H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Görkəmli şəxsiyyətlər öz ağlı, biliyi və təcrübəsi sayəsində hətta müəyyən qisim hadisələri və onların nəticələrini dəyişdirə bilir.
- İnsan şəxsiyyətinin böyüklüyü onun gördüyü işin miqyası ilə ölçülür.
- Tarixi prosesdə harizmalı (allah vergisi) şəxsiyyət daha böyük rol oynayır.
- Sözün geniş mənasında mədəniyyət dedikdə bəşəriyyətin yaratdığı maddi və mənəvi sərvətlərin məcmusu nəzərdə tutulur.
də 0 demək deyildir ki, onun şəxsi keyfiyyətlərinin təzahür etməsinə imkan verilmir. Əksinə, bu prosesdə şəxsiyyətin fərdi qabiliyyətinin reallaşması üçün geniş meydan açılır. Məsələn, deyək ki, müharibə vəziyyətində olan ölkənin rəhbəri özünün həssaslığı, təşkilatçılıq qabiliyyəti, operativliyi sayəsində vətəndaşları artıq qurbanlar verməkdən xilas edir. Yaxud da əksinə, o səhvlərə yol verirsə, onda itkilərin sayvçoxalır və hətta məğlubiyyət baş verə bilir. Bu münasibətdə Hegelin aşağıdakı fikri çox səciyyəvidir: "Siyasi tənəzzülə doğru sürətlə yaxınlaşmaqda olan xalqın taleyini, yalnız dahi xilas edə bilər".’ Siyasi rəhbər öz fəaliyyətində ölkənin daxili həyatını və beynəlxalq şəraiti, ictimai praktikanı dərindən nəzəri təhlil etməyi bacarmalıdır. O, elmin və mədəniyyətin nailiyyətlərinə arxalanmalı, ölkənin düşdÜ 3 di son dərəcə çətin vəziyyətlərdə belə təhlil etməli, sərrast və aydın fikir yürütməli, irəli sürülmüş proqram üzrə hərəkət etməlidir. Müdrik şəxsiyyət hadisələrin ümumi gedişini diqqətlə izləməli, gələcəyi görməlidir. Sosial qüvvələr nisbətində baş verən dəyişiklikləri nəzərə almaqla, tarixi imkanı gerçəkliyə çevinnəyin yollarını aramağı bacarmalıdır. Vaxtilə Konfusiy göstərirdi ki, uzağa nəzər salmağı bacarmayan adamı, labüdən yaxınlıqdakı bədbəxtliklər gözləyir.
ümumi axarını başqa istiqamətə yönəltməyə qadir deyillər. Heç bir şəxsiyyət tarixin təkərini geriyə dəyişə bilməz. Görkəmli şəxsiyyətlər dedikdə, təkcə dövlət xadimləri nəzərdə tutulmur. Buraya həm də elmdə, incəsənətdə ədəbiyyatda və sair sahələrdə böyük nümunələr yaradan insanlar daxildir. N.Gəncəvi, Kopemik, Füzuli, Nyuton, Eynşteyn, S. Vurğun və başqaları bu qəbildəndir. Onlar tarixi inkişaf prosesinə mühüm töhfə verilmiş, dünya mədəniyyətinin tərəqqisində dərin iz buraxmışlar. İnsan şəxsiyyətinin böyüklüyü onun gördüyü işin miqyası ilə ölçülür. Böyüklük həm insanın anadangəlmə təbii imkanları, həm də onun şəxsi keyfiyyətləri və tarixi şərait ilə müəyyən olunur. Xüsusən də mənəvi yaradıcılıq sahələrində şəxsi keyfiyyətlər, istedad və dahilik daha böyük rol oynayır. Dahi o adama deyilir ki, böyük ideyaları, qüdrətli ağlı, aydın təffəkürü, möhkəm iradəsi, öz məqsədindən dönməzlik kimi şəxsi keyfiyyətləri vardır. O, cəmiyyəti yeni kəşflər, ixtiralar, yeni elmi və bədii istiqamətlər, məktəblər yaratmaqla zongin- ləşdirir. Volter belə adamların böyük rol oynadığını göstərərək yazırdı ki, dövləti pulun azlığı deyil, insanların və onların qabiliyyətlərinin catışmamazlığı zəiflədir. Dahilik keyfiyyəti müvafiq sahədə olan nailiyyətlərə arxalanmaqla prinsipial yeniliklər yaratmağı nəzərdə tutur. İnsan nə qədər çox istedadlı və nə qədər çox dahidirsə, onun əməyi bir qədər gərgin və yara o qədər çox olur. Kifayət qədər enerjiyə malik olmaq və işləmək qabiliyyəti dahiliyin aynimaz tərəfləridir.
mənəvi istedəda malik olan, ətraf aləmi və fövqəltəbiini qavramağı ba- caran, insanlara qeyri-adi təsir göstərə bilən adam hesab olunur. Buraya adətən böyük qəhrəmanları, islahatçıları, peyğəmbərləri daxil edirlər. Hegel belələrini "ümumdünya tarixi fərdlər" adlandırırdı. M.Veber göstərirdi ki, harizmaya malik şəxsij^ətlər ətrafında olan insanlara güclü daxili və xarici təsir göstərə bilirlər. Bu keyfiyyəti üzündən onlar rəhbər olurlar. Onların hakimiyyəti daha çox fövqəltəbii, ilahi qüvvələrə inam ilə bağlı olur.
Tarixin fəlsəfi təhlili göstərir ki, müxtəlif dövrlərdə ayn-ayrı ölkələrdə siniflər, millətlər və xalqlar çox böyük rol oynamışlar. Onların fəaliyyəti hər şeydən əvvəl maddi və mənəvi mədəniyyətin inkişafında ifadə olunur. Beləliklə də onlar müasir sivilizasiyanın inkişafına güclü təsir göstərirlər. Eynilə də ictimai mənafeyi həyata keçirməyə çalışan ayrı-ayrı şəxslərin sosial əhəmiyyətli fəaliyyəti tarixdə mühüm yer tutur. Belə şəxslərdən bir çoxu tarixi prosesin görkəmli subyektləridir. Söhbət birinci növbədə tanınmış alimlərdən, siyasətçilərdən, mədəniyyət xadimlərindən gedir. Onlar tarixi prosesin bu və ya digər tərəfinin inkişafını sürətləndirirlər. vm FƏSIL MƏDƏNİYYƏT VƏ SİVİLİZASİYA 1. Mədəniyyətin fəlsəfi anlayışı Sosial fəlsəfədə mədəniyyət mövzusu çox mühüm yer tutur. Bu təsadüfi deyildir. İctimai inkişaf gedişində ölkə daxilində və beynəlxalq miqyasda mədəniyyətin rolu
zəmri hal alır. Mədəniyyəti müxtəlif elmlər - arxeologiya, etnoqrafiya, tarix və digər ictimai elmlər öyrənir. Fəlsəfə konkret elmlərdən fərqli olaraq mədəniyyətin bu və ya digər tərəfini deyil, onun dünyagörüşü ilə bağlı olan ümumnəzəri səpkisini əsas götürür. Mədəniyyətin fəlsəfi anlayışı ona insan və onun fəaliyyəti ilə aynimaz vəhdətdə yanaşır. Hətta mədəniyyət sözünün etimoloji mənşəyi də {kultura latın sözü olub təbii dəyişikliklərdən fərqli olaraq insan fəali}^ətinin təsiri ilə baş verən dəyişiklikləri nəzərdə tutur) onun əzəldən insanla bilavasitə bağlılığını sübut edir. Mədəniyyət spesifik sosial hadisədir. Bu anlayış həcm etibarilə geniş olub, özündə müxtəlif ünsürləri ehtiva edir. Sonralar isə bu anlayış sintetik xarakter almış, bəşəriyyətin yaratdığı bütün sərvətlərin ümumiləşmiş ifadəsinə çevrilmişdir. Sözün geniş mənasında mədəniyyət dedikdə bəşəriyyətin yaratdığı maddi və mənəvi sərvətlərin məcmusu nəzərdə tutulur. Bununla yanaşı həmin anlayış yaradılmış sərvətlərin insanlar tərəfindən mənimsənilməsi forma- lannı, ondan istifadə olunmasının prinsip və üsullarını da əhatə edir. Mədəniyyət insan fəali)^ətinin müxtəlif sahələrində, xüsusilə fiziki va əqli əmək sahəsində əldə edilən nailiyyətləri əks etdirir. Mədəniyyətdə, habelə
Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|