H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ölkəmizdə həyata keçirilən demokratikləşmə prosesi mədəniyyətlərin təcrid olunmasına son qoyur
miyyot kəsb edən subyektiv şəxsi səpki kölgədə qalır. Qeyd olunmalıdır ki, mədəniyyətdə novatorluq da öz təbiətinə görə mürəkkəb xarakterə malikdir. Bu mənada göstərilməlidir ki, hər cür novatorluq mədəniyyətə yaradıcı münasibət bəsləmək, onu inkişaf etdirmək demək deyildir. Mədəniyyətdə edilən yeniliklər yalnız ümumi əhəmiyyət kəsb etdikdə, ictimaiyyət tərəfindən qəbul edild,ikdə, mədəni dəyərləri inkişaf etdirir. Buna görə də mədəni prosesə əlavə oluhan hər cür yeniliyi mütərəqqi hesab etmək doğru deyildir. Yuxarıda deyilənlər sübut edir ki, mədəniyyətin inkişafı spesifik qanunauyğunluqlara malik mürəkkəb və ziddiyyətli prosesdir. Müasir dövrdə mədəniyyətin inkişafı aşağıdakı cəhətlərlə səciyyələnir. Açıq cəmiyyətin formalaşması prosesində mədəni tərəqqi sürətlənir; bu, inkişaf etmiş şəxsiyyətin formalaşması üçün lazım olan mədəni şəraitin yaradılmasını intensivləşdirir; milli mədəniyyətlərin yaxınlaşması əsasında mənəvi mədəniyyətin bütün tərəflərinin beynəlmiləlləşməsi və inteqrasiyası özünü göstərir; mənəvi həyatda aparılan islahatlar prosesində insanlar arasında qarşılıqlı münasibətlərin mədəni səviyyəsi artır, əxlaqi və estetik mədəniyyətin yüksəlməsinə, əsil yaradıcılığa meydan açılır. Mənəvi mədəniyyətin inkişafı onun bütün tərəflərində (siyasi mədəniyyət, dünyagörüşü mədəniyyəti, əxlaqi mədəniyyət, estetik mədəniyyət, elm, təhsil, maarif sahəsində və şairədə) ifadə olunur. Müasir cəmiyyətdə siyasi mədəniyyətin inkişafı daha aydın görünür. O, cəmiyyət üzvlərinin siyasi səviyyəsinin artmasında, onlar tərəfindən demokratiyanın öyrənilməsində, başqalarının rəyinə hörmətlə yanaşılmasında, yüksək hüquqi düşüncə, vətənpəiTərlik və beynəlmiləlçilik şüunmıuı möiıXüuiiənmoöində özünü göstərir. Dünyagöıiişü mədəniyyəti i-=° cimi-materialist dünyagörüşünün durmadan genişlənməsində, uuıəyyən hissəsinin şüurundakı köhnəlik qalıqlarının silinməsində te^ahür edir. Əxlaqi mədəniyyətin inkişafı cəmiyyətin hər bir üzvündə madcən fəal həyat mövqeyinin formalaşmasında, ictimai borca şüurlu mimaaiOət bəslənilməsində, öz ölkəsinin və işlədiyi müəssisənin sahibi tııssinin möhkəmlənməsində özünü göstərir. Estetik mədəniyyətin inkişafı şəxsiyyətin ahəngdarlığının artmasında, estetik zövqün inkişafında, əməkdə, başqaları ilə ünsiyyətin "gözəllik qanunları" əsasında aparılmasında təzahür edir. Cəmiyy'ətin inkişafı, onun qarşısında duran sosial-siyasi və digər vəzifələrin
mədəniyyətin inkişafı tarixi zəiwətə və tələbata çevrilir. İndi getdikcə daha çox aydın olur ki, əmək mədəniyyətini yüksəltmədən istehsalı irəliyə aparmaq, kütlələrin hüquqi səlahiyyətini artırmadan, siyasi mədəniyyətini, diskussiya etmək mədəniyyətini yüksəltmədən, demokratiyanı inkişaf etdinnək, ünsiyyət və davranış mədəniyyətini yüksəltmədən isə sosial sferanı təkmilləşdirmək qeyri- mümkündür. Əhalinin müxtəlif təbəqələrinin geniş miqyasda kompyuter savadına yiyələnməsi, onların peşə mədəniyyəti və ümummədəni səviyyəsinin yüksəlişi, sosial vəzifələrin həlli mədəniyyətin inkişafı ilə dialektik vəhdət təşkil edir. Ölkədə gedən geniş və çoxtərəfli yaradıcılıq diskussiyalarında düzgün mövqe tutmaq, demokratiya və yaradıcılıq azadlığı üçün şərait yaradılması mə
dəniyyətin inkişafinm çox mühüm şərtləridir. Əsaslı demokratikləşdirmə başqa sahələrdə olduğu kimi mədəniyyətdə də bürokratizmə qarşı barışmaz mübarizə apanr, yaradıcılıq üçün, mədəniyyətin inkişafı üçün şəraiti yaxşılaşdırır. Əlbəttə, cəmiyyətimizin mədəni həyatının inkişafı mürəkkəb yə çətin prosesdir. Mədəniyyətin fəlsəfi təhlili onun son dərəcə müxtəlif məhəlli, regional milli,
rəngarəngliyi müxtəlif ölkələrin və xalqların tarixi-mədəni inkişafındakı qeyri-bərabərlik və fərqlilik ilə, habelə digər səbəblərlə izah olunur. Hər bir mədəniyyət təkrarolunmaz, əvəzolunmaz cəhətlərə malikdir. Müxtəlif mədəniyyətlər arasında fərqlərin mühüm mənbəyi bundadır. Müasir dövrdə mədəniyyətlərin bir-birinə qarşılıqlı təsiri baş verməkdədir. Bu proses mütərəqqi olub, vahid dünya mədəniyyətinin inkişafının çox mühüm amilidir. Mədəniyyətlərin qarşılıqlı təsiri prosesi, xeyli dərəcədə nisbi müstəqil xarakterə malikdir, lakin bütövlükdə ümumi ictimai-tarixi prosesin tərkib hissəsi kimi, ictimai münasibətlərdən asılıdır. Mədəniyyətlərin müxtəlifliyi və rəngarəngliyi daxilində hər bir lokal və milli
zənginləşməsi, sintezi mümkün və zəruri hesab olunur. Müasir dövrdə
mədəniyyətlərin və bütövlükdə ictimai həyatın beynəlmiləlləşməsi istiqamətində təsir göstərən amillər çoxdur. Onlardan istehsalı, nəqliyyat və rabitə vasitələrini əsaslı surətdə dəyişdirən elmi-texniki tərəqqini, təhsilin inkişafında ümumi meylləri, dünya əhalisinin artmaqda olan mütəhər- rikliyini, dünya miqyasında əmək bölgüsünü, milli azadlıq hərəkatlarını və sairi göstərmək olar. Əlbəttə, beynəlmiləlləşmə prosesi çox mürəkkəb və ziddiyyətli xarakter daşıyır. Məsələn, beynəlmiləlləşmə prosesi güclü mədəniyyətlər tərəfindən zəif mədəniyyətləri zorla assimilyasiya etdikdə sonuncular tərəfindən müqavimətə rast gəlir. Yaxud da müxtəlif regionlar arasında, xüsusilə də qərb və şərq mədəniyyətləri arasında yaxınlaşma ilə yanaşı, onların hər birinin öz varlığını və xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamaq meyli də özünü göstərir. Ölkəmizdə həyata keçirilən demokratikləşmə prosesi mədəniyyətlərin təcrid olunmasına son qoyur, onların qarşılıqlı təsirini möhkəmləndirir. O, sürətləndikcə, mədəniyyətlərin qarşılıqlı əlaqələri və mədəni dəyərlərin qarşılıqlı mübadiləsi daha da fəallaşır. Digər tərəfdən, müasir cəmiyyətimizin öz daxilində milli mədəniyyətlərin yaxınlaşması və qarşılıqlı surətdə bir-birini zən- ginləşdirməsi baş verir. Bu proses də ziddiyyətlidir, millətlərarası münasibətlərdə baş verən ixtilaf və konfliktlər ona ləngidici təsir göstərir. Başqa sahələrdə olduğu kimi mədəni siyasətdə də totalitar rejimin qalıqlarım aradan qaldırmaq üçün görülən tədbirlər milli mədəniyyətlərin yaxınlaşması prosesinin normal getməsi baxımından bÖ 3 riik əhəmiyyət kəsb edir. Buraya idarəetmənin demokratikləşdirilməsi, mədəniyyətin inkişafı ilə əlaqədar məsələlərin həllində müxtəlif millətlərin və etnik qrupların hüquq və səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi, milli dillərə, keçmişin adət və ənənələrinə artan diqqət, azlıqda qalan millətlərin mədəniyyətinin dirçəldilməsinə qayğı və başqaları daxildir. 442 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|