Göz yaşları içindən baxan təbəssüm

1. “Fi ne qa nın ya sı” –

Ceyms Coys

“Fi ne qa nın  ya sı”  məş hur  ir lan di ya lı 

ya zı çı, XX əsr ədə biy ya tı na yön ve rən lər-

dən bi ri Ceyms Coys tə rə fi n dən ya zı lıb.

Ro man  eks pe ri men tal  üs lu bu na  gö-

rə se çi lir və in di yə ki mi in gi lis di lin də 

ya zıl mış ən çə tin əsər lər dən bi ri he sab 

olu nur. Pa ris də 17 ilə ya zıl mış əsər ya-

zı çı nın ölü mün dən iki il əv vəl,1939-cu 

il də çap edi lib. Ki tab da kı söz lə rin ya rı-

sı stan dart in gi lis di lin də, ya rı sı isə ya-

zı çı nın özü tə rə fi n dən ya ra dı lan neolo-

gizm lər, ter min lər dən iba rət dir.

2. “Səs-küy və hid dət” –

Uil yam Folk ner

“Səs-küy  və  hid dət”  (“The  Sound 

and the Fury”) 1929-cu il də No bel mü-

ka fat lı ame ri ka lı ya zı çı Uil yam Folk ner 

tə rə fi n dən ya zı lıb. Ki tab çap olun-

du ğu  ilk  dövr lər də 

uğur  qa zan ma yıb 

və  an caq  Folk ne-

rin  6-cı  ro ma nı 

“Zi ya rət gah”  nəşr 

olu nan dan 

son ra 

ta nın ma ğa  baş la yıb. 

1998-ci il də “The Mo dern 

Lib rary” nəş riy ya tı əsə ri XX 

əsr də  in gi lis  di lin də  ya zıl mış 

ən yax şı 100 əsər si ya hı sı na da xil 

edib.  Əsər də  ha di sə lər  “Yok na pa-

ta fa” ad lı xə ya li əra zi də baş ve rir. Ro-

ma nın əsas qəh rə man la rı keç miş aris-

tok rat olan Komp so nun ailə üzv lə ri dir.

3. “Çıl paq qəl yə nal tı” –

Uil yam Bar rouz

Bu  ki ta bın  ya zıl ma  əh va la tı,  bəl kə  də, 

əsə rin özün dən da ha ma raq lı dır. Bar rouz 

Tan qier də  ya şa yır dı  və  he roin  alu də çi si 

idi. Bir gün o ye nə nar ko tik qə bul et dik-

dən son ra ya zı ma ki na sı nı gö tü rür və sə-

hi fə lər lə ya zı ya zır. Son ra isə o yaz dıq la rı-

nı his sə lə rə kə sir 

və  tə sa dü fi  

ar dı cıl lıq la 

ye ni dən  bir-

l ə ş  d i  r i r . 

Nə ti cə ni  o 

dos tu  Elen 

Qinqs ber gə 

gön də rir  və 

əsər  “Çıl paq 

qəl yə nal tı”  (“Na-

ked Lunch”) adı ilə çap 

olu nur.

Ki tab  əx laq sız lı ğı  təb liğ 

et mək itt  i ha mıy la məh kə mə-

yə ve ri lir və ABŞ-ın bir sı ra yer-

lə rin də qa da ğan olu nur. 

4. “Çöl” –

To mas Eliot

“Çöl”  (“The  Was te  Land”)  1922-ci  il də 

To mas Eliot tə rə fi n dən ya zıl mış poema dır. 

Əsər XX əs rin ən önəm li poema la rın dan bi-

ri he sab olu nur. 5 his sə dən iba rət olan əsər-

də ob raz lar, za man, mə kan və dil (in gi lis, 

la tın, yu nan, al man və sansk rit di li) göz lə-

nil mə dən də yi şir. Eliot əsər lə rin də tez-tez 

Ho mer, So fokl, Şeks pir, Cef ri Couser, Con 

Vebs ter, Volt Vit men ki mi ədib lə rə ey ham 

vu rur. Eliotun yaz dı ğı sə tir lə rin mə na sı nı 

izah  et mək  üçün  say sız-he sab sız  ki tab lar 

ya zı lıb,  veb sayt lar  açı lıb. An caq  on lar  bu 

sa hə də qis mən uğur qa za na bi lib lər.

5. “Qır mı zı hərf” –

Na te niel Houtorn

Na ta niel  Houtor nun  şa h  ə sə ri  he-

sab olu nan “Qır mı zı hərf” (“The Scar-

let Let ter”) XVII əs rin pu ri tan şə hə ri 

Bos ton da  ya şa yan  Hes ter  Prin nən 

bəhs  edir.  Hes ter  qa nun dan  kə nar 

do ğul muş bir qız dır. O, kil sə ru ha ni-

lə ri  tə rə fin dən  tu tu lur  və  gü na hı nın 

işa rə si ki mi bö yük bir “A” hər fi ya zıl-

mış pal tar ge yin mə yə məc bur edi lir. 

Hes ter  isə  bü tün  bun la ra  bax ma ya-

raq, məğ rur lu ğu nu və lə ya qə ti ni qo-

ru yur.

Ki tab da  gü nah,  qa nun çu luq  ki mi 

möv zu la ra ge niş yer ve ri lib.

6. “Fu ko nun rəq qa sı” –

Um ber to Eko

Bir  çox la rı  bu  əsə ri  oxu yub  və  çaş-

qın lıq  içə ri sin də  qa lıb.  Um ber to  Eko 

döv rü mü zün  ən  in tel lek tual  adam la-

rın dan  he sab  edi lir,  o,  vax tı nın  ço xu-

nu  ki tab xa na lar da  ke çi rir.  “Fu ko nun 

rəq qa sı”nı  (“Foucault’s  Pen du lum”) 

yaz maq la,  o,  si zin  də  ki tab xa na lar da 

çox vaxt ke çir mə ni zi is tə yib. Eko qəs-

dən  ki ta bı  ağır  dil də  yaz dı ğı nı  eti raf 

edib. An caq əgər ezo te rizm nə zə riy yə-

si  haq qın da  mə lu ma tı nız  var sa,  ki ta-

bı ba şa düş mək si zin üçün xey li asan 

ola caq.

7. “Qu laq Ar xi pe la qı” – 

Alek sandr Sol je nit sin

Alek sandr Sol je nit sı nın SS Rİ-də ki əmək 

du şər gə lə rin də ki  tə qib,  həbs,  is gən cə lə rə 

mə ruz qal mış, öl dü rül müş dis si dent lər dən 

bəhs  edən  bu  ro ma nı  in san da  mər hə mət 

his si ya rat ma ya bil mir. Sol je nit sı nın öz göz-

lə ri ilə şa hi di ol du ğu ha di sə lər və araş dır-

ma la rı  nə ti cə sin də  əl də  et di yi  ma te rial lar 

əsa sın da yaz dı ğı ki tab 3 his sə dən iba rət dir. 

1958-1968-ci  il lər də  ya zı lan  əsər  1973-cü 

il də qərb də, 1989-cu il də isə rəs mi ola raq 

So vet lər  Bir li yin də  çap  olu nub.  SS Rİ-nin 

sü qu tu,  Ru si ya  Fe de ra si ya sı nın  ya ran ma-

sın dan son ra “Qu laq Ar xi pe laq” ali mək-

təb lər də təd ris proq ra mı na da xil edi lib.

8. “Mo bi Dik” –

Her man Mel vil

“Mo bi 

Dik” 

(“Moby  Dick”)  1851-

ci  il də  çap  edi lib.  Ro-

man dün ya ədə biy ya tı nın 

in ci lə rin dən  he sab  olu nur. 

Əsər  “Pe quod”  gə mi sin də  ya-

şa nan  ha di sə lər dən  bəhs  edir. 

Əsər ka pi tan Aha bın ba li na Mo bi Di-

ki ələ ke çir mək uğ run da mü ba ri zə sin-

dən da nış sa da, əs lin də, onun mo ti vi, 

ver mək is tə di yi me saj da ha də rin dir.

Əsər də əsas qəh rə ma nın si nif və so-

sial sta tus, xe yir və şər, Tan rı nın var lı ğı 

ki mi dü şün cə lə ri nə ge niş yer ve ri lib.

9. “At las çi yin lə ri ni çək di” – 

Eyn Rend

Eyn Ren din şa h ə sə ri olan “At las çi-

yin lə ri ni  çək di”  (“At las  Sh rug ged”) 

əsə ri  məh sul dar 

fəh lə  sin fi  nin 

cə miy yət  tə rə-

fi n dən  is tis mar 

ol maq dan  im-

ti na  et di yi  dis to-

pi ya dan bəhs edir. 

Hö ku mət  sə na ye yə 

nə za rə ti  get dik cə  ar-

tır dıq ca,  əha li nin  məh-

sul dar  qis mi  kult  li der 

olan  Con  Qal ta  da ha  çox 

me yil  edir.  Ki tab da  Ren din 

şüurun və fər di haq la rın ali li yi ni 

vur ğu la yan  Ob yekt vizm  nə zə riy-

yə si öz ək si ni ta pıb.

Ki tab  li be ral lar  tə rə fi n dən  nif rət lə 

qar şı la nıb,  mü ha fi  zə kar lar  isə  əsər də 

giz li  ateiz min  tə rən nüm  olun du ğu nu 

söy lə yə rək onu rədd edib lər.

10. “Hərb və Sülh” –

Lev Tols toy

Tols to yun “Hərb və Sülh” əsə ri in-

di yə ki mi ya zıl mış ən möh tə şəm bə dii 

əsər lər dən  bi ri  he sab  olu nur.  Həm çi-

nin  bu  əsər  in san la rın  çox  oxu du ğu-

nu  id dia  et di yi  ro man lar dan  bi ri dir. 

Çox la rı bu əsə ri elə “oxu maq” xət ri nə 

oxu yur. Bəs əsə ri oxu yan lar dan ne çə-

si onu ba şa dü şür? Bax elə mə sə lə də 

bun da dır.

21

N 12(21) 3.04.2015

D

ün ya da  on lar la  ki-

tab var ki, on 

la-

rı  oxu yan  za man 

müəl li fin  fi kir lə ri ni 

ba şa  düş mək,  qav ra maq  bi zə 

çə tin gə lir. Hal bu ki bu ro man-

la rın  müəl lif lə ri  çox  məş hur 

adam lar dır və on la rın ki tab la-

rı da min lər lə, mil yon lar la ti-

raj la sa tı lıb. Siz lə rə dün ya nın 

ən çə tin oxu nan ro man la rı nın 

si ya hı sı nı təq dim edi rik:

A

xır vaxt lar əv vəl ki for ma sı na qa yı dan və 

ma raq lı  ya zı lar  ya zan Ayi şəm  (Tür ki yə-

nin məş hur kö şə ya za rı Ayi şə Öz yıl ma zel 

nə zər də tu tu lur) ya zıb: “Pis tər cü mə lə ri 

ney lə yə cə yik?..” Nə qə dər də haq lı dır. Nəş riy yat la-

rın xə sis li yi uc ba tın dan in san lar, az qa la, oxu ma ğa 

nif rət  elə yir.  Dün ya nı  sar sı dan  bir  ki ta bı  hə yə can-

la  göz lə yir sən,  ya yın la nan  ki mi  ma ğa za ya  qa çıb 

alır san,  di  gəl,  üçün cü  sə hi fə dən  zi bil li yə  at ma lı 

olur san...

Ayi şə də Ste fan Kin qin son ki ta bı nı elə göz lə yib. Adı 

“Yaz maq  sə nə ti”dir.  Üs tə lik,  adı  da  çə ki ci dir.  Am ma 

tər cü mə si çox pis dir. Ayi şə ya zıb: “Bir çox ki tab da ba-

şı ma be lə şey gə lib”. Qə dim lər də de yib lər: “Pis qon şu 

ada mı ev sa hi bi edər”. Pis tər cü mə çi də ada mı dil sa hi bi 

edər, Ayi şə! Pis tər cü mə lər in gi lis di li ni öy rən mə yi mə 

sə bəb ol du. 

Uni ver si tet də  oxu yur dum.  Yan  Fle min qin  Ceyms 

Bond haq qın da ro man la rı dün ya nı bir-bi ri nə vur muş du.  

Bi ri ni al dım, ləz zət ala bil mə dim. O bi ri ni al dım, ye nə 

ey ni və ziy yət. On da öz-özü mə: “Axı bu ki tab lar dün ya-

nı ne cə sil kə lə yir”, – de yə dü şün müş düm.

Bir gün ya ta laq xəs tə li yi nə tu tul dum. Qəb ri nur la dol-

sun,  döv rü nün    qa tı  kom mu nist lə rin dən  olan  Qurt xan 

Fi şək mə nə bir ki tab gə tir di. “From Rus sia with lo ve” 

(“Ru si ya dan sev gi lər lə”).  O vax ta ki mi oyun ki tab la-

rın dan  baş qa  in gi lis cə  ki tab  oxu ma mış dım.    Ya taq da 

oxu ma ğa baş la dım. İn gi lis di li ni ya rı-ya rım çıq bil mə-

yim  be lə  Fle min qi  oxu yub  ba şa  çıx ma ğı ma  bəs  et di. 

Öz-özü mə söz ver dim ki, bun dan be lə türk cə yə tər cü mə 

olun muş ro man oxu ma ya ca ğam. Sö zü mün üs tün də dur-

dum. Ne çə il lər son ra Hol li ilə (ya za rın ame ri ka lı hə yat 

yol da şı) ev lən dik. Bir gün təəc cüb lə mə nə de di ki, sən 

in gi lis di li ni bu qə dər yax şı har da öy rən mi sən?

Ba cım Ser pil kol lec mə zu nuy du. Son ra dil, ta rix, in-

gi lis di li və ədə biy ya tı fa kül tə sin də oxu muş du. Dos tum 

Ka mal kol lec mə zu nu dur, Or ta Do ğu Tex ni ki Üni ver si-

te tin də in gi lis di lin də təh sil alıb. Mən li sey də oxu yan da 

in gi lis di li dərs lə ri nin ya rı dan ço xu boş ke çir di. Dərs lə-

rə an caq in gi lis cə bi lən lər gə lir di.  Hol li di li yax şı bil di-

yi mi dü şü nür dü. Yax şı bi lir dim sə, sə bəb bu idi – inad la 

in gi lis cə oxu ma ğım. Həm də lü ğət dən is ti fa də elə mə-

dən! Lü ğət  mü ta liə zöv qü nü öl dü rür. Bil mə di yim sö zü 

ilk də fə ba şa düş mür, dör dün cü, be şin ci də təx min edir, 

al tın cı da öy rə nir sən. Ki tab da çox iş lən mir sə, öy rən mə-

yi mə eh ti yac qal mır. 

Lü ğə tə bax maq öy rən mək de yil. Bax dı ğın söz lü ğət-

də də qa lır. Hər də fə tə zə dən ba xır san. Uşa ğın öy rən di yi 

yol la öy rən sən, yal nız o za man bey nin də qa lar.

Biz uşaq olan da tər cü mə lə ri türk ədə biy ya tı nın ən bö-

yük us ta la rı, türk di li ni ən yax şı  bi lən lər elə yir di. Mə-

sə lən, Na zım Hik mət öz adın dan is ti fa də et mə dən tər-

cü mə lər  elə yir di.  Ka mal Ta hi rin  F.M.İkin ci  im za sı  ilə 

Mi ke Ham mer dən et di yi çe vir mə lər yüz min lər lə nüs xə 

sa tıl mış dı. O qə dər sa tıl mış dı ki, ori ji nal ki tab lar qur ta-

ran da nəş riy ya tın tək li fi  ilə bir ki tab da özü yaz mış dı.

Sab ri Esat Si ya vuş gi lin dər hal xey li his sə si ni əz bər-

lə di yim Si ra no de Ber je rak dan tər cü mə si o döv rün mü-

tə xəs sis lə ri nə gö rə, ori ji na lın dan yax şı dır. Hə min əsər 

sto lüs tü  ki ta bı ma  çev ril di.  Bir  baş qa  sto lüs tü  ki ta bım 

olan “Ba la ca şah za də”nin tər cü mə çi lə ri gö rün kim lər-

dir: Ah met Mu hip Dra nas, Az ra Er hat, Ce mal Sü re ya və 

Tom ris Uyar! İn di gəl, bu nu oxu ma!

Əv vəl cə tər cü mə işi ni ver di yin ada mın in gi lis, fran-

sız di li ni ne cə bil mə si nə yox, türk di li ni ne cə bil mə si nə 

bax maq la zım dır.

Tər cü mə sə nət dir. Tər cü mə iş lə ri ni, pu la bir qə dər qı-

yıb türk di lin də ən yax şı  ya zan adam la ra ve rin. Yox-

sa, ey ki tab na şir lə ri, Ayi şə nin ya zı sı on suz da get-ge də 

də yi şən dün ya da min di yi niz bu da ğı kəs mə yi niz ba rə də 

xə bər dar lıq dır.

Qeyd:  Ya zı  Tür ki yə nin  “Sa bah”  qə ze tin dən 

gö tü rü lüb.

Kitab 

satışını 

öldürən pis 

tərcümələr

Hıncal

ULUÇ

Çətin oxunan 

şedevrlər

On la rın ara sın da

“Hərb və sülh” də var

---