H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
qarşılıqlı surətdə biri digərini şərtləndirir. Qlobal problemlər sistemində nüvə müharibəsi təhlükəsinin qarşısını almaq, sülhü qorumaq və təmin etmək başlıca yer tutur. Həm də nəzərdə tutulmalıdır ki, müharibə və sülh məsələsi digər qlobal problemlərə də öz güclü təsirini göstərir. Birinci növbədə hərbi xərclərin durmadan artması nəticəsində bəşəriyyətin qarşısında dur^n digər vacib vəzifələrin həllinə yönələn vəsait azalır. Hazırda hərbi xərclər 1900-cü il ilə müqayisədə 50 dəfə artaraq, ildə bir trilyon dollara gəlib çatmışdır. İndi bəşəriyyət hər dəqiqə ərzində hərbi məqsədlər üçün 2 milyon dollara qədər vəsait sərf edir. Məsələ burasındadır ki, sürətlə silahlanma getdikcə daha artıq dərəcədə inkişaf etməkdə olan ölkələri də öz təsir dairəsinə cəlb edir. Nəticədə həmin ölkələrin zəif inkişaf səviyyəsinin aradan qaldırılması probleminin həlli daha da çətinləşir. İnkişaf etmiş kapitalist ölkələrində sürətlə silahlanmanın artması burada sosial-iqtisadi problemlərin həllinə ciddi əngəl yaradır. Enerji və xammal problemlərilə bağlı çətinlikləri daha da artırır. Hərbi xərclərin çoxalması bir tərəfdən enerji və xammalın artırılmasına sərf olunan vəsaiti azaldır, digər tərəfdən isə enerji və xammal ehtiyatlarının getdikcə daha çox hissəsi hərbi məqsədlər üçün istifadə olunur. Deyilənlər sübut edir ki, qlobal problemlər bir-birilə sıx qarşılıqlı əlaqə və
güclü təsir edir. Bunu Daşqa qlobal problemlərin nümunəsində də görmək olar. ‘ Hazırda insanın fəaliyyəti ekoloji baxımdan xeyli dərəcədə təhlükəli vəziyyət yaradır: atmosferə atılan karbon qazı və digər kimyəvi qazlar və tullantılar çoxalır, nəticədə "turşu yağışları" havanı zəhərləyir, ozon təbəqəsi tükənməyə başlayır. Təkcə hava yox, həm də çaylar və okeanlar çirklənir, bir çox ərazilərdə bitki və heyvan növlərinin nəsli kəsilir. İçməli su ehtiyatları sürətlə azalır. Yer kürəsində 600-700 milyon nəfər adam yaşayan ərazinin səhraya çevrilmək qorxusu durmadan artır. Sivilizasiyalı kapitalist ölkələri ilə keçmiş müstəmləkə zülmündən azad olmuş ölkələrin inkişaf səviyyəsi arasında fərqin dərinləşməsi də hazırda ciddi təhlükə mənbəyidir. BMT-nin məlumatına görə hazırda inkişaf etmiş ölkələrdə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında milli məhsula görə fərq 12:1 nisbətindədir. Hesablamalar göstərir ki, bu nisbət yaxın illərdə demək olar ki, dəyişilməyəcəkdir. Hazırda dünya üzrə təbii ehtiyatların 60 faizi, kənd təsərrüfatı ü^rə yararlı əkin sahəsinin 70 faizi və əmək qabiliyyətli əhalinin 2/3 hissəsi «nkişaf etməkdə olan ölkələrin payına düşür. Lakin onların xüsusi çəkisi düaya sənaye məhsu- lımda cəmi 7 faizi, kənd təsərrüfatı məhsulu üzrə 1/3-ə qədər və milli gəlir üzrə də 1/3-dən azı təşkil edir. Bu ölkələrdə 1815 milyc'*! yoxsul vəziyyətdə, o cümlədən 706 milyon nəfər mütləq mənada dilənri vəziyyətində yaşayır. İnkişaf etmiş kapitalist ökələri ilə müstəmləkə ölələrinin səviyyəsi arasında fərq çoxaldıqca, milyonlarla adamın aclıq, yo->^ulluq və xəstəlikdən Ölməsi ehtimalı da çoxalır. Qeyd olunan hal bir çox sos»al münaqişələr, təhlükəli toqquşmalar, yeni müharibələr törədə bilir. Beləlik/'?, beynəlxalq münasibətlər sisteminə sarsıdıcı zərbə vurur. 475
indiki şəraitdə əhali artımı ilə əlaqədar olaraq onun lazımi miqdarda ərzaqla təmin edilməsində çətinliklər qarşıya çıxır. İş burasındadır ki, iqtisadi cəhətdən zəif olan ökələrdə əhali daha da sürətlə artır. Buna görə də dünya əhalisinin çox hissəsi həmin ölkələrin payına düşür. Nəticədə onsuz da ərzaqla təchizatı ağır vəziyyətdə olan bu ölkələrdə çox böyük təhlükə yaranır. Yuxarıda qeyd olunan qlobal problemlər xüsusiyyətlərinə: məzmunlu və yaratdığı təhlükəyə görə eyni deyildir. Lakin onların hamısına xas olan ümumi cəhət odur ki, onların vaxtında həll olunması vacibdir. Əks halda bu problemlər nəinki cəmiyyətin inkişafı yolunda ciddi maneəyə çevrilir, hətta sivilizasiyanın varlığını və gələcəyini təhlükə altına alır.
Buna görə də təsadüfi deyildir ki, hazırda qlobal problemlərin təhlilinə maraq durmadan artır. Müxtəlif üıturologiya nəzəriyyələrin nümayəndələri onlara həsr olunmuş çoxlu əsərlər yazmışlar. Doğrudur onlar çox vaxt bəşəriyyətin qarşısında duran qlobal problemləri həddən artıq şişirdərək pessimist nəticələrə gəlib çıxır, göstərirlər ki, bəşəriyyətin gələcəyini fəlakət gözləyir. Yer kürəsində əhalinin sayı sürətlə artır, təbii sərvətlər, xüsusən də ərzaq ehtiyatları isə tükənmək üzrədir. Lakin nəzərdə tutulmalıdır ki, müasir sivilizasiya inkişaf etdikcə onun iqtisadi və mənəvi potensialı da artır, qlobal problemlərin həllinə yönələn fəaliyyət də güclənir. Dünyada qərarlaşmış olan indiki vəziyyəti düzgün əks etdirən yeni siyasi təfəkkür sivilizasiyanı keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırmağa yönəlir. Bu təfəkkür öyrədir ki, müasir inkişafın dialektikası dünya miqyasında ölkələrin əməkdaşlığı və qarşılıqlı asılılığı meylinin artmasında ifadə olunur. Belə şəraitdə ümumbəşəri sərvətlər bu və ya digər dövlətlərin və ya siniflərin mənafeyindən yüksəkdə durur.
Dünya ölkələrinin artmaqda olan birliyi, vəhdəti ölkələr və xalqlar arasındakı münasibətlərin ideolojiləşdirilməsinin aradan qaldırılmasını, sinfi mənafe ilə müqayisədə ümumbəşəri mənafelərin ön plana çəkilməsini zəruri edir. Belə ki, müasir dövrdə ictimai tərəqqinin başlıca istiqamətini bu və ya digər sinfin, ictimai qrupun, millətin mənafeyi deyil, məhz ümumbəşəri mənafelər təşkil etdiyi getdikcə daha aydın görünməkdədir. Qeyd olunmalıdır ki, qlobal problemlər asan həll olunmur. Bu yolda obyektiv və subyektiv xarakterli çətinlikiər özünü göstərir. Birinci qəbildən olan çətinliklər aşağıdakılardır: qlobal problemlər təbiətən bütün bəşəriyyətə aiddir, onlan həll etmək üçün dünya miqyasında birgə fəaliyyət göstərilməsi tələb olunur. Sonra, onların həlli elmi-texniki və texnoloji cəhətdən çox mürəkkəbdir. Buna görə də cəmiyyətdə elmi-texniki inkişafın səviyyəsi, bəzən onları həll etmək üçün kifayət etmir. Həm də qlobal problemlər sürətlə çoxalır, özü də bir sıra çətinliklər (xüsusən də insan-təbiət münasibətlərinin tənzim edilməsində) yaradır. Göstərilən obyektiv çətinliklərlə yanaşı subyektiv xarakterli çətinliklər də özünü göstərir. Məsələn, mühüm elmi-texniki və iqtisadi tədbirlər hazırlanarkən bə2ən onların ətraf mühitə göstərəcəyi mənfi təsirlər yetərincə nəzərə alınmır. Bir sıra hallarda tullantılardan istifadə olunması, torpağın bərpa olunması, istifadə olunmuş suyun bioloji təmizlənməsi məsələlərinə lazımi diqqət yetirilmir. Bu məsələlərdə ətalət, ənənəvi stereotiplərdən ləng əl çəkilməsi, şüu 476 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|