H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
keyfiyyətləri sayəsində tarixin fonuna çıxırlar
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İkinci şərt
- ’ Bax: Гегель Г. Сочинения Т. 8 М., 1959. о. 29-30 ^ Вах; Плеханов Г. Избран, философ, произв. Т. 2 М. 1956 с. 333 433
- Tarixi fəaliyyət prosesində şəxsiyyətin həm güclü, həm də zəif cəhətləri çox tezliklə və aydın şəkildə üzə çıxır.
keyfiyyətləri sayəsində tarixin fonuna çıxırlar. Hegel onları qəhrəmanlar adlandırırdı. Onlar az saylı görkəmli adamlardır. Öz şəxsi mənafelərində Dünya Kuhunu və yaxud Tarixin Zəkasını ifadə edirlər. Onların məqsədi və rolu çox vaxt xalqa səfərbəredici təsir göstərməkdir. Belə adamlar təkcə praktiki və siyasi xadimlər deyil, həm də fikirləşməyi bacaran, mənəvi rəhbərlərdir. Onlar nəyin vacib olduğunu və hansı tarixdə yerinə yetirilməli olduğunu başa düşürlər və xalqı öz arxasınca aparmağı bacarırlar. Görkəmli şəxsiyyətlər intuitiv şəkildə tarixi zərurəti başa düşürlər və buna görə də azad fəaliyyət göstərirlər. Lakin Hegelə görə bu cür ümumdünya tarixi şəxsiyyətlərin faciəsi bundadar ki, onlar öz-özünün ağası deyildir. Dünya ruhunun alətləridir. Onlar öz zəruri tarixi yürüşünü məhz bu Dünya ruhunun köməyi ilə və onun vasitəsilə həyata keçirirlər. Dünya ruhu onların sayəsində öz məqsədinə çatdıqdan sonra onun daha həmin şəxslərə ehtiyacı qalmır. Bu zaman onlar boş buğda qabığı kimi gərəksiz olurlar.' Makiavelli də qeyd edirdi ki, həmin adamların xoşbəxtliyi müəyyən materialların yalnız onlara məlum olmasındadır. Lakin onların hər biri yalnız öz bacarığı və istedadı sayəsində həmin təsadüfdən istifadə etməklə şöhrət və xoşbəxtlik qazana bilir. İ.Hötenin fikrincə Napoleon təkcə dahi tarixi şəxsiyyət, sərəkərdə və imperator deyildi. O, hər şeydən əvvəl dahi siyasi xadim idi. Onım şəxsiyyəti başqalarından daha yüksəkdə dururdu. İnsanlar belə hesab edirdilər ki, ona tabe olmaqla öz məqsədlərinə asanlıqla nail ola bilərlər. Məhz bıma görə onlar Napoleonun ardınca gedirdilər. Nəzərdə tutulmalıdır ki, bu və ya digər tarixi dövrdə müəyyən görkəmli şəxsiyyətin yetişməsi də təsadüfi deyildir; O, bir çox cəhətdən tarixin vaxtı çatmış tələbatını ifadə edir. G.Plexanov göstərirdi ki, görkəmli şəxsiyyətin cəmiyyətin ictimai-siyasi, elmi-texniki və bədii inkişafına böyük təsir göstərməsi iki şərtlə əlaqəlidir.
tələbatlarına başqalarına nisbətən daha çox yaxın olur. Bu mənada Qəhrəman o demək deyildir ki, o, hadisələrin təbii gedişini dayandınr
ya dəyişdirir. Əksinə, 0 deməkdir ki, həmin qəhrəmanın fəaliyyəti hadisələrin bu zəruri və qeyri-şüurlu gedişini şüurlu və azad surətdə ifadə edir. Bu şərtlə əlaqədar onu da demək lazımdır ki, hər bir dövrdə cəmiyyətdə bir neçə görkəmli şəxsiyyət mövcud olur. Lakin onlardan yalnız biri ön plana çıxır və başqalarını kölgədə qoyaraq, görkəmli olur. Bu prosesdə təkc» zərurət deyil, təsadüfi amillər də əhəmiyyətli rol oynayır. Belə hallarda fiəmin şəxsiyyətin arxasında müəyyən sosial qruplar və təbəqələr dayanır. İkinci şərt budur ki, mövcud ictimai quruluş şəxsiyyətə öz qabiliyyətlərini reallaşdırmaqda maneçilik törətməməlidir.^ Yuxarıda deyildiyi kimi tarix insanlar tərəfindən obyektiv qanunlar üzrə yaradılır. Xalq böyük miqyasda parçalanmış çoxluqdur. Onun gücü və enerjisindən səmərəli istifadə etmək üçün vahid rəhbərliyin olması tələb olunur. Bu rəhbərliyi isə görkəmli şəxsiyyət həyata keçirir.
Quraq torpağın yaşıl ağaca ehtiyacı olduğu kimi, xalqın da ağıllı rəhbərə ehtiyacı vardır. Platon göstərirdi ki, dünya yalnız müdriklərin çar olacağı və ya hökmdarlann müdrikləşəcəyi dövrdə xoşbəxt olacaqdır. Bəşəriyyətin tarixi boyu baş vermiş sonsuz sayda hadisələr müxtəlif mənəviyyata və zəkaya malik şəxsiyyətlərin dahi və ya küt, istedadlı və ya orta səviyyəli, iradəii və iradəsiz, mütərəqqi və ya mürtəce) rəhbərliyi altında həyata keçirilmişdir. Şəxsiyyət təsadüf və ya zərurət üzündən dövlət başına, orduya, xalq hərəkatına, siyasi partiyaya, rəhbərliyə keçdikdən sonra tarixi hadisələrin gedişinə çox müxtəlif istiqamətlərdə (müsbət və ya mənfi) təsir göstərir. Buna görə də siyasi, dövlət hakimiyyətinin və ümumiyyətlə inzibati hakimiyyətin kimin əlində olmasının cəmiyyət üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Şəxsiyyətin rəhbərlik etməsi həm cəmiyyətin və həm də həmin adamın özünün şəxsi keyfiyyətləri ilə şərtlənir. Görkəmii şəxsiyyətlərə qiymət verərkən tarixin onun qarşısına qoyduğu vəzifələri necə yerinə yetirməsi əsas götürülməlidir. Mütərəqqi şəxsiyyət hadisələrin gedişinə sürətləndirici təsir göstərir. Bu sürətin dərəcəsi həmin şəxsiyyətin fəaliyyət göstərdiyi ictimai şəraitin xarakteri ilə müəyyən olunur. Bu və ya digər adamın (başqasının yox) tarixi şəxsiyyət səviyyəsinə yüksəlməsi də təsadüfidir. Lakin bu işdə müəyyən zərurət də vardır. Bu ondadır ki, cəmiyyətdə məhz həmin qəbildən olan şəxsiyyətin rəhbərliyinə tələbət yaranır. Böyük rus tarixçisi N.Karamzin I Pyotrun meydana gəlməsini obrazlı şəkildə belə ifədə etmişdir: xalq səfərə hazırlaşırdı, özünə rəhbər gözləyirdi və belə bir rəhbər də peyda oldu. Müəyyən ökədə konkret anda məhz bu adamın yetişməsi də xalis təsadüfi xarakter daşıyır. Əgər həmin adam bu və ya digər vasitə ilə kənarlaşdırılsa, onu əvəz edən şəxsə ehtiyac yaranır və belə şəxs tapılır. Əlbəttə, məsələni belə təsəvvür etmək olmaz ki, sosial tələbat özü-özlüyündə tezliklə dahi siyasətçi və ya sərkərdə yaratmağa qadirdir. Real həyatda belə şəxsin yetişməsi xeyli dərəcədə mürəkkəb xarakter daşıyır. Çox vaxt elə olur ki, tarixi şərait üzündən dahi şəxs deyil, müəyyən qabiliyyətə malik adam (bəzən isə lap orta səviyyəli adam) görkəmli şəxsiyyət rolunu oynamalı olur. Müdriklərdən birinin dediyi kimi, yüksək vəzifəyə sahib olmaq böyük adamları daha əzəmətli edir. Aşağı səviyyəli adamlar böyük vəzifə tutduqda isə daha da alçalırlar. Tarixi fəaliyyət prosesində şəxsiyyətin həm güclü, həm də zəif cəhətləri çox tezliklə və aydın şəkildə üzə çıxır. Hər iki tərəf (güclü və zəif) müvafiq sürətdə millətin, xalqın və ümumilikdə bəşəriyyətin taleyinə ehə- miyyətii təsir göstərir. Tarixdə şəxsiyyət deyil, məhz xalq aparıcı rol oynayır. Buna görə də şəxsiyyətin fəaliyyəti onun xalq ilə əlaqəsinin səviyyəsindən asılı olur. Şəxsiyyət nə qədər dahi olsa belə, onun hərəkətləri yenə də real mövcud olan ictimai hadisələr məcmusu ilə şərtlənir. Əgər o özbaşınalıq edirsə və öz şıltaqlıqlığmı qanun səviyyəsinə yüksəldirsə, onda o, uzun müddət davam gətirə bilmir, gec-tez tarixin təkərləri altına düşür. Əlbəttə, şəxsiyyətin hərəkətlərinin mövcud tarixi şərait ilə şərtlənməsi heç 434 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|