Гуннар Скирбекк
Yüklə 8,37 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Papa və kral - bir dövlətdə iki hökmdar
267
formulə edilmişlər. Belə müddəaların sırasına, məsələn, Üç üqnum haqqında doqmat, ruhun bədən üzərində üstünlüyü haqqında təlim aiddir. Teologiya uyğun fəlsəfi terminologiyanın hakimiyyəti altına düşdü, hətta insanlar neoplatonist anlayışlarla fikirləşmədən qaldıqdan sonra belə. Bu mənada fəlsəfənin və teologiyanın birgə mövcudluğu nəticəsində əziyyət çəkən tərəf məhz teologiya oldu. Burada kim kimə "xidmət etdi" məsələsini həll etməyin yeri deyil. Lakin hər halda talenin tarixi dönüşləri barədə belə bir moizə oxumanın əleyhinə ona görə duruş gətirmək lazımdır ki, bu halda biz hadisələrin tarixi "zərurətini" asanlıqla nəzərdən qaçıra bilərik. Bunun əvəzinə aşağıdakı məsələni formula edək. Xristianlıq fəlsəfi və intellektual mühitə hansı yeni müddəaları gətirdi? Cavabı sadələşdirərək deyək ki, bu, 1) "insanın hər şeyin mərkəzi" olması ideyasıdır; 2) tarixin xəttiliyi ideyasıdır və 3) Tanrı haqqında şəxsiyyət və Yaradıcı kimi təsəvvürdür. İnsan yunan filosofları üçün ümumiyyətlə və bütövlükdə kosmosda digər məxluqatlarla yanaşı mövcud olan bir məxluqat idi. İnsan kifayət qədər yuxarıda dayanan, amma xüsusi, imtiyazlı mövqe tutmayan məxluqat hesab olunmuşdur. Elə həmin sonlu kainatda daşlar da, torpaq da, bitkilər və heyvanlar da, insanlar və Tanrılar da mövcuddurlar. Xristian təliminə görə, bütün hər şey fərqlidir. Tanrı bu dünya üzərində mövcud olan Şəxsiyyətdir. Bütün Yer üzü özünün daşları, bitkiləri, heyvanları və insanları ilə Tanrı tərəfindən insanların qurtula bilmələri üçün bir sığınacaq olaraq yaradılmışdır. Kainat insanlara və Tanrıya münasibətdə ikinci dərəcəli əhəmiyyətə malikdir. Aləmdə hər bir şey bəşəriyyəti xilas yoluna aparmaq üçün yaradılmışdır. O zaman xristianlığın xilas və günah ideyaları yunan əxlaqi təsəvvürlərin (məsələn, yaxşı həyat və fəzilət haqqında təsəvvürlərin) yerini tuturdu. Və söhbət hər bir insanın xilası barədə gedirdi. İnsanlar hər hansı istənilən Yer məxluqundan daha dəyərlidirlər və bütün insanlar prinsipcə eyni bir yüksək dəyərə malikdirlər. Oxşar anlam o demək idi ki, təbii hüquq, ümumbəşəri qardaşlıq və bərabərlik barədə stoik ideyalar xristian anlayışları ilə uzlaşırlar. Ümumi əhəmiyyətə malik olan qanun, yəni Tanrı sözü mövcuddur. Bütün insanlar bərabərdir, çünki onlar Tanrı tərəfindən onun obrazına oxşar şəkildə yarılmışlar. "İnsan mərkəzdir", həm kosmoloji olaraq, həm də aksioloji olaraq. Bu halda mühüm olan tarixdir, təbiət deyildir. Tarix stoiklərdə olduğu kimi çevrə üzrə deyildir, xəttidir. Tarix Din gününə doğru hərəkət edir: yaradış, insanın günaha batması, doğuluş, həyat və İsa Məsihin dirilməsi, günah və xilas arasında mübarizə. 268
Papa və kral - bir dövlətdə iki hökmdar
Yeni xristian ideyaları fəlsəfədə, o cümlədən də siyasi fəlsəfədə rol oynamağa başladılar. Buraya onu da əlavə edək ki, xristianlığın aparıcı dinə çevrilməsi ilə konkret siyasi dəyişikliklər baş verdi ki, onlar da Orta əsrlərin siyasi həyatına və siyasi təfəkkürünə güclü təsir göstərdi. "Bir-birinə çuğlaşan" iki - dünyəvi və dini – təsisat meydana çıxdı. Bu təsisatlar inkişaf etdi və dördüncü əsrdən başlayaraq Orta əsrlərin sonuna kimi onlar arasındakı münasibətlər dəyişilmişdir. Bu inkişafın tarixi fazaları üzərində dayanmayaraq, bu rəqib təsisatların müqayisəsi ilə bağlı bəzi nəzəri məqamları nəzərdən keçirək. CƏDVƏL k.b.s.181
Biz artıq qeyd etmişik ki, antik dövrdən ellinist-Roma dövrünə keçid zamanı fərd, ayrıca və dövlət (qanun), ümumi arasında ayrılma baş verdi. Sonradan ümuminin daxilində təbii hüququn və Roma imperiyasında mövcud olan qanunların bölgüsü baş verdi. Sonuncu bölgü mövcud olan (fəaliyyətdə olan) qanunların əsaslandırılması səyi kimi də anlaşıla bilər. Sofistlərin baxışlarının nəzərdən keçirilməsi zamanı qeyd olunmuşdur ki, belə əsaslandırılma (sübut) daha fundamental müqəddimələrin daxil edilməsini tələb edir.
N2 Roma hüququ
Ümumi əhəmiyyətə malik olmaya iddia edən mövcud qanunların N2 əsaslandırılması üçün, biz bu qanunlarla müqayisədə daha fundamental olan mütləq (təbii) hüquqa N1 müraciət edə bilərik. Bu halda sonuncular mütləq hüquqla bəraət qazandırılmış olurlar və onun ifadəsinə çevrilirlər. Təbii hüquq oxşar qaydada mövcud Roma qanunlarını əsaslandıra bilər. Amma bu əsaslandırılma ikitərəflidir, ona görə ki, təbii hüquq, əlbəttə ki, həmçinin mövcud qanunların tənqid olunması üçün də istifadə oluna bilər. Həmişə elə iddialı insanlar meydana çıxa bilir ki, təbii hüququn məhz onlar tərəfindən verilən şərhini düzgün
269
hesab edirlər və onlar mövcud qanunların təbii hüquqa zidd olması barədə məlumat verə bilirlər. Başqa sözlə, belə bir məsələni aydınlaşdırmaq vacibdir ki, kim Təbii hüququn rəsmi səlahiyyətli şərhçisi ola bilir 113 .
hakimiyyətə, o cümlədən təbii hüququn şərhi ilə bağlı hakimiyyətə malik idilər, hamı onların nəzarəti altında idi. Lakin o zaman ki, hökmdarlar xristian kilsəsinə hüququn şərhçisi rolunda çıxış etmək ixtiyarını verdilər, situasiya kəskin bir şəkildə dəyişdi. Özünü bir ilahi olaraq təsdiq etmək və deməli, qanunu şərh etmək hüququna malik olmaq əvəzinə, imperator bu hüququ başqasına - papaya və kilsəyə də verə bilərdi. O vaxta qədər ki, kilsə hökm edən hakimiyyətlə həmrəy idi, situasiya dövləti nöqteyi-nəzərdən qənaətbəxş olaraq qalırdı. Amma kilsə nisbətən müstəqil bir institut olaraq əsas etik və dini məsələlər barədə dövlət tərəfindən təyin olunan səlahiyyətli şərhçi olduqdan sonra, situasiya kilsəvi və dünyəvi institutlar arasında potensial konflikt üçün əsas yaratdı. Kilsəni dövlətdən asılı, dövlət tərəfindən dəstəklənən bir institut kimi anlayan nöqteyi-nəzərlər yalnız bəzi dəqiqləşdirmələri nəzərə almaqla düzgün hesab edilə bilər. Kilsənin etik və dini məsələlərin rəsmi dövlət şərhçisi kimi mövqeyinin təsiri ilə, insanlar dünyəvi hökmdarları tənqid etmək üçün müəyyən əsas əldə etdilər. Bu, Avropada azadlıq ideyasının inkişafı üçün müstəsna dərəcədə vacib oldu. Doğrudur ki, kilsə çox zaman dünyəvi hökmdarlara tabe olmağa çağırırdı. Məsələ burada yazıldığı kimi idi: "Hər bir ruh ali hakimiyyətə tabe olacaqdır, çünki Tanrıdan olmayan hakimiyyət yoxdur; mövcud hakimiyyət Tanrıdandır. Hakimiyyətə müqavimət göstərmə Tanrıya müqavimət göstərmədir. Müqavimət göstərənlər özlərini məhkum edirlər" (Roma. 13: 1-2). Bu mövcud hakimiyyətə tabe olma çağırışı ilk xristianların strateji (teoloji) dilemmasına cavab kimi nəzərdən keçirilə bilər. Onlar cəmiyyətin problemlərindən kənara çəkilə və bütün ümidi axirətə bağlaya bilərlərmi? Əgər bilə bilərdilərsə, onda xristianlıq anarxik cizgiləri kəsb etmiş olardı və xristianlar dünyəvi hakimiyyətlə konfliktə girmiş olardılar. Ya da onlar kilsənin mənəviyyat məsələlərində avtonom olduğu nizamı dəstəkləməli və həyatın dünyəvi məsələlərində müti olmalıdırlar? Bu suala müsbət cavabdan alınan strategiya sonradan Gelasinin (Gelasius) iki "hakimiyyət" (iki avtoritet) barədə təlimində
Yüklə 8,37 Mb. Dostları ilə paylaş:
|