GiRİŞ Çarlik rusyasi dönemi Öncesi karakalpak türkleri ve karakalpakistan tariHİ
Yüklə 14,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
440
ay olarak değiştirilmiştir. 954
1934 yılında Törtkül’de Karakalpakistan’ın ilk Öğretmen Yüksek Enstitüsü açılmıştır. Törtkül’deki büyük sel felâketinden sonra bu okul Çimbay’a taşınmıştır. Bu öğretmen enstitüsünü 1937 yılında 27 öğrenci bitirmiş ve göreve başlamıştır. 955 Karakalpakistan’ın önemli yöneticilerinin birçoğu bu enstitüden mezun olmuştur.
Sovyet hükûmeti okullarda yahut enstitülerde kısa süreli kurslar açarak eleman ihtiyacını azaltmaya çalışmıştır. Bu okullarda iki türlü eğitim yapılmıştır. Birinci aşamada Karakalpakistan ekonomisin değişik dallarında çalışan uzmanlar yeniden eğitime alınmıştır. İkincisinde ise mesleğinde uzman kişiler arasından seçilmiş kişiler eğitimden geçirilmiştir. 1939 yılında eğitimden geçirilmiş yahut geçirilmeyen uzmanların sayısı 17.831 kişiye ulaşmıştır. Karakalpaklar arasında yetenekli birçok aydın ve eğitimci çıkmasına rağmen bu aydınlar Sovyetlerin politikalarına karşı oldukları için yok edilmişlerdir.
Sovyet hükûmeti, İkinci Dünya Savaşı sırasında erkek öğretmenlerin askere alınması nedeniyle kadınlardan öğretmen yetiştirmeyi denemiştir. Bu politikası sonucunda da 1100 kadın öğretmen yetiştirilmiştir. Bu kadınların eğitilmesi amacıyla 1944 yılında Kegeyli’de “Kız Öğretmen Yüksek Enstitüsü” kurulmuştur. Bayan öğretmenlerin yetiştirilmesinde uzun dönem eğitim yerine kısa dönem kurslar tercih edilmiştir. 956
Özbekistan Sovyet hükûmetinin aldığı kararla 1944 yılında Karakalpakistan’da bulunan öğretmen yetiştirme enstitüsü yeniden düzenlenmiştir. Ayrıca bu enstitüde dışarıdan okula devam etmek isteyenler için 240 kişilik kontenjan ayrılmıştır. Karakalpakistan’ın Çimbay şehrinde açılan bu enstitü Karakalpakistan’ın kültürel ve siyasî hayatında ileriki dönemde büyük etkinlik göstermiştir. Çünkü Karakalpak aydınların ve siyasîlerin birçoğu bu enstitüden mezun olmuşlardır. Bu enstitü 1945 yılında Çimbay’dan Nökis’e taşınmıştır. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Rusya’dan ve Kazakistan’dan eğitimciler bu okullarda eğitmen olarak görev yapmışlardır. 957
954 KRJKA, fond:1, liste:157, kr. 536, s. 19. 955
Hozyaycstvennoye i kulturnoye stroitelstvo Karakalpakskoy ASSR, s. 67. 956
J. Urumbayev, Oçerki istorii şkol Karakalpakstana, s. 40. 957
Sabır Kamalov, “Plodı bratskoy drujbı” (Kardeş Dostluğunun Ürünleri), Karakalpakstan Vestnik, No:1, Nökis 1971, s. 7. 441
Resim 90: S. Macitov’un 1925 yılında çıkarmış olduğu “Elifbe” kitabının ön yüzünden görünüm. (Kaynak: J. Urumbayev, Oçerki istorii şkol, s. 304.)
442
Eğitilmiş insanların çoğu İkinci Dünya Savaşı sırasında savaşta hayatını kaybettiğinden dolayı savaştan sonraki dönemde eğitilmiş insan gücü konusunda büyük sıkıntılar yaşanmıştır. Sovyet hükûmeti, 1950 yılına kadar uzman eksikliğini giderebilmek için yeni düzenlemeler yapmıştır. Bu çabaları sonucunda da 1950 yılında Karakalpakistan’da 52 doktor ve 375 sağlık çalışanı göreve başlamıştır. Fakat sağlık sektöründe baş gösteren eleman eksikliği nedeniyle bulaşıcı hastalıklara çare bulunamamıştır.
Eğitim-öğretim hizmetlerindeki öğretmen eksikliği ise kısa süreli kurslarda yetiştirilen öğretmenlerle doldurulmaya çalışılmıştır. 1949–1950 yılları arasında 400 öğretmen okullarda çalışmıştır. Öğretmen açığını gidermek amacıyla kurulan öğretmen enstitüsü 1934–1976 yılları arasında 10.000 öğretmen yetiştirmiştir. 958
Bu enstitünün zamanla görevini tamamlamasıyla 1976 yılında bu enstitünün yerine Berdak Devlet Üniversitesi kurulmuştur. Merkezi Nökis olmak üzere kurulan Berdak Devlet Üniversitesinde ekonomi, siyaset, edebiyat ve tarih anabilim dallarının açılmasıyla bu üniversite eğitimin üssü hâline getirilmiştir. Bu üniversiteden 1976– 1990 yılları arasında 19 anabilim dalında 11.000 kişi mezun edilmiştir. Üniversitede başarılı olan öğrenciler okulu bitirdikten sonra uzmanlık kazanmak amacıyla Moskova, Kiev, Petersburg, Almaata, Taşkent, Semerkant, Ürgenç, Buhara, Fergana, Andican, Karşı, Kaliningrad vb. şehirlerdeki üniversitelere gönderilmiştir.
Sovyet hükûmeti döneminde ilköğretim ve yüksek öğretim yanında ortaokullara da önem verilmiştir. 1985–1986 yıllarında ortaokulların sayısı 25 olmuştur. 1988–1998 yılları arasında bu okullarda toplam 23.200 öğrenci eğitim görmüştür. Karakalpakistan’da sanat ve kültür okullarına da önem verilmiştir. Halkın müzik, tiyatro ve sanat kültürünü artırmak için yeni okullar açılmıştır. 1967 yılında kapatılan Çimbay Yüksek Okulu yeniden açılmıştır. Biruni ve Akmangıt şehirlerinde yeni yüksek okullar kurulmuştur. 1990 yılından sonra bu okulların sayısı 7 olmuştur. Bu okullarda okulöncesi öğretmenleri yetiştirilmiştir. Törtkül’de kurulmuş Kadın Doğum Okulu, 1948 yılında Nökis’e taşınmıştır. Bu okul 1955 yılında Tıp
958
Karakalpakstan ASSR Tariyhı, Nökis 1989, s. 343. 443
Enstitüsüne dönüştürülmüştür. Bu okuldan 1946–1990 yılları arasında 15.000 sağlık çalışanı mezun olmuştur. 959
Törtkül’den Nökis’e taşınan Köy Ekonomisi Yüksekokulu ise köylerde çalışacak uzmanların eğitilmesinde büyük başarılar kazanmıştır. 1980–1981 eğitim- öğretim yılında 1283 öğrenci bu okullarda eğitim görmüştür. Sovyet hükûmetinin yeniden yapılanma çabaları sonucunda savaşlarda ve sürgünlerde ölen uzmanların yerine yenileri yetiştirilmiştir. Bu yeni uzmanlar aynı zamanda Sovyet ideolojisini benimsemiş ve gelişmesi için çalışmıştır. 1960 yılında Karakalpakistan’da 5814 yüksek ve 7.832 orta dereceli uzman yetişmiştir. 1980 yılında 28.679 yüksek, 33.426 orta seviyede uzman görev yapmıştır. Bu uzmanlar arasında 3.183 mühendis, 1.520 ziraat mühendisi, orman mühendisi ve veteriner, 1.964 ekonomist, 2.122 doktor, 19.301 öğretmen, kütüphaneci ve memur bulunmaktadır. 960
Sovyetlerin bütün çabalarına rağmen halkın eğitim ihtiyacına cevap verilememiştir. Ayrıca yetiştirilen uzmanların bilgileri de yeterli olmadığı için birçok olumsuzluk ortaya çıkmıştır. Örneğin ziraat mühendislerinin bütün çabalarına rağmen tarım gelişmemiş, aksine verim düşmüştür. Yine doktorlar hastalıkları tedavi etmeyi başaramadığı için dışarıdan doktor getirilmiştir.
Bolşeviklerin Karakalpakistan’a hâkim olmasıyla eğitim alanında yapılan yeni düzenlemeler yanında eğitime destek olmak maksadıyla sosyal mekânların açılmasına da önem verilmiştir. 1921 yılında Amuderya Vilâyetinde 5 kulüp, 6 kızıl çayhane, 8 adet okuma evi hizmete açılmıştır. 1920–1921 yılları arasında Karakalpakların yoğun olarak yaşadığı Harezm’in Amuderya Bölümü’nde de içinde sinema ve kütüphanenin bulunan “kızıl barja” açılmıştır. Bu kurumların görevi halkı siyasî anlamda eğitmek ve Bolşevik İhtilâli’nin fikirlerini yaymaktı. Bu amaçla sinemada yeni filmler ve Sovyet hükûmetinin fikirlerini içeren edebî eserler gösterilmiştir. 961 Bolşevik yönetim, halkın fikirlerini değiştirmek ve yönlendirmek maksadıyla Karakalpakistan’da kütüphaneler, kızıl köşeler, klüpler, medeniyet evleri,
959 Karakalpakistannın Jana Tariyhı, s. 362. 960 Narodnoye hozyaystvo Özbekskoy SSR (ÖSSC Halk Ekonomisi), Taşkent 1990, s. 119; Narodnoye hozyaystvo Karakalpakskoy ASSR (KMSSC Halk Ekonomisi), Nukis 1981, s. 139–142. 961
Gaib Nepesov, İz istorii Horezmskoy revolyutsii 1920–1924 gg. (1920–1924 Yılları Harezm İhtilâli Tarihinden), Taşkent 1962, s. 224. Yüklə 14,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|