Gulistani Irem cur cdr

 
133 
haribə atəşi alovlandı. Rumlular müharibənin əvvəlində çarxçılara, 
sağ cinah və sol cinah dəstələrinə güc gətirib, özlərini mərkəzə 
yetirdilər. Qızılbaş qoşunu az qalmışdı ki, məğlub olsun. Lakin 
Qonstantin xan bir qol ordu ilə çapıb hücuma keçdi. Qaçmaqda 
olan sağ və sol cinah qoşunları öz əmirləri ilə geri döndülər. Rum-
lular məğlub olub qaçmağa başladılar. Onlardan bir çoxu öldürül-
dü, bir çoxu da əsir düşdü. 
Qonstantin xan Mahmud paşanın ardınca gedib, ona yetişdi 
və fərasətlə onu tanıdı. Az qalmışdı ki, Mahmud paşanı öldürsün, 
gözlənmədən Qonstantin xana dəyən bir ox yarası buna mane 
oldu. Min nəfər rumlu öldürüldü, Mahmud paşa da sağ qalan qoşun 
ilə Şamaxı şəhərinə gəlib qalanın müdafiəsi ilə məşğul oldu. Qəbələ 
qalasının mühasirəsi üçün qalan dəstə də rumlular qaçdığı zaman, 
orada dayanmayıb müharibə meydanına gəldi. Qəbələ qalasının 
mühafizləri məğlubiyyət xəbərini eşidincə,  şəhəri qoyub qaçdılar. 
Qubad ibni-Firuzun bina etdirdiyi bu qalanın xarabaları indi də 
durur. Dərvazası, hasarı və çox dərin və qəribə xəndəyin asarından 
onun nə dərəcədə möhtəşəm olduğunu anlamaq olar. O biri qala-
ların qalabəyləri də  Şamaxıya toplandılar. Bakı  və  Dərbənd qala-
sından başqa rumluların  əlində heç bir yer qalmadı. Qonstantin 
xan, şahın hüzurunda olan təyinata müvafiq olaraq, ölkəni əmirlərə 
verdi. Ölənlərin başlarını bir neçə nəfər əsir və 12 bayraqla Təbrizə, 
Şah Abbasın hüzuruna göndərdi. Bu xidmətin qarşısında ona tac, 
kəmər, xəncər, cəvahirlə bəzənmiş qılınc və sair ənam verildi. 
Bir neçə gün sonra yarası bir az sağaldı, gəlib  Şamaxını 
mühasirə etməyə başladı. Qalanı almaq üçün istədiyi topxana və 
qorxana  şah ordusundan göndərildi. Mühasirənin müddəti çox 
uzandı. Qonstantin xan çox məğrur olduğundan, əmirlərə o qədər 
də  əhəmiyyət vermirdi. Camaat da (xüsusən gürcülər) iki səbəbə 
görə, ondan narazı idilər: birinci səbəb din ayrılığı idi, ikinci səbəb 
isə, atası Aleksandr xanın xilafına olaraq, onlarla bir padişah kimi 
rəftar etməsi idi. O gündə bir dəfə də olsun onları ümumi işlərdən 
ötrü öz yanına buraxmırdı. Halbuki atası bunlarla başqa cür rəftar 
 
134
edərdi,  əyandan olan hər bir kəs istədiyi zaman onun yanına 
gedərdi. Bu səbəblərə görə  əhd etdilər ki, Qonstantin xandan üz 
çevirib, yanlarında olan Aleksandr xanın nəvəsini Gürcüstana 
aparıb taxta oturtsunlar. 
Tərəfdarlarından bir nəfər onu işdən xəbərdar etdisə də, o çox 
məğrur olduğundan, buna əhəmiyyət vermədi. Atasının və özünün 
vəziri olan Ziyaüddin Kaşi də Qonstantin xanı gürcüləri cəzalan-
dırmağa qoymadı. Gözəl və faydalı  nəsihətlərlə gürcülərin halını 
yaxşılaşdırmaq istədi. Onlar zahirdə ixlas və  səmimiyyət göstərib 
dedilər ki, biz ancaq səfər və müharibənin uzanmasından təngə 
gəlmişik. Artıq Şirvanda qalmağa taqətimiz yoxdur. Vəzir söz verdi 
ki, bir ay kimi izn alıb onların qayıtmaq tədarükünü görsün. Beləlik-
lə də o, xanın ürəyini təşvişdən qurtardı. 
Bir gecə keşikdə olan gürcü zadəganlarından (aznaurlarından) 
bir neçəsi qarışıqlıq salıb xanın çadırını əhatə etdilər. Şahın Qarapiri 
adlı mülazimi onu bu işdən xəbərdar etdi. O da çadırın arxasını 
yarıb Əli xan Müvafiqin mənzilinə qaçdı. Gürcülər xan zənn edərək 
onun xadimlərindən bir neçəsini öldürdülər. Aleksandr xanın 
nəvəsini ələ keçirib, toplaşdıqları yerə qayıtdılar. 
Əli xanın mənzilində  kərənay çalındı, qızılbaş qoşunları  hər bir 
tərəfdən toplandılar. Gürcülər qoşunun toplanmasından anladılar ki, 
Qonstantin xan sağdır. Valizadəni götürüb, hamısı bir yerdə Gürcüsta-
na yola düşdülər. Xan, ertəsi gün səhər tezdən bir dəstə ilə gedib on-
lara çatdı. Gürcülər vuruşa hazırlaşıb açıq və uca bir səslə: «Sən mü-
səlmansan, bizə xristian hakim lazımdır» dedilər. Xan vuruşmanı məs-
ləhət görməyib geri qayıtdı. Qorxusundan qalanın yanına gəlməyib 
ordudan  əl çəkdi. Heç bir yerdə durmadan Ərdəbilə  gəldi. Oradakı 
bütün ordu ləvazimatı və ticarət malları rumlulara qənimət qaldı. 
Qonstantin xan macəranı Maku qalası yanında şahın hüzurun-
da  ərz etdi və kömək istədi.  Şah tərəfindən qəbul edilib yardım 
vədəsi aldı. Lakin, o, (şahdan) icazəsiz tacirlərdən zorla və xoşla 
xeyli pul toplayıb yanındakı  əmirlər ilə Gürcüstana hərəkət etdi. 
Ləzgi, Şirvan və Otuz iki elinin yığıntı adamlarından ibarət bir çox 

---

 
135 
qoşun onunla bərabər idi. Şahmur xan da Şəki tərəfdən gəlib ona 
qoşuldu. Gürcülər,  şahın Qonstantin xandan narazı olduğunu 
bildikdə, daha da cürətlənib, onu Qanıq çayı kənarında qarşıladılar. 
Qonstantin xan məğlub edilib öldürüldü... 
Onun qoşunu min fəlakətə  uğrayıb, bir hissəsi Azərbaycana, 
bir hissəsi də Şahmur xanla Şəkiyə getdi. Şah Abbas Gəncə, Tiflis 
və Tumanis qalalarını aldıqdan sonra, Qarabağ - Bərgüşat yolu ilə 
hicri 1015-ci (=1606) ildə, qışın əvvəllərində, Şirvanı almağa getdi. 
Hüzurunun xas adamlarından ağıllı və huşyar Məhəmməd bəyi də 
nəsihətamiz bir məktubla Şamaxıya, bəylərbəyi Əhməd paşanın və 
Rum böyüklərinin yanına göndərdi, özü isə Arasbara gəldi. 
Şəmsəddin paşa Şirvan şeyxzadələrindən və osmanlı dövləti-
nin inanılmış adamlarından biri idi. Rumlular onun məşvərətilə incə 
bir hiylə  işlədərək,  şahın hərəkətinə mane olmaq istədilər. 
Məhəmməd bəyə cavab verdilər: Şirvan bizə aid olmasa da, bizim 
üçün qış zamanı getmək mümkün deyildir. Əgər 3-4 ay möhlət 
verilsə, biz özümüz vilayəti boşaldarıq. Lakin Şamaxı  şahpərəst-
lərindən bir neçəsi gizli olaraq Məhəmməd bəyə məlumat verdilər 
ki, rumlular Şamaxını boşaldıb, Dağıstanın yardımı ilə möhkəm 
Dərbənd qalasında dayanmaq fikrindədirlər. Lakin İstanbula getmiş 
olan Şəmsəddin paşa bu yaxınlarda qayıdıb gəlmişdir. Rumlular və 
Şirvan  əhalisi adına fərmanlar gətirib nəşr edir. Bu fərmanlarda 
deyilir ki, Kəfəyə (Feodosiya) neçə min yeniçəri gəlmişdir. Krım 
valisi Qazi Gəray xan da, tatar qoşunu ilə Şirvana hərəkət etməyə 
məmurdur. Baharın  əvvəllərində, hər iki tərəfdən saysız-hesabsız 
Rum qoşunu yetişəcəkdir. Bundan əlavə kəşf və kəramət göstərib 
deyir: Rumdakı övliyalar ona demişlər ki, qızılbaş qoşunundan Şa-
maxıya heç bir zərər və  xəsarət toxunmayacaqdır.  Avam  xalq  da 
buna inanıb, hələlik burada qalmaq fikrindədir. Xülasə, şahın ordu-
su Arasbarın Xan arxından keçüb Cavad keçidinə  gəldi. Rumlular 
körpünü dağıtdıqlarından Kürdən kərəcilər və sal ilə keçib Qarasu-
da endilər. Oradan da Şamaxıya üz qoydular. Ordunun hərbi ləva-
zimatını Kürdən keçirmək üçün təqribən 10 gün sərf etdilər. Soyuq 
 
136
və buz səbəbinə bir çox minik və yük heyvanı batıb tələf oldu, yer-
də qalanları da çox çətinlik çəkdi. 
Şah, hicri 1015-ci (=1066) ildə, ramazan ayının 10-da Yasamal 
keçidindən qalanın yaxınlığına gəlib, vəziyyəti nəzərdən keçirdi. 
Şəhərin qərb tərəfində, qaladan fərsəxin dörddə biri qədər aralı, iki 
dağ arasında münasib bir yerdə çadır qurdurdu. Bu yerə indi də 
Şah yurdu və buradakı çeşməyə  Şah bulağı deyirlər. 4000 nəfərə 
yaxın rumlu qalanın dərvazasını bağlayıb, müdafiə  işlərilə  məşğul 
oldular.  Şamaxı qalası bir dərənin içindədir,  şəhərin və qalanın 
uzunluğu isə, o dərənin eninə düşmüşdür.  Şəhərin rəiyyət evləri 
yerləşmiş olan əsas hissəsi cənub tərəfdə, dağın ətəyində vaqedir. 
Keçmiş sultan və hakimlərin evləri isə, şimal tərəfdəki dağa bitişik 
olub, daha yüksəkdədir. Rumlular bu hissələrin hər birində bir qala 
düzəldib, bir-birilə birləşdirmiş və şimaldakı qalanı yüksək burclar-
la möhkəmləndirmişdilər.  Şah  ətrafı  nəzərdən keçirəndən sonra, 
qazılacaq səngərlərin yerini təyin etdi. Şimal tərəfdə  xəndək qaz-
maq çox çətin olduğundan, bunu Allahverdi xanın ixtiyarına verdi. 
Qərb tərəfdə  də beş  xəndək qazılmasını  əmr edərək, tərtib üzrə 
hər birini bir sərkərdənin öhdəsinə tapşırdı. Xəndəyin ibtidası 
uzaqdan başlanıb hər bir neçə addımda burcvari bir şəkildə qazılır, 
lazımi mühafizlər təyın edilirdi. Üç aya yaxın davam edən yağışın 
çoxluğundan palçıq bir dərəcəyə yetişmişdi ki, gediş-gəliş çətinləş-
mişdi. Ot-ələf tapılmadığından, ordunun minik heyvanlarını aşağı-
dakı otlaqlara göndərdilər. Bu səbəbə rum atlıları  bəzən qaladan 
çıxıb basqın edirdilər. Buna görə, bəzi varlılar öz atlarını  gətirib, 
Rum süvarilərini qaladan çıxmağa qoymadılar. 
Mühasirədə olanlar, xəndək və səngərlər üzərinə bir neçə dəfə 
hücum etdilərsə  də, bir iş görə bilmədilər. Gəncə qalasını almaq 
üçün qayrılan topların gətirilməsi xüsusunda şah tərəfindən  əmr 
verildi. Ölkə  işlərini nizam və intizama salmaq, rəiyyətin halını 
yaxşılaşdırmaqdan ötrü Qaramanlı Zülfüqar xan Şirvanın  əmirülü-
məralığına təyin edildi. Bu zaman Bakı və Dərbənd qalalarının fəth 
edilməsi mümkün oldu. Bu hadisənin təfsilatı belədir: 

---