Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova

217 
 
5.Əsas  interpritasiya  qaydaları  kodun  təyini  üçün  kompleks  vasitə  hesab  edilir.  Belə 
qaydalar altıdır. Birinci 5 qaydaya əsasən mal mövqeyi (ilk 4 işarə), altıncı qaydaya əsasən 
submövqe (5 və 6 dərəcə) və yarım submövqe (7,8 və 9 dərəcələr) tapılır. 
Birinci qayda. 
Bölmələrin,  qrupların  və  yarımqrupların  adları  MDB  XİTƏN  işdə  rahat  istifadə 
edilməsi  üçün  nəzərə  alınır:  hüquqi  məqsədlər  üçün  XİFəN-də  malların  təsnifatı  mal 
mövqelərinin mətnindən, bölmə və qruplara qeydlərindən çıxış edilməklə həyata keçirilir. 
Ikinci qayda. 
a)  Mal mövqeyinin adındakı hər hansı qeyd şərti belə malın komplektləşdirilməmiş, 
yaxud  tamamlanmamış  şəkilinə  də  aid  edilməlidir,  bu  şərtlə  ki, 
komplektləşdirilməmiş  və  tamamlanmamış  halda  da  bu  mal    bitkin  malın  əsas 
xüsusiyyətlərini özündə əks etdirilmiş olsun. 
Təcrübədə bir çox mallar komplektləşdirilməmiş və ya bitirilməmiş, yaxud yığılmamış 
vəziyyətdə göndərilir. Belə halda göndərilən mal komplekt və bitkin malın xassələrinə malik 
olmalıdır. Yəni göndərilən mal dərhal istifadəyə hazır deyil, amma hazır məmulatın təqribi 
formasına  malikdir  və  bəzi  əməliyyatlar  sayəsində  tamamlana  bilər.  Bu  qaydanın  əsas 
ideyası ondan ibarətdir ki, baxılan mallar bitkin mallarla eyni mövqedə yerləşir. 
b)  Mal mövqeyinin adındakı hər hansı qeyd-şərt belə malın qarışıq və birləşməsinə 
də  aid  edilməlidir.  Hər  hansı  materialdan  əmələ  gələn  mala  aid  olan  qeyd-şərt 
tamamilə yaxud qismən bu materialdan ibarət olan mala da şamil edilir. 
Üçünçü qayda. 
Ə
gər ikinci qaydanın b) bəndinə yaxud bu və ya digər səbəbdən malın  
Iki və ya daha artıq mal mövqeyinə aid edilməsi mümkündürsə, belə malların təsnifatı 
aşağıdakı kimi həyata keçirilir: 
a)  O mal mövqeyinə üstünlük verilir ki, malın daha konkret təsvirini müəyyən edir. 
Bununla  belə,  əgər  iki  yaxud  daha  çox  mal  mövqeyindən  hər  biri  çox 

---

218 
 
komponentli  məmulatın  yaxud  qarışığın  yalnız  bir  hissəsinə  aiddırsə,  onlardan 
birinin  daha  dəqiq  təsvir  verdiyinə  baxmayaraq,  belə  mal  mövqeləri  bərabər 
ə
həmiyyətli hesab edilir. 
b)  Müxtəlif  materiallardan  ibarət,  yaxud  müxtəlif  komponentlərdən  hazırlanmış 
qarışıq  və  çox  komponentli  məmulatlar  və  bu  qaydaların  a)  bəndi  ilə 
təsnifatlandırıla  bilməyən  mallar  həmin  malların  əsas  xüsusiyyətini 
səciyyələndirən  material  və  tərkib  hissəsinə  görə  təsnifatlandırılmalıdırlar  (əgər 
bu meyar tətbiq edilə bilirsə). 
c)  Təsnifatı  a)  və  b)  qaydalarına  görə  təsnifatlandırıla  bilməyən  mallar  mal 
mövqeləri  içərisində  kodun  böyüməsi  qaydasında  axırıncı  mövqedə 
təsnifatlandırılmalıdır. 
Dördünçü qayda. 
 Ilk  üç  qayda  ilə  təşnifatlandırıla  bilməyən  mallar  baxılan  mallarla  ən  uyğun  (yaxın) 
olan malların mövqeyində təsnifatlandırılmalıdırlar. 
Beşinci qayda. 
Müəyyən məmulatların yaxud məmulatlar qrupunun saxlanılması üçün nəzərdə tutulan 
və xüsusi forması olan qab-tara mənsub olduğu mallarla birgə təqdim edilirsə, qablaşdırdığı 
məmulatlarla birgə (məsələn, musiqi aləti və çexolu) təsnifatlandırılmalıdır. 
Altıncı qayda. 
Hüquqi məqsədlər üçün hər hansı mal mövqeyinin submövqeyindəki malların təsnifatı 
submövqelərə  və  onlara  aid  qeyd-şərtlərə  uyğun  olaraq  bir  səviyyədəki  submövqelərin 
müqayisə edilə bilən olması şərti ilə həyata keçirilə bilər. 
 Bu  qaydanın  məqsədləri  üçün,  həmçinin,  bölmə  və  qruplara  qeyd-şərtlər,  əgər  başqa 
ş
ey nəzərdə tutulmamışsa, tətbiq edilə bilər. 
 Bu qaydanın bir səviyyədəki submövqelərin müqayisəsi baxımından izaha ehtiyacı var. 
Məsələ  bundadır  ki,  Ahəngdar  sistemin  xüsusiyyətlərindən  biri  də  “defis  sisteminin” 

---

219 
 
mövcudluğudur.  Defis  sistemi  detallaşdırılan  submövqelərin  və  yarımsubmövqelərin 
adlarının qarşısında müəyyən sayda xətlərin (defislərin) qoyulmasının nəzərdə tutur. 
Defislərin sayı submövqenin səviyyə nömrəsinə bərabər olur. Müxtəlif sayda defislərin 
qoyulması  detallaşdırılmanın  dərinliyini  göstərir  və  müəyyən  edilmişalqoritm  üzrə  (azdan 
çoxa) uyğun malların axtarışını asanlaşdırır. 
6.Xarici  iqtisadi  fəaliyyətin  tənzimlənməsi  xarici  ticarət  əməliyyatlarının  uçotu, 
göstəricilərinin qeydiyyatı və analizi olmadan gözlənilən səmərəni verə bilməz. 
 Iqtisadiyyatda,  xüsusiylə  də  xarici  ticarətin  iqtisadiyyatında  obyektiv  və  subyektiv 
amillərin,  qanunauyğunluqlar,  təsadüflərin  təsirinin  öyrənilməsi  mühüm  əhəmiyyət  kəsb 
edir. Bu amillərin təsirini müəyyən etmək, iqtisadiyyatın idarə edilməsi və tənzimlənməsini 
təşkil etmək üçün statistikanın rolu əvəzsizdir. 
Statistik üçot faktların elə qeydiyyatıdır ki, hər faktın ayrı-ayrılıqda yazılması ilə həmin 
faktın sadəcə qeydiyyatı deyil, faktın ümumi məcmusu haqda təsəvvür əldə edilə bilsin. 
Statistika  elm  kimi  –  kütləvi  təsadüfi  hadisə  və  proseslərin  qanuna  uyğunluqlarını 
öyrənən  sahələr  sistemidir.  Gömrük  orqanları  Az  R-da  xarici  ticarətin  cari  vəziyyətini, 
dinamikasını,  inkişaf  meyllərini  və  perspektivlərinin  təhlil  etmək,  gömrük  ödənişlərinin 
dövlət  büdcəsinə  daxil  olmasına  nəzarəti,  valyuta  və  ixrac  nəzarətini  həyata  keçirmək 
məqsədi  ilə  malların  gömrük  sərhədindən  keçirilməsi  barədə  məlumatların  toplanması, 
təhlili, elektron üsullarla işlənməsi yolu ilə xarici ticarətin gömrük statistikasını aparırlar. Az 
R-da xarici ticarətin gömrük statistikasının məlumatları Az R-nın Milli Məclisinə, Az r-nın 
Mərkəzi  Bankına,  Az  R-nın  Prezidentinə,  Nazirlər  Kabinetinə,  Az  R-nın  İqtisadi  inkişaf 
Nazirliyinə,  Maliyyə  Nazirliyinə,  Vergilər  Nazirliyinə  və  Az  R-nın  Dövlət  Statistika 
Komitəsinə təqdim olunur.  
Xarici  ticarətin  gömrük  statistikasının  müşahidə  və  öyrənmə  predmeti  xarici  ticarət 
dövriyyəsi,  yəni,  malların  miqdar və  dəyərlə  ifadə olunmaqla  ixrac və  idxalı,  həmçinin bu 
dövriyyənin coqrafi istiqamətləridir. 

---