1. “Fi ne qa nın ya sı” –
Ceyms Coys
“Fi ne qa nın ya sı” məş hur ir lan di ya lı
ya zı çı, XX əsr ədə biy ya tı na yön ve rən lər-
dən bi ri Ceyms Coys tə rə fi n dən ya zı lıb.
Ro man eks pe ri men tal üs lu bu na gö-
rə se çi lir və in di yə ki mi in gi lis di lin də
ya zıl mış ən çə tin əsər lər dən bi ri he sab
olu nur. Pa ris də 17 ilə ya zıl mış əsər ya-
zı çı nın ölü mün dən iki il əv vəl,1939-cu
il də çap edi lib. Ki tab da kı söz lə rin ya rı-
sı stan dart in gi lis di lin də, ya rı sı isə ya-
zı çı nın özü tə rə fi n dən ya ra dı lan neolo-
gizm lər, ter min lər dən iba rət dir.
2. “Səs-küy və hid dət” –
Uil yam Folk ner
“Səs-küy və hid dət” (“The Sound
and the Fury”) 1929-cu il də No bel mü-
ka fat lı ame ri ka lı ya zı çı Uil yam Folk ner
tə rə fi n dən ya zı lıb. Ki tab çap olun-
du ğu ilk dövr lər də
uğur qa zan ma yıb
və an caq Folk ne-
rin 6-cı ro ma nı
“Zi ya rət gah” nəşr
olu nan dan
son ra
ta nın ma ğa baş la yıb.
1998-ci il də “The Mo dern
Lib rary” nəş riy ya tı əsə ri XX
əsr də in gi lis di lin də ya zıl mış
ən yax şı 100 əsər si ya hı sı na da xil
edib. Əsər də ha di sə lər “Yok na pa-
ta fa” ad lı xə ya li əra zi də baş ve rir. Ro-
ma nın əsas qəh rə man la rı keç miş aris-
tok rat olan Komp so nun ailə üzv lə ri dir.
3. “Çıl paq qəl yə nal tı” –
Uil yam Bar rouz
Bu ki ta bın ya zıl ma əh va la tı, bəl kə də,
əsə rin özün dən da ha ma raq lı dır. Bar rouz
Tan qier də ya şa yır dı və he roin alu də çi si
idi. Bir gün o ye nə nar ko tik qə bul et dik-
dən son ra ya zı ma ki na sı nı gö tü rür və sə-
hi fə lər lə ya zı ya zır. Son ra isə o yaz dıq la rı-
nı his sə lə rə kə sir
və tə sa dü fi
ar dı cıl lıq la
ye ni dən bir-
l ə ş d i r i r .
Nə ti cə ni o
dos tu Elen
Qinqs ber gə
gön də rir və
əsər “Çıl paq
qəl yə nal tı” (“Na-
ked Lunch”) adı ilə çap
olu nur.
Ki tab əx laq sız lı ğı təb liğ
et mək itt i ha mıy la məh kə mə-
yə ve ri lir və ABŞ-ın bir sı ra yer-
lə rin də qa da ğan olu nur.
4. “Çöl” –
To mas Eliot
“Çöl” (“The Was te Land”) 1922-ci il də
To mas Eliot tə rə fi n dən ya zıl mış poema dır.
Əsər XX əs rin ən önəm li poema la rın dan bi-
ri he sab olu nur. 5 his sə dən iba rət olan əsər-
də ob raz lar, za man, mə kan və dil (in gi lis,
la tın, yu nan, al man və sansk rit di li) göz lə-
nil mə dən də yi şir. Eliot əsər lə rin də tez-tez
Ho mer, So fokl, Şeks pir, Cef ri Couser, Con
Vebs ter, Volt Vit men ki mi ədib lə rə ey ham
vu rur. Eliotun yaz dı ğı sə tir lə rin mə na sı nı
izah et mək üçün say sız-he sab sız ki tab lar
ya zı lıb, veb sayt lar açı lıb. An caq on lar bu
sa hə də qis mən uğur qa za na bi lib lər.
5. “Qır mı zı hərf” –
Na te niel Houtorn
Na ta niel Houtor nun şa h ə sə ri he-
sab olu nan “Qır mı zı hərf” (“The Scar-
let Let ter”) XVII əs rin pu ri tan şə hə ri
Bos ton da ya şa yan Hes ter Prin nən
bəhs edir. Hes ter qa nun dan kə nar
do ğul muş bir qız dır. O, kil sə ru ha ni-
lə ri tə rə fin dən tu tu lur və gü na hı nın
işa rə si ki mi bö yük bir “A” hər fi ya zıl-
mış pal tar ge yin mə yə məc bur edi lir.
Hes ter isə bü tün bun la ra bax ma ya-
raq, məğ rur lu ğu nu və lə ya qə ti ni qo-
ru yur.
Ki tab da gü nah, qa nun çu luq ki mi
möv zu la ra ge niş yer ve ri lib.
6. “Fu ko nun rəq qa sı” –
Um ber to Eko
Bir çox la rı bu əsə ri oxu yub və çaş-
qın lıq içə ri sin də qa lıb. Um ber to Eko
döv rü mü zün ən in tel lek tual adam la-
rın dan he sab edi lir, o, vax tı nın ço xu-
nu ki tab xa na lar da ke çi rir. “Fu ko nun
rəq qa sı”nı (“Foucault’s Pen du lum”)
yaz maq la, o, si zin də ki tab xa na lar da
çox vaxt ke çir mə ni zi is tə yib. Eko qəs-
dən ki ta bı ağır dil də yaz dı ğı nı eti raf
edib. An caq əgər ezo te rizm nə zə riy yə-
si haq qın da mə lu ma tı nız var sa, ki ta-
bı ba şa düş mək si zin üçün xey li asan
ola caq.
7. “Qu laq Ar xi pe la qı” –
Alek sandr Sol je nit sin
Alek sandr Sol je nit sı nın SS Rİ-də ki əmək
du şər gə lə rin də ki tə qib, həbs, is gən cə lə rə
mə ruz qal mış, öl dü rül müş dis si dent lər dən
bəhs edən bu ro ma nı in san da mər hə mət
his si ya rat ma ya bil mir. Sol je nit sı nın öz göz-
lə ri ilə şa hi di ol du ğu ha di sə lər və araş dır-
ma la rı nə ti cə sin də əl də et di yi ma te rial lar
əsa sın da yaz dı ğı ki tab 3 his sə dən iba rət dir.
1958-1968-ci il lər də ya zı lan əsər 1973-cü
il də qərb də, 1989-cu il də isə rəs mi ola raq
So vet lər Bir li yin də çap olu nub. SS Rİ-nin
sü qu tu, Ru si ya Fe de ra si ya sı nın ya ran ma-
sın dan son ra “Qu laq Ar xi pe laq” ali mək-
təb lər də təd ris proq ra mı na da xil edi lib.
8. “Mo bi Dik” –
Her man Mel vil
“Mo bi
Dik”
(“Moby Dick”) 1851-
ci il də çap edi lib. Ro-
man dün ya ədə biy ya tı nın
in ci lə rin dən he sab olu nur.
Əsər “Pe quod” gə mi sin də ya-
şa nan ha di sə lər dən bəhs edir.
Əsər ka pi tan Aha bın ba li na Mo bi Di-
ki ələ ke çir mək uğ run da mü ba ri zə sin-
dən da nış sa da, əs lin də, onun mo ti vi,
ver mək is tə di yi me saj da ha də rin dir.
Əsər də əsas qəh rə ma nın si nif və so-
sial sta tus, xe yir və şər, Tan rı nın var lı ğı
ki mi dü şün cə lə ri nə ge niş yer ve ri lib.
9. “At las çi yin lə ri ni çək di” –
Eyn Rend
Eyn Ren din şa h ə sə ri olan “At las çi-
yin lə ri ni çək di” (“At las Sh rug ged”)
əsə ri məh sul dar
fəh lə sin fi nin
cə miy yət tə rə-
fi n dən is tis mar
ol maq dan im-
ti na et di yi dis to-
pi ya dan bəhs edir.
Hö ku mət sə na ye yə
nə za rə ti get dik cə ar-
tır dıq ca, əha li nin məh-
sul dar qis mi kult li der
olan Con Qal ta da ha çox
me yil edir. Ki tab da Ren din
şüurun və fər di haq la rın ali li yi ni
vur ğu la yan Ob yekt vizm nə zə riy-
yə si öz ək si ni ta pıb.
Ki tab li be ral lar tə rə fi n dən nif rət lə
qar şı la nıb, mü ha fi zə kar lar isə əsər də
giz li ateiz min tə rən nüm olun du ğu nu
söy lə yə rək onu rədd edib lər.
10. “Hərb və Sülh” –
Lev Tols toy
Tols to yun “Hərb və Sülh” əsə ri in-
di yə ki mi ya zıl mış ən möh tə şəm bə dii
əsər lər dən bi ri he sab olu nur. Həm çi-
nin bu əsər in san la rın çox oxu du ğu-
nu id dia et di yi ro man lar dan bi ri dir.
Çox la rı bu əsə ri elə “oxu maq” xət ri nə
oxu yur. Bəs əsə ri oxu yan lar dan ne çə-
si onu ba şa dü şür? Bax elə mə sə lə də
bun da dır.
21
N 12(21) 3.04.2015
D
ün ya da on lar la ki-
tab var ki, on
la-
rı oxu yan za man
müəl li fin fi kir lə ri ni
ba şa düş mək, qav ra maq bi zə
çə tin gə lir. Hal bu ki bu ro man-
la rın müəl lif lə ri çox məş hur
adam lar dır və on la rın ki tab la-
rı da min lər lə, mil yon lar la ti-
raj la sa tı lıb. Siz lə rə dün ya nın
ən çə tin oxu nan ro man la rı nın
si ya hı sı nı təq dim edi rik:
A
xır vaxt lar əv vəl ki for ma sı na qa yı dan və
ma raq lı ya zı lar ya zan Ayi şəm (Tür ki yə-
nin məş hur kö şə ya za rı Ayi şə Öz yıl ma zel
nə zər də tu tu lur) ya zıb: “Pis tər cü mə lə ri
ney lə yə cə yik?..” Nə qə dər də haq lı dır. Nəş riy yat la-
rın xə sis li yi uc ba tın dan in san lar, az qa la, oxu ma ğa
nif rət elə yir. Dün ya nı sar sı dan bir ki ta bı hə yə can-
la göz lə yir sən, ya yın la nan ki mi ma ğa za ya qa çıb
alır san, di gəl, üçün cü sə hi fə dən zi bil li yə at ma lı
olur san...
Ayi şə də Ste fan Kin qin son ki ta bı nı elə göz lə yib. Adı
“Yaz maq sə nə ti”dir. Üs tə lik, adı da çə ki ci dir. Am ma
tər cü mə si çox pis dir. Ayi şə ya zıb: “Bir çox ki tab da ba-
şı ma be lə şey gə lib”. Qə dim lər də de yib lər: “Pis qon şu
ada mı ev sa hi bi edər”. Pis tər cü mə çi də ada mı dil sa hi bi
edər, Ayi şə! Pis tər cü mə lər in gi lis di li ni öy rən mə yi mə
sə bəb ol du.
Uni ver si tet də oxu yur dum. Yan Fle min qin Ceyms
Bond haq qın da ro man la rı dün ya nı bir-bi ri nə vur muş du.
Bi ri ni al dım, ləz zət ala bil mə dim. O bi ri ni al dım, ye nə
ey ni və ziy yət. On da öz-özü mə: “Axı bu ki tab lar dün ya-
nı ne cə sil kə lə yir”, – de yə dü şün müş düm.
Bir gün ya ta laq xəs tə li yi nə tu tul dum. Qəb ri nur la dol-
sun, döv rü nün qa tı kom mu nist lə rin dən olan Qurt xan
Fi şək mə nə bir ki tab gə tir di. “From Rus sia with lo ve”
(“Ru si ya dan sev gi lər lə”). O vax ta ki mi oyun ki tab la-
rın dan baş qa in gi lis cə ki tab oxu ma mış dım. Ya taq da
oxu ma ğa baş la dım. İn gi lis di li ni ya rı-ya rım çıq bil mə-
yim be lə Fle min qi oxu yub ba şa çıx ma ğı ma bəs et di.
Öz-özü mə söz ver dim ki, bun dan be lə türk cə yə tər cü mə
olun muş ro man oxu ma ya ca ğam. Sö zü mün üs tün də dur-
dum. Ne çə il lər son ra Hol li ilə (ya za rın ame ri ka lı hə yat
yol da şı) ev lən dik. Bir gün təəc cüb lə mə nə de di ki, sən
in gi lis di li ni bu qə dər yax şı har da öy rən mi sən?
Ba cım Ser pil kol lec mə zu nuy du. Son ra dil, ta rix, in-
gi lis di li və ədə biy ya tı fa kül tə sin də oxu muş du. Dos tum
Ka mal kol lec mə zu nu dur, Or ta Do ğu Tex ni ki Üni ver si-
te tin də in gi lis di lin də təh sil alıb. Mən li sey də oxu yan da
in gi lis di li dərs lə ri nin ya rı dan ço xu boş ke çir di. Dərs lə-
rə an caq in gi lis cə bi lən lər gə lir di. Hol li di li yax şı bil di-
yi mi dü şü nür dü. Yax şı bi lir dim sə, sə bəb bu idi – inad la
in gi lis cə oxu ma ğım. Həm də lü ğət dən is ti fa də elə mə-
dən! Lü ğət mü ta liə zöv qü nü öl dü rür. Bil mə di yim sö zü
ilk də fə ba şa düş mür, dör dün cü, be şin ci də təx min edir,
al tın cı da öy rə nir sən. Ki tab da çox iş lən mir sə, öy rən mə-
yi mə eh ti yac qal mır.
Lü ğə tə bax maq öy rən mək de yil. Bax dı ğın söz lü ğət-
də də qa lır. Hər də fə tə zə dən ba xır san. Uşa ğın öy rən di yi
yol la öy rən sən, yal nız o za man bey nin də qa lar.
Biz uşaq olan da tər cü mə lə ri türk ədə biy ya tı nın ən bö-
yük us ta la rı, türk di li ni ən yax şı bi lən lər elə yir di. Mə-
sə lən, Na zım Hik mət öz adın dan is ti fa də et mə dən tər-
cü mə lər elə yir di. Ka mal Ta hi rin F.M.İkin ci im za sı ilə
Mi ke Ham mer dən et di yi çe vir mə lər yüz min lər lə nüs xə
sa tıl mış dı. O qə dər sa tıl mış dı ki, ori ji nal ki tab lar qur ta-
ran da nəş riy ya tın tək li fi ilə bir ki tab da özü yaz mış dı.
Sab ri Esat Si ya vuş gi lin dər hal xey li his sə si ni əz bər-
lə di yim Si ra no de Ber je rak dan tər cü mə si o döv rün mü-
tə xəs sis lə ri nə gö rə, ori ji na lın dan yax şı dır. Hə min əsər
sto lüs tü ki ta bı ma çev ril di. Bir baş qa sto lüs tü ki ta bım
olan “Ba la ca şah za də”nin tər cü mə çi lə ri gö rün kim lər-
dir: Ah met Mu hip Dra nas, Az ra Er hat, Ce mal Sü re ya və
Tom ris Uyar! İn di gəl, bu nu oxu ma!
Əv vəl cə tər cü mə işi ni ver di yin ada mın in gi lis, fran-
sız di li ni ne cə bil mə si nə yox, türk di li ni ne cə bil mə si nə
bax maq la zım dır.
Tər cü mə sə nət dir. Tər cü mə iş lə ri ni, pu la bir qə dər qı-
yıb türk di lin də ən yax şı ya zan adam la ra ve rin. Yox-
sa, ey ki tab na şir lə ri, Ayi şə nin ya zı sı on suz da get-ge də
də yi şən dün ya da min di yi niz bu da ğı kəs mə yi niz ba rə də
xə bər dar lıq dır.
Qeyd: Ya zı Tür ki yə nin “Sa bah” qə ze tin dən
gö tü rü lüb.
Kitab
satışını
öldürən pis
tərcümələr
Hıncal
ULUÇ
Çətin oxunan
şedevrlər
On la rın ara sın da
“Hərb və sülh” də var