H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Z.Tarixi analogiya metodu
- Kompyuter vasitəsilə modelləşdirmə metodu
- Gələcəyin ssenarisinin yaradılması metodu
- S.Normativ proqnozlar
- 4.Qoruyucu, (mühafizəedici)
ictimai proseslər reallaşdıqca bu metodun məzmunu təshih olunur, dəqiqləşir. Z.Tarixi analogiya metodu, gələcəyi öyrənərkən ictimai prosesləri və hadisələri keçmişdə baş verənlərə bənzətməklə tarixi təcrübədən istifadə etməyi əsas götürür. Lakin bu metodu mütləqləşdirmək olmaz, çünki keçmişdə baş verən tarixi proses və hadisələr heç vaxt olduğu kimi gələcəkdə təkrar oluna bilməz. 3.
maşınlarının (kompyuterlərin) köməyilə gələcəkdə baş verəcək ictimai proseslər və hadisələrin riyazi modelinin verilməsinə əsaslanır. Hər bir riyazi modeldə sosial gerçəkliyin müxtəlif tərəflərini əks etdirən dəyişən kəmiyyətlərin miqdarı əsas götürülür. 4.
Gələcəyin ssenarisinin yaradılması metodu, digər metodlardan da istifadə etmək yolu ilə gələcəkdə ictimai həyatın təşkili və müxtəlif tərəflərinin mənzərəsini göstənnəyi nəzərdə tutulur. 5.
Ekspert qiymətləndirmə metodu sosial proqnozlaşdırmada çox mühüm yer tutur. Bu metod real tarixi prosesin perspektivini doğru, adekvat nəzəri tə- səv'/ürlər formasında başqa metodların əldə etdiyi nəticələri düzgün təhlil etmək əsasında raüəy^^ən etməyə yönəlir. Qeyd olunmalıdır ki, gələcək haqqında uzunmüddətli proqnozlar işlənib hazırlanarkən bu metodlar vəhdət halında götürülür, oıılann hər birinə ayrı-ayrılıqda xas olan məhdudluqlar aradan qaldırılır və üstünİüRtərdən istifadə olunur. Hansı metodlar üzrə tərtib olunmasından asılı olmayaraq sosial proqnozlar məzmununa və məqsədinə görə aşağıdaki dörd növə ayrılır;
Axtarış xaraktedi proqnozlar (realist proqnozlar). Bu növ proqnozlarda ictimai fəaliyyətin müxiəıif sfera və sahələrində inkişafın bu gün üçün özünü göstəmıəkdə olan meyllərini ümumiləşdurnək əsasında gələcəyin mənzərəsi müəyyən olunur. Onların müəllifləri iqtisadi planlaşdırma, müxtəlif sosiaJ proqramlar və islahatlar həyata keçirmək təlabatından doğan bilavasitə praktiki məqsəd güdürlər. 2. Analitik proqnozlar gələcəyi tədqiq etməyin mü-xtəlif metod və vasitələrinə, onlann idraki əhəmiyyətinə arxalanmaqla elmi məqsədlər irəli sürür. Həmin proqnozların tərtib edilməsi, sosial uzaqgörənlik elminin malik olduğu ideya cəbbəxanasına əsaslanır. Bu halda xüsusilə də müxtəlif füturoloji konsepsiyalann statistik və məntiqi dəlilləri, sübutlar (verifıkasiyası) əsas götürülür.
müvafiq plan və proqramlan yerinə yetirmək üçün müxtəlif praktiki tövsiyələr irəli sürür. Onlar əsas etibarilə gələcəyin mənzərəsini arzu olunan istiqamətdə təsvir edir və ya bu mənzərənin digər alternativlər ilə müqayisədə üstün olduğunu sübut etməyə yönəlir. 4.Qoruyucu, (mühafizəedici) xarakterli proqnozlar insanların şüur və hərəkətlərinə bilavasitə təsir göstərməklə onları gələcəkdə gözlənilən arzuolunmaz nəticələri aradan qaldırmağa sövq etmək məqsədi güdür. Bu proqnoz-
larm müəllifləri gələcəyin faciəli və kədərli mənzərəsini irəlicədən başa salmaqla ictimai rəyi onun qarşısını almağa səfərbər edirlər. Normativ proqnozlar ilə axırıncı növ proqnozlar (qoruyucu, hifzedici proqnozlar) bir-birinə çox yaxmdır. Bunların hər ikisinin əsas məqsədi kütlələrin şüur və davranışına məqsədyönlü istiqamət verməkdir. Sosial proqnozlaşdırmanın yuxarıda verilən təsnifatı xeyli dərəcədə nisbi xarakter daşıyır. Belə ki, əksər proqnozlar bir növün hüdudları ilə məhdudlaşmır, digər növlərin xassələrini də əhatə edir. Gələcək haqqında uzumnüddətli sosial proqnozlar elmin gələcəyi irəlicədən görmə funksiyası ilə bilavasitə əlaqədardır. Lakin bu proqnozların məzmununda elmi-idraki tərəflə yanaşı həm də ideoloji səpki özünü göstərir. Belə ki, gələcəyə dair sosial proqnozları hazırlayarkən bu və ya digər sosial qrupun, millətin nümayəndələri burada öz mənafelərini də əks etdirirlər. Müasir dövrdə gələcəyin öyrənilməsi, sosial proqnozlaşdırma bu və ya digər konkret elmin hüdudlarından kənara çıxır. Bu təbiidir, çünki yalnız iqtisadi və demoqrafik inkişafın, elmi texniki və mədəni tərəqqi göstəricilərinin, beynəlxalq münasibətlərin perspektivinin təhlili əsasında həqiqi proqnozlar yaratmaq mümkündür. Müasir dövrdə baş verən elmlərin inteqrasiyası meyli gələcək haqqında elmlərdə de özünü göstərir. Bunun nəticəsidir ki, hazırda gələcəyin öyrənilməsi, bəşəriyyətin perspektivlərinin tədqiqi getdikcə daha artıq dərəcədə müxtəlif elmlərin birgə fəaliyyəti obyektinə çevrilir. Bu prosesdə humanitar, təbii elmi və texniki elmlərin əməkdaşlığı, elmlərarası kompleks tədqiqatlar aparılması daha çox zəruri olur. 2. Elmi texniki inqilab və bəşəriyyətin gələcəyi Müasir elmi-texniki inqilab XX əsrin ikinci yarısından etibarən geniş fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. O, müasir dövrün universal hadisəsi olmaqla cəmiy>''ətdə əsaslı irəliləyişlər yaradır. Elmi-texniki inqilabın mühüm rolu təkcə ümumdünya tarixinin bu günü ilə məhdudlaşmır. O, həm də bəşəriyyətin gələcəyi ilə əlaqədar məsalələrin həlli baxımından artmaqda olan əhəmiyyət kəsb etməkdədir. Müasir elmi texniki inqilabın törətdiyi əsaslı texnoloji çevriliş _ təkcə iqtisadiyyatda deyil, ictimai həyatın bütün sahə və tərəflərində hiss olunur. Bu mənada elmi-texniki inqilab bəşəriyyətin ümumi yüksəlişinin, gələcək inkişafınm çox mühüm amili kimi çıxış edir. Təsadüfi deyildir ki, gələcək cəmiyyətdə humanist idealların həyata keçirilməsində sosial və siyasi dəyişikliklərlə yanaşı, elmi-texniki amillərə də böyük yer verilir. Elmi-texniki inqilabın ictimai həyatdakı rolu bu gün üçün xüsusilə böyükdür. Müasir dövrdə mikroelektronika, informatika, robot texnikası, biotexnologiya və elmi-texniki inqilabın digər istiqamətləri bütün dünyada güclü dəyişdirici rol oynayır. Elmi-texniki inqilab nəticəsində bəşəriyyət qısa müddət ərzində təbiət qüvvələrinin sirlərinin dərk olunması və onlardan praktiki istifadə edilməsində 470 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|