H. Q. Məmmədov fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent
Yüklə 4,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xalq anlayışının sosial məzmununda aşağıdakı üç əlamət başlıca yeri tutur. Birinci alamət
- İkinci əlamət
- Bax: Крапивенский C. Социальная философия. M., 1998, c. 337-338
- Üçüncü əlamət
- İkinci forma
- Xalqın həlledici rolu hər şeydən əvvəl bunda özünü göstərir ki, o maddi nemətlərin başlıca yaradıcısıdır.
naşı plebeylər xalqa daxildir. Əslində xalq dedikdə yalnız elə siniflər və təbəqələr başa düşülür ki, onlar maddi və mənəvi dəyərlər yaradır, beləliklə də, cəmiyyətin inkişafına kömək edirlər. Fəlsəfi ədəbiyyatda xalq anlayışının müəyyənləşdirilməsində aşağıdakı üç mövqe özünü göstərir: birinci xətt bir qayda olaraq yalnız maddi istehsal sahəsində çalışan təbəqələri xalqa aid edir. Bu baxış daha çox keçmiş dövrlər üçün səciyyəvi olmuşdur. Müasir dövrdə isə həlledici əhəmiyyət kəsb etmir. Çünki indi inkişaf etmiş öikələrdə əhalinin getdikcə daha çox hissəsi bilavasitə maddi istehsaldan kənarda çalışır. İkinci nöqteyi-nəzərə görə, xalqın tərkibinə .mütərəqqi istiqamətdə fəaliyyət göstərən sosial qruplar daxil edilir. Bu meyara əsaslanmaqla kapitalizmin yaranması dövründə burjuaziya xalqa aid edilir, onun hökmranlığı qərarlaşdıqdan sonrakı dövrdə isə o, xalqın tərkibindən kənar- laşdırılır. Qeyd olunan mövqe aşağıdakı iki səbəblə bağlıdır: a) tarixi inkişafın yalnız yüksələn xətt üzrə getdiyini iddia edən konsepsiyanın təsiri; b) ədəbiyyatda xalq kütlələrinin rolunu şişirdən, onda hər hansı bir neqativ cəhətin mümkünlüyünü inkar edən baxışın təsiri. Üçüncü baxışın tərəfdarları, xalq ilə görkəmli şəxsiyyətlər arasındakı fərqləri mütləqləşdirir, onları bir-birinə qarşı qoyurlar. Bu zaman belə bir əsas gətirilir ki, guya görkəmli şəxsiyyətlərdə xalqı səciyyələndirən əlamətlər yoxdur. Belə yanaşma onu nəzərə almır ki, xalq özünün sosial-psixoloji və siyasi inkişafının müoyyon mərhələsidə bir çox cəhətdən m.əhz şəxsiyyətlərdən ibarət olur. Həmı də buna məhəl qoyulmur ki, xalq ilə görkəmli şəxsiyyətlərin qarşılıqlı münasibətləri bir-birinə çox yaxındır.' Bir sıra hallarda "xalq" anlayışı etnik mənada işlənilir. Bununla əlaqədar qeyd edək ki, "etnos’', "millət" və "xalq" anlayışları bir-birinə yaxın olsalar da, müxtəlif məzmuna malikdir. Aydındır ki, xalq ilə etnosun oxşar cəhətləri çoxdur. Məsələn, bu və ya diger xalqın nümayəndəsi olan fərd, həm də müəyyən etnosa daxildir. Bu münasibətdə monomillətli (yapon, ennəni) və çoxmillətli (amerikan, keçmiş sovet, yuqoslaviya) xalqları vardır. Xalq və sinif anlayışları arasında da yaxınlıq mövcuddur. Belə ki, müəyyən dövrlərdə (məsələn klassik feodalizm cəmiyyətində) xalq kütləsi əsasən bir sinifdən (kəndlilərdən) ibarət idi. Lakin bir çox hallarda xalq müxtəlif sinifləri və təbəqələri (fəhlə, kəndli siniflərini, sənətkarlan) əhatə edir.
formalaşmasının müqəddəm şərti eyni bir əraziyə və dövlətə malik vətəndaşlann mövcudluğudur. Xalqın müəyyən tarixi səbəblər üzündən səpələmnəsi (yəhudi, erməni) və yaxud da uzun müddət bölünmüş halda yaşaması (koreya xalqı, cənubda və şimalda yaşayan azərbaycanlılar) onun nümayəndələrinin tarixi tale ümumiliyini inkar etmir.
olmasıdır. Bu halda xalqı birləşdirən ümumi inamın dini xarakter daşıması məcburi deyildir. Tarixdə elə dövrlər çox olmuşdur ki, xalqın tərkibi dünyəvi inam zəminində (məsələn, milli ' Bax: Крапивенский C. Социальная философия. M., 1998, c. 337-338 azadlıq ideyası) birləşir. Deməli, xalqı birləşdirən inamın forması o qədər də vacib deyildir. Əsas məsələ inamın, kütlələrin ictimai şüuruna nə dərəcədə hakim olmasıdır. Bununla əlaqədar qeyd edək ki, müasir dövrdə Azərbaycan xalqını birləşdirə biləcək ümumi ideyanın, milli ideologiyanın yaradılması son dərəeə zəruridir. Üçüncü əlamət tarixi perspektivin ümumiliyidir. Bəzən bu əlamətin roluna lazımi diqqət yetirilmir. Lakin nəzərdə tutulmalıdır ki, öz tarixi gələcəyini görməyən xalq məhvə məhkumdur. Çünki bu halda əvvəllər xalqı vahid bir tam kimi birləşdirən tale ümumiliyi tədricən onu içəridən parçalayan qüvvəyə çevrilir. Xalqın ümumi keyfiyyətlərindən danışarkən onun tarixi yaddaşı məsələsinə toxunmamaq olmaz. Tarixi yaddaşa malik olmaq öz mahiyyətinə görə bir növ keçmişi indiki dövrdə yaşatmaq deməkdir. Xalqm öz keçmişinə müraciəti müxtəlif cür (hörmətlə yanaşma və nihilist münasibət) olur. Təbiidir ki, birinci forma xalqın gələcək inkişafı üçün etibarlı start meydançası rolunu oynayır. İkinci forma (keçmişə nihilist münasibət) özünü göstərdikdə xalqın gələcək inkişafı və taleyi şübhə altına alınır. Öz keçmişinə hörmətlə yanaşan xalq onu birləşdirən ideya və məqsədi, tarixi perspektivi aydın başa düşə bilir. Bu keyfiyyət həm, də xalqm inkişafında varislik prinsipini təmin edir. Varislik təkcə şüur hadisələrində deyil„həm də keçmişdən miras qalmış maddi mədəniyyət abidələrinin qoaınub saxlanmasında və sair sahələrdə özünü göstərir, öz keçmişinə biganə münasibət bəsləyən xalqm gələcək perspektivi şübhə doğurur. Bununla əlaqədar göstərilməlidir ki, müstəqillik əldə etdikdən som'a Azərbaycan xalqı öz keçmişinə böyük qayğı göstərir. Bu öz ifadəsini tarixi mədəniyyətin, dilin, adət və ənənələrin qorunub saxlanılmasında tapır. Beləliklə, ümumi mənada götürdükdə xalqa aşağıdakı kimi tərif vennək olar: xalq
Tarixdə xalq kütlələrinin rolunu izah edərkən ona konkret tarixi planda yanaşmaq tələb ohmur. Bu rol bürtin tarixi dövrlərdə eyni olmamışdır. Hər bir tarixi mərhələdə onun xarakterinə uyğun şəkildə çıxış etmişdir. Xalqın həlledici rolu hər şeydən əvvəl bunda özünü göstərir ki, o maddi nemətlərin başlıca yaradıcısıdır. Bəşəriyyət yarandığı gündən indiyə qədər bu funksiyanı yerinə yetirmək mehz xalqm öhdəsinə düşür. Xalqın bu sahədəki yaradıcı fəaliyyəti mövcud ictimai münasibətlər sistemindən asılıdır. Xalqın fəaliyyətinə onun təsiri başlıca olaraq əmək vasitəsilə olur. Bəşəriyyət bu gün əldə etmiş olduğu misilsiz nailiyyətlərə görə birinci növbədə xalqın yaradıcı əməyinə borcludur. Xalq müxtəlif əmək alətlərinin yaradıcısı və təkmilləş- diricisidir. O, özünün malik olduğu qabiliyyət və vərdişləri nəsildən-nəslə ötürür. Xalq daim əmək prosesini təkmilləşdirir, onun səmərəliliyini yüksəltməyə cəhd göstərir. Tarix sübut edir ki, bu istiqamətdə həyata keçirilən ilk nəzərdə o qədər diqqəti cəlb etməyən dəyişikliklər tədricən toplanaraq iqtisadiyyatda və bütövlükdə ictimai quruluşda əsaslı çevrilişlərə gətirib çıxarır. Lakin əmək məcburi və özgələşmiş xarakter daşıdıqda xalqın fəaliyyətinə, onun miqyas və nəticələrinə 426 Yüklə 4,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|