Hacı Nərimanoğlu turan aşiqləri

mütəfəkkirlərin ideyasınıln mahiyyətini Qərb, xrustian beyin mərkəzləri 
dəyərincə mənimsəyib ingilis, fransız, ispan, hətta ərəblər belə eyni dili 
danışan ölkələrin birliklərini yaratmışlar. Təəssüflər ki, Türk dövlət və 
cəmiyyətləri burada da geridə qaldılar. Üstündən əsr keçsə də bu ideya 
reallaşmaq bilmir, ancaq ilbəil daha vacib əhəmiyyət daşımaqda qalmaqdadır, 
həm də daha artıq ehtiyac, zərurət duyulmaqdadır. 
 
 
ESERLERİ  
 
Türk Töresi (1923)  
Doğru Yol (1923)  
Türkçülüğün Esasları (1923)  
Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler (ölümünden sonra.........) 
Türk Medeniyet Tarihi (1926, ölümünden sonra) 
Altın Işık (1927) 
Kızıl Elma (1928)  
Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (1929)  
Yeni Hayat (1930)  
Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri I (MEB 1996) 
 
 
“Türkçülüyün əsasları”-Türkçülük və Turançılığın Manifestidir 
 
 
Qeyd edilməlidir ki, Ziya Göyalpın «Türkçülüyün əsasları» kitabı 
nəinki Türkiyədə, həm də Azərbaycan milli-azadlıq hərəkatının 
genişlənməsində, milli düşüncənin formalaşmasında mühüm əhəmiyyəti olan 
əsərlərdəndir. Yadımdadır ki, bu kitab ilk dəfə 1991-ci ildə 50000 tirajla nəşr 
edilmiş, geniş populyarlıq qazanaraq yayılmışdı,  həmin nəşrdən mən də 10 
nüsxə alaraq yaxın dostlarıma hədiyyə etmişdim. Uzun illər nəşri qadağan 
edilən, müəllifinə “pantürkist” damğası vurulan bu nəşr 100 ildən çoxdur ki, 
Anadolu və Qafqaz türklərinin milli maariflənməsi işində universitet rolunu 
oynamaqdadır. Məhz bu kitab Z.Göyalpı Türkçülüyün, Turançılığın ideya 
banilərindən biri kimi tanıtmaqdadır. 1923-cü ildə yazılmış bu əsərdəki bəzi 
fikirlər, bir çox izah, şərh, yanaşmalar çağdaş zamanımızda haqlı olaraq 
mübahisə yarada bilər, ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, bunlar  öz dövrü, 
Osmanlıdan Türkiyəyə keçid zamanı üçün yazılmış, deyilmiş, Anadoludakı 
ictimai-siyasi, etnomədəni vəziyyətdən doğan yanaşmalardır. Son 100 ildə 
tarixi torpaqlarının tən yarısını itirən, 20 ildən bəri Zəngəzur və Qarabağdakı 
yurd yerləri rus-erməni əsarətində qalan, hər 9 nəfərindən biri qaçqın olan biz 

---

Azərbaycan türkləri üçün bu əsər xüsusilə mühüm dəyərə malikdir, çünki 
bizim başımıza gələn, gətirilən müsibətlərimizin, faciələrimizin başında duran 
birinci amil milli mənlik, heysiyyət, qürur duyğularından uzaqlığımızdır, 
türkçülük, vətənçilik, torpaq-namus, qeyrət hisslərimizin korlaş(dırıl)masıdır, 
milli oyanışımız məhz Ziya Göyalpın və digər fikir insanlarının belə əsərlərini 
sətir-sətir oxumaq, öyrənmək, mənəvi-əxlaqi, ictimai-siyasi həyat, fəaliyyət 
manifestinə çevirməkdən keçir.  
Ziya Göyalpın Türkçü, Turançı düşüncəsi heç zaman öz dəyərini 
itirməyib, əksinə türk dilimizi danışan ölkələrin müstəqillik qazandığı, lakin 
demokratik-hüquqi dövlət quruculuğu prosesində ciddi ləngimələrə, 
sapmalara yol verdiyi müasir dövrdə daha böyük aktuallıq kəsb edir.  
«Türkçülüyün əsasları» kitabının türkcə nəşrindən alınmış iki bölmə 
ilə bir daha görkəmli mütəfəkkirin hansı arzu, amal, ideya, məfkurə ilə 
yaşadığını nəzərdən keçirək, anlamaya çalışaq, xatirəsini ehtiramla yada 
salaq.  
 
 
Türkçülük Nedir? 
 
Türkçülük, Türk milletini yükseltmek demektir. O halde, Türkçülüğün özünü 
anlamak için, millet adı verilen topluluğun tanımını bilmek gerekir. Millet 
hakkındaki çeşitli görüşleri inceleyelim. 
 
1) Irkı esas alan Türkçülere göre millet, ırk demektir. Irk kelimesi, gerçekte 
zoolojinin bir terimidir. Her hayvan türü anatomik özellikleri açısından 
birtakım tiplere ayrılır. Bu tiplere ırk adı verilir. Mesela at türünün Arap ırkı, 
İngiliz ırkı, Macar ırkı adlarını alan birtakım anatomik tipleri vardır. 
 
İnsanlar arasında da, eskiden beri, "beyaz ırk, siyah ırk, sarı ırk, kırmızı ırk" 
denilen dört ırk mevcuttur. Bu kaba bir sınıflandırma olmakla beraber, hala 
önemini korumaktadır. 
Antropoloji bilimi Avrupa'daki insanları, kafalarının şekli ve saçları ve 
gözlerini renklerini dikkate alarak üç ırka ayırmıştır: Uzun kafalı kumral, 
uzun kafalı esmer, yassı kafalı. 
 
Bununla beraber, Avrupa'da hiç bir millet, bu tiplerden yalnız birini, içine 
almaz. Her millette, çeşitli oranlarda olmak üzere, bu üç ırka mensup bireyler 
vardır. Hatta, aynı ailenin içinde, bir kardeş uzun kafalı kumral, diğerleri uzun 
kafalı esmer ve yassı kafalı olabilirler. 
 
Gerçi bir zamanlar, bazı antropologlar bu anatomik tiplerle sosyal davranışlar 

---

arasında bir ilişki olduğunu savunurlardı. Fakat birçok ilmi eleştirilerin ve 
özellikle... bizzat antropologlar arasında en yüksek bir konumda bulunan 
Manouvrier adındaki bilim adamının anatomik özelliklerin sosyal karakterler 
üzerinde hiç bir etkisi olmadığını ispat etmesi, bu eski iddiayı tamamıyla 
çürüttü. Irkın, böylelikle sosyal niteliklerle hiç bir ilişkisi kalmayınca, sosyal 
karakterlerin toplamı olan milliyetle de hiç bir ilişkisinin kalmaması gerekir. 
O halde, milleti başka bir alanda aramak gerekir. 
 
2) Kavmi Türkçüler de, milleti kavim ile karıştırırlar. 
 
Kavim, aynı anadan, aynı babadan üremiş, içine hiç yabancı karışmamış aynı 
kandan bir topluluk demektir. 
 
Eski toplumlar genellikle saf ve yabancılarla karışmamış birer kavim 
olduklarını savunurlardı. Halbuki, toplumlar tarih öncesi zamanlarda bile, 
kavmiyetçe saf değildiler. Savaşlarda esir alma, kız kaçırma, suç işleyenlerin 
kendi toplumundan kaçarak başka bir topluma girmesi, evlenmeler göçler, 
yabacıları kendine benzetme ve başka bir topluluk içinde erime gibi olaylar 
milletleri sürekli birbirine karıştırmıştı. Fransız bilim adamlarından Camille 
Julian ile Millet, en eski zamanlarda bile saf bir kavmin bulunmadığını 
savunmaktadırlar. Tarih öncesi zamanlarda bile saf bir kavim bulunmazsa, 
tarihi devirdeki kavim karışmalardan sonra, artık saf bir kavmiyet saçma 
olmaz mı? Bundan başka, sosyolojiye göre, fertler dünyaya gelirken sosyal bir 
nitelik taşımazlar. Yani sosyal duygu ve düşüncelerden hiç birini beraberinde 
getirmezler, mesela dil, din, ahlak, estetik; politika, hukuk, ekonomi alanına 
ait hiç bir duygu ve düşünceyi beraber getirmezler. Bunların hepsini sonraları 
terbiye yoluyla toplamdan alılar. Demek ki, sosyal özellikler kalıtımla 
geçmez, yalnız terbiye yoluyla geçer. O halde, kavmiyetin milli karakter 
bakımından da hiç bir rolü yok demektir. 
 
Kavim saflığı hiç bir toplumda bulunmamakla beraber, eski toplumlar 
kavmiyet idealini izlerlerdi. Bunun nedeni dini idi. Çünkü o toplumlarda 
kendisine tapılan, toplumun ilk atasından ibaretti. Bu yalnız kendi dölünden 
olanlara tanrılık etmek isterdi. Yabancıların kendi tapınağına girmesini, 
kendisine yapılacak ibadetlerle katılmasını kendi mahkemelerinde kendi 
kanunlarına göre yargılanmasını istemezdi. Bundan dolayı, toplumun içine 
çeşitli biçimde evlât edinme yoluyla girmiş bir çok kişi bulunmakla birlikte, 
bütün toplum yalnız Tanrının dölünden gelmiş sayılırdı. Eski Yunan 
sitelerinde, İslam'dan önceki Araplarda, eski Türklerde, kısaca henüz il 
devride bulunan bütün toplumlarda şu yalancı kavmiyeti görürüz. 
 

---