., s. 101. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|