GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
477
üzerinde yapılan incelemeler sonucunda içme sularının %18’inin sağlık standartlarına uygun olmadığı ortaya konmuştur. Sovyetler Birliği’nde sayıca 6000’i bulan resmî dalga işlemlerinin hemen hemen yarısı sağlık kurallarına aykırı yönler içermektedir. Türkmenistan, Özbekistan ve Karakalpakistan’da bulunan atık dalga alanlarının ¾’ü bu özelliktedir. 1011
1991–1997 yılları arasında bu felâketin getirdiği sorunları hafifletmek amacıyla birçok hastane, poliklinik, doğumevi vb. yapılmıştır. Ayrıca dünya devletlerinin çoğu Karakalpakistan’a maddî yardım göndermiştir. Bu yardımlar arasında ilâç ve sağlık donanımları ilk sırada yer almıştır. 1012
1993 yılında Orta Asya Türk Cumhuriyetleri devlet başkanları Kızılorda şehrinde bir toplantı yapmışlardır. Bu toplantının konusu Aral Gölü ve çevresinde yaşanan ekolojik felâketin nasıl çözüme kavuşturulabileceği olmuştur. Bu ülkeler birlikte hareket edeceklerine dair bir anlaşma imzalamışlardır. Toplantıda her ülkeden beş kişinin katılımıyla Aral Gölü havzası sorunlarını takip edecek uluslararası bir komisyon (MGSA) kurulmuştur. Bu toplantıda ayrıca Aral’ın korunmasına dair her devletten iki kişinin katıldığı on kişilik üyenin katılımıyla uluslararası bir fon oluşturulmuştur. Bu fonun başkanlığına da Kazakistan devlet başkanı Nursultan Nazarbayev seçilmiştir. Fonun yönetiminin de Almaata’da olması kararlaştırılmıştır. MGSA komitesinin ilk toplantısı 13 Temmuz 1993 tarihinde Taşkent’te yapılmıştır. Bu toplantıda komitenin işleyiş yasaları oluşturulmuştur. Ne var ki Aral Gölü çevre felâketinin çözümüyle ilgili Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin gayretleri yetersiz kalmıştır. Çünkü bu devletler bağımsızlıklarını henüz ilân ettikleri için hem ekonomik hem de siyasî olarak yeterli güçleri bulunmuyordu. Bu amaca yönelik olarak Özbekistan devlet başkanı İslâm Kerimov, 28 Eylül 1993 tarihinde ilk kez katıldığı Birleşmiş Milletler genel kurulunda yaptığı konuşmayla Aral Gölü çevre felâketini dünya devletlerine anlatmış ve onlardan yardım istemiştir. 1013
MGSA’nın ikinci toplantısı 14 Ocak 1994 tarihinde Nökis’te yapılmıştır. Bu toplantıya Orta Asya Türk Cumhuriyetleri devlet başkanları da katılmıştır. Toplantıda Aral Gölü havzasının ekolojik dengesinin düzeltilmesi için açık bir
1011
Salih Yılmaz, “Aral Gölü”, s. 100. 1012
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 482. 1013
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 483. 478
siyaset yapma kararı alınmıştır. Aral’ın eski hâline gelmesi amacıyla şu tedbirlerin öncelikli olarak alınması kararlaştırılmıştır 1014 :
• Devletlerarası hukuk ve standartlar çerçevesinde su kullanım normlarını belirlemek, • Aral Gölü havzasında su kaynaklarını belirlemek, • Suyun kalitesini yükseltmek, • Suyun kirlenmesinin önüne geçmek, kirli suların kullanılmamasını sağlamak ve bununla ilgili tedbirler almak, • Halkın temiz su kullanmasını sağlamak ve bu amaçla uluslararası destek almak, • Suyun aktığı bölgelerde ekolojik şartları güzelleştirmek, • Amuderya ve Sırderya nehirlerinin göle döküldüğü bölgelerde suyun akışını kolaylaştıracak mühendislik çalışmaları yapmak, • Dış kaynaklardan Aral havzasına nasıl su getirilebileceği ile ilgili teknik ve ekonomik tespitler yapmak, • Amuderya ve Sırderya nehirleri sularının yönetimini otomatikleştirmek vb.
kurulmuştur. Bu plan “açık hareket planlaması” olarak adlandırılmıştır. MGSA’nın üçüncü toplantısı 18 Temmuz 1994 tarihinde Aşkabat’ta, dördüncü toplantısı ise 31 Mart 1995 tarihinde Taşauz’da yapılmıştır. Devlet başkanlarının katıldığı oturumlarda önceden alınan kararların ne kadar uygulanabildiği tartışılmıştır. 18–20 Eylül 1995 tarihinde BM tarafından Nökis’te uluslararası bir konferans düzenlenmiştir. Bu konferans Aral Gölü çevre felâketinin dünya kamuoyuna sunumu ve Aral’a komşu devletlerin sorumluluklarını kabul etmesi açısından oldukça önemlidir. Çünkü bu konferans sırasında Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, 20 Eylül tarihinde Nökis deklarasyonunu kabul etmişlerdir. Bu deklarasyonda köylerin ağaçlandırılması, su kaynaklarının kullanımına dair usullerin belirlenmesi, sulamanın makul yapılması ve çevrenin korunması için teknolojinin kullanımı, sulamada israfa
1014 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 484. 479
kaçmamak, doğal kaynakların yönetimini belirlemek, Aral çevresindeki insanların hayat seviyelerini yükseltmek, gelecek nesillerin bu felâketten etkilenmemesi için tedbirler almak vb. kararlar yer almıştır. 1015
Nökis deklarasyonunun kabul edilmesi dünya kamuoyunun Aral Gölü sorununun çözüleceğine dair hislere kapılmasına neden olmuştur.
BM’nin 50. yılının kutlanmasına ithaf edilen 24 Ekim 1995 tarihinde yapılan genel kurul toplantısında İslâm Kerimov bir konuşma yapmıştır. Bu konuşmada Aral Gölü çevre felâketinin getirdiği sonuçları tek başlarına çözemeyeceklerini, bu nedenle de dünya devletlerinin ve BM’nin yardımına ihtiyaç duyduklarını bildirmiştir. Aral Gölü sorununa dair Orta Asya Türk Devletleri temsilcileri 11 Nisan 1996 tarihinde Kızılorda şehrinde 5. defa toplanmıştır. Bu toplantıda Dünya Bankası tarafından sağlanan kredinin devletler arasında nasıl paylaşılacağı karara bağlanmıştır. MGSA’nın 6. Toplantısı, 27 Şubat 1997 tarihinde Almaata’da yapılmıştır. Bu toplantı, kurulun son toplantısı olmuştur. Çünkü Orta Asya Türk Devletleri başkanları aldıkları kararla Aral Gölü havzasında ortaya çıkan sorunların görüşüldüğü uluslararası kurul (MGSA) ile Uluslararası Aral Gölü Koruma Fonu (MFSA)’nun yeniden kuruluş ve işleyişine dair karar almışlardır. Böylece bu iki örgüt birleştirilerek Uluslararası Aral Gölü Koruma Fonu (MFSA) olarak adlandırılmıştır. Bu fonun başkanlığına İslâm Kerimov seçilmiştir. Toplantıda alınan kararlarla fonun yönetimi ve kontrol komisyonu üyeleri yeniden belirlenmiştir. Bu fonun yürütme komitesi her ülkeden iki üyenin katıldığı on kişiden oluşmuştur. Yürütme komitesinin başkanı da R. A. Giniyatullin olmuştur. Fonun haberleşme kollarından birisi de Karakalpakistan’ın başkenti Nökis’te açılmıştır. 1016
Bu toplantıda alınan kararla ilk olarak şu işlerin yapılması kararlaştırılmıştır 1017 :
• Tarımı desteklemek ve köylerdeki çiftçilere yardımcı olmak, • Geri dönüşüm yapabilecek küçük dükkânların açılmasına yardımcı olmak, • Yerli malı ilâç, aşı ve ham maddeleri üretmek, • Temiz su elde etmek,
1015
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 485. 1016
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 485–486. 1017
Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 487. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|