GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ

 

438

1990–1991 eğitim-öğretim yılında Karakalpakistan’da eğitim kurumlarındaki 

öğrenci sayısı 322.700 olmuştur.

949

 Bu süreçte her öğrenci istediği bölümde okuma 

şansına sahip olmuştur. Fakat en büyük sorun gerekli düzeyde öğretmenlerin 

bulunmaması ve maddî yetersizlikler olmuştur. Ayrıca Sovyetlerin meslek liselerini 

çoğaltarak bir an önce üretim yapan insanlar elde etme çabası da bazen eğitimde 

sapmalara neden olmuştur. 1980 yılından sonra başlayan eğitim reformu tam 

anlamıyla başarıya ulaşmamıştır. Çünkü Karakalpakistan bu reform için gerekli 

hazırlıkları yapamamıştır. Karakalpakistan’da birçok okul açılmasına rağmen bu 

okullarda okuyan öğrenci sayısı istenilen düzeye çıkarılamamıştır. Sovyetler, 

okullaşma konusunda başarılı gibi gözükmektedir. Fakat Sovyetlerin yaptığı okullar 

topraktan yapıldığı için çok kısa sürede bitirilebiliyordu. Bu nedenle de yapımı 

kolaydı. Eğitim-öğretim sürecinde siyasî eğitimin de zorunlu olarak verilmesi 

öğrencilerin bilimden uzaklaşmasını sağlamıştır. Böylece öğrencilerden yeterli 

derecede verim alınamamıştır. Çünkü kim daha çok sosyalizmi yahut komünizmi 

biliyorsa o öğrenci daha çok başarılı kabul edilmiştir. Bu anlayış sonucunda 

Sovyetler, kısa sürede gelişen çağın çok uzağında kalmıştır. Sovyetler, öğrencilerin 

hemen tamamını tarımsal faaliyetlerde işçi olarak çalıştırmıştır. Örneğin pamuk 

toplama dönemlerinde eğitim yapılamamıştır. Çünkü öğrencilerin çoğu zorunlu 

olarak devlet tarafından pamuk tarlalarında çalıştırılmıştır. Sovyetler buna çare 

olarak bazı dersleri müfredat programından kaldırmayı, öğrenci tatillerini kısaltmayı 

yahut günlük ders saatlerini artırmayı denemişse de gerekli başarıyı sağlayamamıştır.   

 

Sovyetler, Karakalpakistan’ı  işgal ettikten sonra ilk zamanları ilköğretime 

önem vermişlerdir. Sovyet hükûmeti kurulduktan çok zaman sonra liseler açılmaya 

başlamıştır. Sovyetler yeni politikalarıyla medreselerden eğitim almış âlimleri de 

kendi yanına çekmeyi başarmıştır. Bu âlimler, ülkelerinin bağımsızlığa kavuşacağı 

ve özgür olacakları vaatlerine kanarak Sovyetlere inanmışlardır. Karakalpakistan’da 

Bolşevik yönetimin kurulmasında medreselerde eğitim almış âlimler ve yöneticiler 

de hizmet etmiştir. Bu yöneticilerin başında Dosnazarov, Bekimbetov, Avezov, 

Nurmuhamedov bulunmaktadır. Sovyetler bu yöneticileri bütün işlerini yaptırdıktan 

sonra onları idam ederek bertaraf etmeyi bilmiştir. Çünkü bu vatanseverler, zamanla 

                                                 

949

 Jalgas Aytmuratov, Razvitiye kulturı Karakalpakstana v 70–90 godı XX. veka (XX. Yüzyılın 70–90 

Yıllarında Karakalpakistan’da Kültürel Gelişim), Nökis 1997, s. 78–79. 

---

 

439

Sovyetlerin kendi topraklarında totaliter bir yapı kurmak istediğini anlamışlar ve 

buna karşı mücadele etmişlerdir. Sovyetler, Karakalpakistan’da eğitimli insanların 

çoğunu öldürmüş yahut sürgüne göndermiştir. Bu nedenle de ilk zamanları  eğitim-

öğretimde büyük zorluklar yaşanmıştır. Çünkü okullarda eğitim verecek öğretmen 

bulunamamıştır. Eskiden kalan öğretmenler de halk düşmanı suçlamasıyla idam 

edilmişlerdir. Sovyetlerin bu politikasının asıl amacı kendi siyasî yapısına taraftar 

yeni aydınlar yetiştirmek ve bu sayede daha az sorun yaşamaktır. Yeni kadroların 

Bolşevik fikrini benimsemesine özellikle dikkat edilmiştir. Totaliter düzene sadık 

insanlar, görevlere atanmada tercih nedeni olmuştur. Bazı insanlar görev alabilmek 

için ispiyonculuk yoluyla insanlara iftira atmışlar ve onların ölümlerine neden 

olmuşlardır. Bu sayede de onların yerine atanmayı başarmışlardır.  

 

Meslek okullarındaki öğrencilerin büyük çoğunluğu işçi fabrikalarında staj 

görmüştür. Karakalpakistan’dan öğrenciler lise eğitimi alabilmek için başka ülkelere 

gönderilmiştir. 1925 yılında Karakalpakistan dışına gönderilen öğrenci 25, 1926 

yılında 96 kişi, 1931–1932 eğitim-öğretim yılında da 280 kişi olmuştur. 1931 yılının 

sonunda dışarıda okuyan öğrencilerin sayısı toplam 500 kişiye ulaşmıştır. Bu 

öğrencilerden 348 kişi Taşkent’te eğitim görmüştür.

950

 1930 yıllarında lise 

öğrenimini dışarıda tamamlayan öğrenciler Karakalpakistan’a dönmeye başlamıştır.   

 

1925 yılında Törtkül’de ilköğretim okulları, köy okulları ve Sovyet parti 

okulları açılmıştır. Çimbay ve Şorahan  şehirlerinde de ortaokullar açılmıştır. 1938 

yılında bu okullarda toplam 500 öğrenci eğitim görmüştür.

951

 1935 yılında 

Törtkül’de doğum uzmanlığı okulu ve yüksek okul, Çimbay’da ise Hemşirelik 

Yüksekokulu kurulmuştur. 1938 yılında bu okulların hazırlık bölümünde 139 kişi, 

birinci sınıfında da 297 kişi kayıtlı olarak eğitim görmüştür.

952

 1935 yılında Maliye 

Yüksekokulu açılmıştır. Bu okulda 1938 yılında 116 öğrenci eğitim görmüştür.

953

 Bu 

dönemde yoğun olarak faaliyette olan parti okulları ise devletin ihtiyaç duyduğu 

personelin eğitilmesi için çalışmalarını sürdürmüştür. 1930 yılında yeniden 

düzenlenen bu okulların eğitim süresi önceleri 2–2,5 yıl iken 1930 yılından itibaren 8 

                                                 

950

 KRJKA, fond:1, liste:154, s. 1–13. 

951

 Hozyaycstvennoye i kulturnoye stroitelstvo Karakalpakskoy ASSR (KMSSC Ekonomik ve Kültürel 

Kuruluşu), Törtkül 1939, s. 67. 

952

 Hozyaycstvennoye i kulturnoye stroitelstvo Karakalpakskoy ASSR, s. 73. 

953

 Hozyaycstvennoye i kulturnoye stroitelstvo Karakalpakskoy ASSR, s. 36. 

---