GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ

 

489

Tablo 30: Karakalpakistan’da anne ve çocuk doğum ve ölüm oranları 

 

1991 1995 2001 

Doğum Oranları 

% 35.8 

% 24.8 

% 21.8 

Çocuk Ölümleri 

% 51.3 

 

% 30.8 

Anne Ölümleri 

% 108.7 

 

% 53 

 

Karakalpakistan’da yaşanan bu iyi gelişmeler genelde fedakârca çalışan 

vatansever doktorlar sayesinde olmuştur. Bunlardan birisi olan O. Saidova, 

Karakalpakistan’da yaptığı çalışmalardan dolayı 1997 yılında “Özbekistan 

Kahramanı” unvanıyla ödüllendirilmiştir.

1035

  

 

Karakalpakistan’ın sağlık alt yapısının geliştirilmesi için 1999 yılında idrar 

yollarındaki iltihapların ve iç organlardaki ödemlerin tespiti amacıyla 2.307 ABD 

doları değerinde yeni sağlık cihazı alınmıştır. 2000–2001 yıllarında 3004 ABD doları 

değerinde plazma üreten makine alınmıştır. Bu plazmalar sayesinde enfeksiyona 

bağlı, onkolojik vb. hastalıklar tedavi edilmektedir. Aynı dönemde merkezi 

Taşkent’te bulunan Akciğer Cerrahî Merkezinin kurulması ve donatılması amacıyla 

200.000 ABD doları harcanmıştır. Nökis’teki diş polikliniğinin kurulması için 

350.000 ABD doları ayrılmıştır. Bu poliklinik 2001 yılında hizmete girmiştir.

1036

   

  

Özbekistan Bakanlar Kurulunun 20 Ağustos 1990 tarihinde ve 

Karakalpakistan Bakanlar Kurulunun 14 Eylül 1990 tarihinde aldığı karara göre 

Berdak Üniversitesi bünyesinde üç yeni fakülte, iki bölüm ve eğitim enstitüsü 

açılmıştır. 1 Ekim 1991 tarihinde Özbekistan Bakanlar Kurulu kararıyla Berdak 

Üniversitesi, Tıp Fakültesi bünyesinde Taşkent Pediatri Tıp Enstitüsünün bir kolunun 

açılması uygun görülmüştür. Bu enstitüden 1996 yılından itibaren uzman doktorlar 

mezun olmaya başlamıştır. 2001 yılı itibariyle 730 doktor uzmanlık diploması 

almıştır.

1037

 2003 yılı itibariyle enstitü bünyesinde 1000 civarında öğrenci eğitim 

                                                 

1035

 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 464. 

1036

 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 488. 

1037

 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 511–512. 

---

 

490

almaktadır. Bütün bu çabalar gelecek on yılda Karakalpakistan’daki sağlık 

politikalarının az da olsa düzene girebileceğinin ilk örneklerini teşkil etmektedir. 

 

Ğ- ULAŞIM 

Rusya’nın sömürge faaliyetlerinde Karakalpakistan’ın ayrı bir yeri vardır. 

Çünkü Karakalpakistan toprakları hem ulaşım açısından hem de ana ticaret yolları 

üzerinde bulunması nedeniyle önemlidir. Petro-Aleks-Şabbaz-Nökis-Çimbay ile 

Nökis-Hocaeli-Konırat arasında ulaşım açısından müsait yollar bulunmaktadır. 

Amuderya Kolu ile Hive Hanlığı arasındaki bağlantı ise genelde nehir üzerinden 

yapılmıştır. Petro-Aleks şehrinden Buhara’ya uzanan bir kervan yolu 

oluşturulmuştur. Bu yol sayesinde Harezm vahası ile Buhara arasında bağlantı 

kurulmuştur. Karakalpakistan, Amuderya Nehri üzerinden Çarcuy,  Aral Gölü 

üzerinden de Aralsk ile bağlantı kurmuştur. 1910 yılından itibaren Amuderya Nehri 

ve Aral Gölü üzerinden taşınan mallar Aralsk ve Çarcuy’a getirilmiş; buradan da 

demir yoluyla Rusya’ya gönderilmiştir. Karakalpakistan’da üretilen pamuk ve deri 

ürünleri Moskova ve Nijniynovgorod’a, yün ürünleri İtil boyundaki şehirlere, sıvı 

yağ Bakû’ye, balık ürünleri Orenburg’a, yonca tohumu önce Hamburg’a, oradan da 

Amerika’ya, kilimler ise Türkiye’ye ihraç edilmiştir.

1038

  

 

İkinci Dünya Savaşı  sırasında Karakalpakistan’a uçakla ulaşım sağlanması 

amacıyla KÖSSC Bakanlar Kurulunun 29 Temmuz 1943 tarihinde aldığı kararla 

Nökis Havaalanının yapımı kararlaştırılmış ve aynı  yılda yapım işleri başlamıştır. 

Özbekistan Havayollarına bağlı Törtkül’deki 239. Hava Bölüğü, Nökis’e taşınmıştır. 

Nökis Havaalanının yapılmasıyla 1944–1945 yılları arasında Nökis-Taşkent, Çarcuy-

Törtkül-Nökis arasında uçuş seferleri düzenlenmiştir. Ayrıca Karakalpakistan’a 

getirilen yolcu uçaklarından ilâçlama işlerinde de faydalanılmıştır. 1944 yılında 

24.285 hektar tarım arazisi ilâçlanmıştır.

1039

 1935–1943 yılları arasında Taşkent-

Çarcuy-Törtkül havayolu kullanıma açılmıştır.  

 

Karakalpakistan’da ilk zamanlar demir yollarının bulunmaması ekonominin 

gelişmesini olumsuz etkilemiştir. 1945 yılında Çarcuy-Harezm demir yolu hattı ile 

                                                 

1038

 Z. V. Togan, Bugünkü Türk İli, s. 263. 

1039

 KAROMA, fond:322, liste: 1, dosya: 1079, s. 162. 

---

 

491

Karakalpakistan üzerinden Kazakistan’a giden bir demir yolu hattının yapımı 

gündeme gelmiştir. 1940 yılında ise Türkmen Kanalı’nın yapılması ile ilgili planlar 

ortaya çıkmıştır. Bu durumdan faydalanan Özbekistan Devlet Başkanı Usman 

Yusupov merkezî hükûmete bildirmeden 1947 yılında Çarcuy-Konırat demir yolu 

hattının inşaatına başlamıştır. Karakalpakistan’dan 10 bin kişi, 45 gün Çarcuy-

Hazarasp hattının yapımında çalışmıştır. Karakalpakistan Bakanlar Sovyeti Başkanı 

Navrız Japakov başkanlığındaki 20 bin Karakalpak ise Darganata-Ürgenç hattında 

çalışmıştır. Fakat merkezî hükûmetin haberi olmadan başlanan bu iş nedeniyle 

Usman Yusupov, Komünist Partisi siyasî bürosunca sorguya çekilmiş ve uyarılmıştır. 

1947 yılında Özbekistan’ın istenilen düzeyde pamuk teslim etmesi onun görevden 

alınmasını engellemiştir. Çünkü bazı muhalifler merkeze bütün işçilerin demir yolu 

hattında çalıştırıldığından pamuk toplamanın aksatıldığını, bu nedenle de istenilen 

düzeyde pamuk toplanamadığı yolunda haberler göndermiştir. Böylece İkinci Dünya 

Savaşı’ndan sonra ilk defa 1946–1950 yılları arasında Karakalpakistan’da demir yolu 

hattının yapımına başlanmıştır. Karakalpakistan’ın her bölgesinden insanlar bu hattın 

yapımında çalıştırılmıştır. Karakalpakistan demir yolu hattı 1950 yılında Tahiataş’a, 

1951 yılında ise Hocaeli’ye ulaşmıştır. 1955 yılında da Çarcuy-Konırat demir yolu 

hattı bitirilmiştir. Karakalpakistan sınırları içerisinde 100 km’lik demir yolu 

döşenmiştir. Karakalpakistan demir yolu hattının Özbekistan ve Türkmenistan 

hatlarıyla birleşmesiyle taşımacılık alanında büyük faydalar sağlanmıştır. Çarcuy-

Konırat demir yolu zamanla yetmez olmuştur. Bu nedenle de 1970 yılında Konırat-

Beynev demir yolunun yapımı için çalışmalar başlatılmıştır. Bu demir yolu 

Karakalpakistan’ı Türkistan demiryollarına bağlamıştır. SSCB’nin 50. yıldönümünde 

406 km’lik Konırat-Beynev demir yolu yapılmıştır.

1040

 Karakalpakistan demir yolu 

hattının uzunluğu 1970 yılında 102 km iken, 1980 yılında 486 km’ye çıkmıştır. 

Demir yollarının yapımı sayesinde Kafkasya ve Ural bölgesine ulaşım sağlanmıştır. 

Demir yolu hattının yapımından sonra karayolları büyük oranda rahatlamıştır. Çünkü 

hem insan hem de yük taşımacılığında trenler tercih edilmiştir. Çarlık Rusyası ve 

Sovyetler döneminde uygulanan demir yolu siyasetinin ana temelini Türkistan’ın 

Rusya’dan başka dünyanın hiçbir tarafıyla demir yolu hattıyla bağlanamaması ve bu 

sayede ham madde kaynaklarının kolayca kullanılabilmesi ve pazar hâline getirilmesi 

                                                 

1040

 S. Yılmaz, ayn. mkl., s. 1327. 

---