GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Resim 101
467
Bağımsızlık yıllarında televizyon ve radyo yayınlarında da gelişmeler olmuştur. Karakalpakistan (Nökis) TV bağımsızlıktan sonra yayın alanını genişletmiştir. Önceden sadece bir saat yapılan televizyon yayınları günümüzde artırılmıştır. Televizyonda Aile, Bayterek, Gençler Kanalı, Tarih ve Kader, Keşki Diydar vb. programlar yayına girmiştir. Böylece millî kültür içerikli programlara ağırlık verilmiştir.
yapan Karakalpakistan televizyonu çalışanları. Nökis–2003. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
Karakalpakistan’da basın adına yapılan en büyük reform, devlet televizyonunun 2002 yılında teknolojik donanımlarla yenilenmesidir. Bu sayede Haziran 2002 tarihinden itibaren her sabah “Selâmünaleyküm Karakalpakstan” adlı program yayına başlamıştır. Karakalpakistan devlet radyosunda ise halk müzikleri, sanat müzikleri, yabancı müzikler dışında millî kültür unsurları sunulmaktadır. Fakat buna rağmen millî televizyon ve radyonun izlenme oranı şehirlerde çok düşüktür. Çünkü şehirlerde genelde Rus televizyonları izlenmektedir. Millî televizyonlar sadece köylerde izlenebilmektedir. Bunun nedeni de Rus televizyonlarının köylerde çekmemesidir.
468
F- ÇEVRE Dünyanın en büyük çevre felâketlerinden birisi olan Aral Gölü’nün kurumaya başlaması Sovyet dönemi politikalarının bir neticesidir. Karakalpakistan’ın ekonomik durumu da Aral Gölü ile yakın bağlantılıdır. Karakalpakistan’daki büyük çevre sorunlarının en önemlilerini Aral Gölü’nün kurumasıyla meydana gelen kuraklık, çevre problemleri ve pamuk üretimi dolayısıyla uygulanan yanlış tarım politikaları oluşturmaktadır. Aral Gölü, Kazakistan ve Özbekistan arasındadır. Hazar, Surerior- Michigan-Huron (Amerika) ve Victoria (Afrika) göllerinden sonra dünyadaki en büyük dördüncü göldür. Bu gölü besleyen Amuderya ve Sırderya nehir sularının % 90 oranında sulama amacıyla kullanılmaya başlanmasıyla göle dökülen akarsular hemen hemen yok denebilecek düzeye inince Aral Gölü ortadan kaybolmaya başlamıştır. 995
1917–1960 yılları arasında Aral Gölü henüz kurumaya başlamamıştır. 1960– 1970 yılları arasında Aral Gölü’nün çekilmeye başladığı fark edilmiştir. 1960–1970 yıllarında sadece gölün, suları çekilmekle kalmamış, Amuderya Nehri’nin suları da pislenmiş ve Karakalpakistan ekonomisi krize girmiştir. Ekonomik krizin aşılabilmesi amacıyla tarıma ağırlık verilmiştir. Bu amaçla yeni su kanalları yapılmış, su kanallarının uzunluğu 2500 km’ye ulaşmıştır.
ayrılmıştır. Karakalpakistanlıların %90’ı tarımla uğraşmıştır. İkinci Dünya Savaşı (1941–1945) yıllarında ülkede ekmek, un, şeker, çay, sıvı yağ ve diğer gıda ürünleri karne ile verilmiştir. Halkın büyük çoğunluğu da bu gıda maddelerini alamamıştır. 1943–1944 yıllarında ülkede tifo salgını baş göstermiş, hastalıktan ve açlıktan ölenlerin sayısı savaşta ölenlerden üç kat daha fazla olmuştur. Hastalıklardan ve açlıktan ölenlerin sayısı yaklaşık 90.000 kişidir. İkinci Dünya Savaşı’ndaki kayıpları da hesapladığımızda sayı 124.000 kişiye ulaşmaktadır. 996
995 Salih Yılmaz, “Aral Gölü Çevre Felâketi ve Orta Asya”, Avrasya Etüdleri, T. C. Başbakanlık TİKA, sayı: 18, Ankara 2000, s. 94. 996
Sabır Kamalov, “Vklad karakalpakstantsev v pobedu vo vtoroy mirovoy voyne” (İkinci Dünya Savaşı’nda Karakalpakların Payı), Faşizm Ustidan Kozonilgan Falabada Özbekistonning Tarihiy Hissasi, AN FAN, Taşkent 1996, s. 327. 469
Resim 99: Aral Gölü Kurtarma Projesi Başkanı Yusuf Kamalov ve Salih Yılmaz’ın Acı Göl ziyareti. Nökis–2003. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
Resim 100: Aral Gölü Kurtarma Projesi Çalışanları (UDASA); soldan sağa: Aydost, Salih Yılmaz, Natalia, Timur. Nökis–2003. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi) 470
Resim 101: Aral Gölü’nün kurumasıyla güçlükle yapılmaya çalışılan balıkçılık–2003. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
Yılmaz Arşivi)
471
Resim 103: Aral Gölü’nde balıkçıların hazırlıkları–2002. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
Resim 104: Aral Gölü’nün kurumasıyla ortaya çıkan gemi mezarlığı–1995. (Fotoğraf: Salih Yılmaz Arşivi)
472
Aral Gölü çevre felâketinin ortaya çıkmasıyla 1960 yılından itibaren eski dönemde olduğu gibi salgın hastalıklar ve açlık görülmeye başlamıştır. Aral Gölü sadece Karakalpakları ilgilendiren ve onları besleyen bir göl olmamıştır. Karakalpakların yanında Özbekler, Kazaklar ve Türkmenler de bu felâketten etkilenmişlerdir. Bu Türk kavimleri Aral Gölü ve çevresinin tarıma müsait olmasından dolayı tarihte buralara yerleşmişler ve oluşumlarını da burada tamamlamışlardır. Rusya’nın Türkistan’a girmesiyle buralarda araştırmalar yapan Voyekov, XIX. yüzyılın sonlarında Aral Gölü hakkında şöyle yazmıştır: “Aral Gölü
997
Voyekov’un bu önerisi Çarlık Rusyası tarafından gerçekleştirilemese de Sovyetler Birliği döneminde gerçekleştirilmiştir. Bir zamanlar Sovyetler Birliği’nin Su-İktisadîye Bakanlığı birinci müsteşarı “Aral güzel ölmelidir.” dedikten sonra “Halk denizsiz- gölsüz yaşamayı öğrenmeli.” diye beyanatta bulunmuştur. 998
Bu da göstermektedir ki devlet adamları insanlara önem vermekten çok paraya önem vermişlerdir. Buna karşılık biyoloji profesörü Koboloviç “Bizler bir nesilde koca bir denizi yeryüzünden
999
diyerek Aral’ın durumunu açık bir şekilde izah etmektedir.
Sovyet-Rus uzmanı Fedoroviç’in deyimiyle “İnsanlık tarihinde ilk defa bir göl yok edilmektedir.” Sovyet hükûmetinin tehlikeleri dikkate almadan en üst düzeyde ürün alma siyaseti ve doğal kaynakların yağmalanması sayesinde Aral Gölü kurumaya başlamıştır. Aral Gölü’ne dökülen Amuderya ve Sırderya nehirlerinin suları tarımda kullanılmak için yapılan kanallara aktarıldığı için Aral’a dökülen su düzeyi azalmıştır. 1960 yılından itibaren Sovyet hükûmeti Amuderya ve Sırderya nehirleri havzasında yeni tarım arazilerinin açılmasını ve yeni kanalların yapılmasını emretmiştir. Bilinçsizce kullanılan toprak ve su, zamanla verimsizleşmeye ve azalmaya başlamıştır. Aral Gölü’ne gönderilecek su miktarı da hesaplanmadığından göl, kurumaya başlamıştır. 1960 yılından itibaren Aral Gölü’nün durumu hakkında konferanslar düzenlenmiş ve Aral’a dökülecek su miktarının bir an önce belirlenmesi
997
A. İ. Voyekov, Sobraniye soçineniy (Eserlerin Kitabı), Pod. Redaktsiey A.V. Girgoreva, , Cilt III, AN SSSR, Moskva 1952, s. 197. 998 Baymirza Hayıt, “Tarihte ve Zamanımızda Aral Gölü ve Çevresindeki Kültür”, Avrasya Etüdleri, T. C. Başbakanlık TİKA, sayı:3, Ankara 1994, s. 10. 999
Ayn. mkl., s. 11. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|